Het wordt écht beter: de experts zeggen het

Volle ziekenhuizen, angstaanjagende virusmutaties: het is soms lastig voor te stellen dat we de coronacrisis ooit nog achter ons laten. Maar het gaat gebeuren, stellen virusexperts, en wellicht zelfs al sneller dan we denken. Want hoe bang moeten we écht zijn voor mutanten? En wie liggen er dit najaar in de ziekenhuizen? Een vooruitblik op de rest van 2021, aan de hand van vier beargumenteerde voorspellingen.

De varianten
Tot nu toe ging het alleen mis in sciencefictionfilms

Ze boezemen ons angst in, de nieuwe virusvarianten. De Britse is volgens veel wetenschappers besmettelijker dan de oorspronkelijke Wuhan-variant, de Braziliaanse zou zorgen voor veel herbesmettingen bij mensen die al corona hebben gehad, en de Zuid-Afrikaanse heeft dan weer lak aan de ontwikkelde vaccins, is de vrees. En dan heb je nog de Filipijnse variant, de Bretonse, de Californische, nu weer de Indiase...

Moeten we ons na een traumatisch jaar vol lockdowns voorbereiden op nieuwe coronagolven die ons weer dezelfde of misschien wel meer ellende gaan brengen? Vanuit wetenschappelijke hoek klinkt geruststelling. ‘Ik acht het zeer onwaarschijnlijk dat het virus binnen een paar jaar enorm verandert’, zegt bijvoorbeeld de Nederlandse hoogleraar moleculaire virologie Ron Fouchier. ‘Waarom? Omdat we zulke grote mutaties in de regel niet zien. Een virus kan niet zomaar totaal veranderen. De enige plek waar je het ziet gebeuren, is in sciencefictionfilms.’

Wat Fouchier zegt, wordt bevestigd door andere virologen, én door het verleden. Geen van de historische epidemieën die bestudeerd zijn, ontwikkelde zich halverwege tot een variant die mensen veel zieker maakte of veel dodelijker was.

‘Het punt is ook dat wat nu een variant wordt genoemd, vroeger niet als zodanig werd herkend’, zegt Eric Snijder, hoogleraar moleculaire virologie. ‘We hebben nu de technieken om ze eindeloos te bestuderen, en in de media wordt er vervolgens uitgebreid aandacht aan besteed. Daardoor bestaat ook de kans dat we het fenomeen overbelichten.’

Als er dan toch mutaties plaatsvinden, is het voor een virus logischer om zich langzaam te ontwikkelen tot een infectie die besmettelijker maar milder is, denken veel virologen.

SNIJDER «De boerenverstandbenadering die daarachter schuilgaat is dat virusvarianten die je veel zieker maken sneller uitdoven, omdat mensen die het krijgen ziek in een hoekje gaan zitten.»

Pandemieën uit het verleden die we nu kennen als griepjes en verkoudheden, bleven in leven door steeds een beetje te veranderen, zodat er elke winter mensen zijn die niet immuun zijn voor het virus. Zo gaat het met influenza (griep), dat volgens Fouchier zo eens in de drie jaar een echte verandering doormaakt. Maar ook met vier coronavirussen die vóór de 20ste eeuw ontstonden, en die nog altijd onder ons zijn.

Wetenschappelijk gezien lijkt het aannemelijk dat de virussen die deze stokoude coronapandemieën veroorzaakten langzaam milder werden. Echter: voor 1900 bestond de viruswetenschap nog niet, er is daarom niets over vastgelegd.

SNIJDER «En een virus beslist zelf helemaal niks. Het dobbert mee op de golven van de evolutie en verandert door toeval, waarbij sommige mutaties overleven. Wij kunnen wel proberen te beredeneren welke ontwikkelingen logisch zijn, maar onze viruskennis is gewoon nog beperkt. Men dacht voor 2020 ook zeker te weten dat luchtwegvirussen niet konden worden doorgegeven als iemand geen symptomen heeft, en daar heeft dit coronavirus ons ook mee verrast.»

Vaccins

Ze behouden hun waarde net als onze opgebouwde immuniteit

Misschien wordt de Braziliaanse variant straks in België wel dominant in plaats van de Britse, wie zal het zeggen. Misschien gaat die twijfelachtige eer wel naar een nieuwe mutant, en heel misschien is die mutant ongrijpbaarder dan de varianten die we al kennen.

Maar het ultieme rampscenario, dat er een variant komt die al onze ingekochte vaccins en de immuniteit van naar schatting inmiddels 800.000 Belgen die corona hebben gehad waardeloos maakt, is dus zeer onwaarschijnlijk, verwachten de deskundigen.

Bij sommige mutanten, met name de Zuid-Afrikaanse, is de effectiviteit van de meeste vaccins ‘ietsje minder’, zo’n 5 tot 10 procent, zegt Peter Rottier, emeritus hoogleraar virologie. ‘Maar ze bieden nog steeds redelijk goede bescherming.’

Een logische conclusie: als het virus lichtjes van aard verandert, worden de vaccins ietsjes minder effectief, en is de immuniteit van iemand die eerder corona had dus een beetje lager. ‘Maar ook dan zul je waarschijnlijk zien dat vaccins of natuurlijke immuniteit ervoor zorgen dat de meeste mensen niet meer ernstig ziek worden’, verwacht Patricia Bruijning, kinderarts-epidemioloog aan het UMC Utrecht.

Hoe lang bescherming door het vaccin of een infectie aanhoudt is nog niet bekend. Sommige virologen, zoals Fouchier, verwachten dat die langdurig is, tot wel enkele jaren. Zeker is het nog niet, omdat we het virus pas net kennen.

Hoe dan ook lijkt het aannemelijk dat het coronavirus in België door het mooiere weer snel aan een terugtocht begint, en dat het toedienen van miljoenen vaccinaties in de lente en zomer ervoor gaat zorgen dat een nieuwe grote golf in het najaar uitblijft.

Mocht een mutant straks toch voor problemen zorgen, dan kunnen de vaccins worden aangepast. Vooral bij de mRNA-vaccins van Pfizer/BioNTech en Moderna is dat relatief eenvoudig. Fouchier: ,,Dat is een puntje van zorg voor wetenschappers, niet iets waar het grote publiek zich druk om hoeft te maken. Al dat gemopper en geschreeuw over gevaarlijke varianten, wat mij betreft is het onnodig.’’

Het najaar

Kleine corona-uitbraakjes, vooral onder niet-gevaccineerden

Het moet gek lopen als iedereen voor het najaar niet is gevaccineerd. Tenminste, de mensen die dat willen. Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke beloofde een tijdje geleden dat dat op 11 juli al het geval zou zijn. Eventuele problemen met de vaccins - tegenvallende leveringen bijvoorbeeld, of nieuwe bijwerkingen - zouden ervoor kunnen zorgen dat die datum te ambitieus blijkt.

Maar enige vertraging is geen enorm probleem. Het coronavirus zal deze zomer weer zo goed als afwezig zijn, net als in 2020, voorspelt Rottier. ‘Dat is bij alle luchtwegvirussen een patroon, al kunnen we nog steeds niet helemaal precies verklaren waarom het zo is.’

In het najaar, als corona aan een comeback wil beginnen, zijn alle ouderen en kwetsbaren die dat willen al gevaccineerd, en de andere volwassenen waarschijnlijk ook. ‘Ik verwacht daarom ook geen enorme coronagolven meer in de ziekenhuizen’, stelt Bruijning.

Maar kleine golven, dat kan wel. Van het inenten van kinderen is bijvoorbeeld nog geen sprake, en een minderheid van de volwassen Belgen heeft geen trek in de coronaprik. Bovendien zijn er in grote delen van de wereld veel minder vaccins beschikbaar, waardoor het virus op andere continenten kan blijven rondgaan en muteren.

SNIJDER «Het is leuk dat we straks Europa en Noord-Amerika hebben gevaccineerd, maar de virusevolutie stopt niet voor de hele wereld is ingeënt of dat iedereen het virus heeft doorgemaakt’. Daardoor heb je ook straks continu de instroom van virusproblemen.»

Hoe groter de groep is die straks nog vatbaar is voor corona, des te groter de kans dat het virus in België blijft circuleren. Uitbraken zullen weliswaar eerder ‘doodlopen’, omdat ze vroeger stuiten op mensen die immuun zijn. FOUCHIER «Maar je zult nog wel plaatselijke kleinere uitbraken zien door importgevallen. Bijvoorbeeld op plekken waar weinig mensen het vaccin hebben genomen.»

Ook in de ziekenhuizen zullen de gevolgen daarvan straks zichtbaar zijn. Als na de zomer blijkt dat de massale vaccinatie er niet voor zorgt dat het virus helemaal wegblijft uit ons land, zal het vooral één groep zijn die nog met corona op de ic’s belandt, stelt Rottier. ‘De mensen die geen vaccin hebben genomen.’

Bij mensen die wel gevaccineerd zijn of die al corona hebben gehad, kan een ziekenhuisopname misschien af en toe nog gebeuren, denkt Fouchier.

FOUCHIER «100 procent garantie heb je niet, een klein deel zal nog ziek worden. Maar in de meeste gevallen zal die infectie mild verlopen.»

Nieuwe samenleving

Een overgang met horten en stoten

Ook na de zomer kan het coronavirus in België dus nog wel nieuwe ingangen vinden. Het zal de samenleving voor nieuwe vraagstukken plaatsen, verwachten de virologen.

De eerste: hoeveel ziekte accepteer je in de nieuwe situatie, als het land weer goeddeels open is?

BRUIJNING «Het mooiste scenario is dat de vaccinatiegraad zo hoog is, dat het virus wegblijft. Maar die garantie heb je echt niet. De ziekenhuizen zullen dit najaar waarschijnlijk niet meer vol liggen. Maar als je om die reden niet meer over hoeft te gaan tot strenge coronamaatregelen en het virus daardoor relatief vrij laat rondgaan, kan dat wel andere medische gevolgen hebben. Misschien lopen er straks veel mensen rond met griepklachten, of kunnen jonge mensen, vooral niet-gevaccineerden, te maken krijgen met Long Covid. Hoe ga je daarmee om? In verhouding zullen er misschien meer kinderen opgenomen worden in het ziekenhuis. Je kunt je voorstellen dat je daardoor de discussie krijgt of je kinderen ook niet moet vaccineren.»

Ook een vraag, als blijkt dat het virus zich toch nog beperkt kan verspreiden: leg je dan nog gedragsregels op, en aan wie? ‘Juist niet-gevaccineerden zouden zich in die periode nog aan die regels moeten houden, want zij lopen gevaar’, zegt Rottier. ‘Misschien komt de overheid voor hen tot een speciaal advies.’

Hoe dan ook zal het volk zich na het onwezenlijke coronatijdperk weer massaal naar voetbalstadions, gebedshuizen, restaurants, cafés en concertzalen willen begeven. Het kan aanvankelijk leiden tot veel kleine en korte coronabrandhaardjes, verwachten de experts. Het zal ook de vraag met zich meebrengen of al die evenementen met testen gepaard moeten gaan, en hoelang dan.

SNIJDER «Een deel zal straks willen dat iedereen vooraf getest wordt, een ander deel zal vooral lekker zijn gang willen gaan zonder gezeur. En daarbij, dat testen is best een kostenpost, hoeveel heb je daar voor over? Mensen zullen daar heel verschillend tegenaan kijken.

»Nog zoiets: vakanties. Het kan nog best een tijd duren voor je weer zomaar naar elk land kunt reizen. Zonder testen en gedoe zal het sowieso niet snel gaan.»

De samenleving zoals die was voor corona, die hebben we dus niet zomaar terug.

BRUIJNING «Het advies om thuis te blijven bij klachten, dat zal bijvoorbeeld nog wel een tijd blijven gelden. Afstandsregels houd je misschien ook nog even, of bijvoorbeeld binnen wel en buiten niet. En het handen schudden zie ik ook niet snel terugkeren. Na de Spaanse griep in 1918 bleven veel gebruiken heel lang weg. Maar uiteindelijk keerden de mensen er wel weer terug.»

(AD)