Hier mag roken ook niet meer aan het strand: ‘Het wordt toch een beetje té, nee?’

Altijd maar nieuwe wetten, altijd hogere boetes, en altijd maar minder plekken waar het nog mag. Per 1 januari 2020 is er het neutrale pakje, kwestie van die 1 op 5 Belgen die nog roken zich nog beklagenswaardiger te doen voelen. ‘Misschien moeten ze een rokerseiland bouwen.’

De assertieve roker die wil uittesten hoe menens het is, met dat eerste rookvrije strand, wacht een stevige wandeling. Eerst vanuit Bredene-bad de loopbrug over de Koninklijke Baan zien te vinden, dan een stevige klim over een duinrug. Dan zie je het eerste bord, dat zegt: ’ne voor t rokers’.

Redster Luca (19) wordt met mede-jobstudenten Wout (17) en Michiel (18) geacht toe te zien op het enkel in de 450 meter brede post 4 geldende rookverbod, maar de beschadigingen aan twee borden is zowat de enige indicatie van onvrede die ze heeft.

Luca: “De beschadigingen gebeurden de dag nadat het in het nieuws kwam. Verder hebben we tot nu toe één iemand moeten aanspreken. Rokers vinden het niet leuk terecht gewezen te worden, maar ze doven wel meteen braafjes hun sigaret.”

Wout: “Ik vind het maar normaal. Die peuken komen in de zee terecht, er zit gif in. Er is al genoeg plastic in de zee.”

Neutraal pakje

Er was een tijd, niet zo lang geleden, dat rokers op straat kwamen voor hun rechten, of op z’n minst aankondigden dat te zullen doen. In Hognoul, bij Luik, was er een cafébaas die kort voor het per 1 juli 2011 ingaande totale horeca-rookverbod een “hongerstaking tot de finish” aankondigde. In het West-Vlaamse Deerlijk mobiliseerde ex-wielrenner Logino Dujardin voor een zwarte mars op Brussel.

De mars draaide uit op zoiets als de manifestatie tegen de niet-WK-selectie van Radja Nainggolan, vorige zomer. “We hadden pech met het weer”, erkent Logino. “Het was Paasweekend, en het was tweeëndertig graden. Mensen trokken liever naar de zee.”

Intussen zijn we weer een paar stadia verder. Roken in de auto met kinderen op de achterbank kan je een boete opleveren van 200 euro. Per 1 januari 2020 wordt het neutrale pakje ingevoerd. Of het nu Marlboro is of Chesterfield: elk pakje zal er groenbruin uitzien, de lelijkst mogelijke kleur volgens minister van Volksgezondheid Maggie De Block.

De wit-zwarte waarschuwing dat roken doodt, blijft staan. Alsook het 0800-nummer van tabakstop.be, de close -ups van uitgeteerde longen, zieltogende sukkels op hun sterfbed of het koppel met de kinderwens dat van de zorgelijk kijkende arts te horen krijgt dat er een probleem is met de zaadcellen van mijnheer.

Peuken-richtlijn

Deze week maakte de Stichting Tegen Kanker (STK) bekend dat volgens eigen online onderzoek bij 4.000 Belgen aangeeft dat 61 procent voorstander is van rookvrije terrassen. “Wij vragen niet meteen een rookverbod op terrassen”, zegt experte tabakspreventie Suzanne Gabriëls. “Dat doen we pas als het draagvlak groot genoeg is. Op wetgevend vlak hebben we momenteel andere prioriteiten.”

Ze staan opgesomd in een memorandum: een nieuwe forse prijsstijging, nieuwe grootschalige rookstopcampagnes, uitbreiding van het verbod op tabaksreclame. Tussenin komt er nog een EU-richtlijn op ons af die de tabaksproducenten over enkele jaren zal verplichten tot een terugnamebeleid voor peuken.

“Zie het als hondenpoep”, zegt Suzanne Gabriëls. “Dat heeft ook tijd en inspanningen gekost, maar nu vindt iedereen het niet meer dan normaal dat je een plastic zakje meeneemt als je de hond uitlaat. Zo wordt het ook met de sigarettenpeuk.”

‘Verdere stappen’

Het rookvrije strand is bedacht door de Bredense burgemeester Steve Vandenberghe (sp.a) en als je hem de weldaden hoort opsommen, lijkt het alsof hij zichzelf vooral afvraagt waarom er niet eerder aan is gedacht.

“Nul incidenten, tot dusver”, zegt hij. “Heel wat toeristen komen speciaal hiervoor naar post 4, omdat ze weten dat ze daar niet passief hoeven mee te roken, en vooral: dat hun kinderen geen peuken zullen aantreffen in het zand. Je merkt dagelijks dat het er, hoewel wat afgelegen en wat verder weg van het centrum van Bredene, drukker is dan in de stroken ernaast. Dat het dus enorm geapprecieerd wordt. Wij denken dan ook dat we de zone in Bredene volgende zomer gaan uitbreiden naar twee, mogelijk drie zones.”

Zo lijken we niet meer dan een paar zomers verwijderd van de situatie waarin er geen borden meer nodig zijn, tenzij om aan te wijzen waar roken eventueel wel nog mag.

“Misschien moeten ze voor de kust een rokerseiland bouwen”, moppert die ene ex-roker die we in de duinen aantreffen. “Ik ben zelf gestopt, maar het wordt toch een beetje té, nee?”

Steve Vandenberghe is voorzitter van het kustburgemeestersoverleg, kreeg intussen zijn collega’s in Oostende, Zeebrugge en De Panne zo ver om ook daar een strandstrook rookvrij te maken. “Bij het eerstvolgende overleg, in september, gaan wij onze evaluatie voorleggen”, zegt hij. “Ik hoop, en verwacht, dat we daarna verdere stappen kunnen zetten.”

Beklagenswaardig

De roker lijkt het allemaal gelaten te ondergaan. In de tribunes van Club Brugge, Racing Genk en RSC Anderlecht mag het ook al niet meer. De roker voelt het: er komt nog meer op ons af. Telkens de afgelopen jaren de waan werd gewekt dat de finale modus vivendi nu zo ongeveer wel bereikt moest zijn, kwam er meteen weer iemand met een nieuw wetsvoorstel.

Nu kun je ook je zoon al niet meer even om sigaretten sturen, tenzij hij 16 is. En als hij net 16 is geworden: wederom pech, want tijdens de laatste zitting van de vorige legislatuur besliste de Kamer quasi unaniem om die leeftijd op te trekken tot 18.

Rondom ziekenhuizen wordt de ene rokers-abri na de andere gesloopt. De Volkskrant bracht deze week de sketch van de Haagse cabaretier Harry Jekkers (inmiddels gestopt) uit 1997 in herinnering: “Binnen vijf jaar komen rokers terecht achter hekken, in een rokersreservaat. In het weekend komen niet-rokers met hun kinderen kijken naar deze bedreigde soort: kijk, kijk, daar gaat er één.”

De roker beseft. Hij wordt niet langer beschouwd als een asociaal geval dat via accijnsverhogingen de begroting in evenwicht helpt houden, maar als beklagenswaardige hulpbehoevende.

Deftige heren

Toch rookt nog altijd één Belg op vijf, en als die z’n stem nog niet is kwijt geraakt, dan is dat in figuurlijke zin wel al gebeurd.

Tot midden jaren 90 had je heren als Guy Demoulin, de directeur van Fedetab. Een zonnebank gebruind heerschap in een duur pak dat met hese stem in praatprogramma’s opdook om zich te beklagen over “de heksenjacht op de roker”. Je had pr-jongen Patrick Donck, ook altijd keurig in het pak, die deskundig de financiële implicaties voor ons opsomde van de zoveelste nieuwe anti-rokersmaatregel, alleen al voor de hardwerkende Belgen in tabaksfabrieken.

“Beide heren zijn inmiddels helaas overleden, na een korte en hevige ziekte”, zegt Luk Joossens, al sinds 1977 een lone warrior in de strijd met de tabaksindustrie. “De laatste keer dat een van hen nog met mij in debat wilde gaan, moet dateren van 1993, of 1994. Het argument van tewerkstelling is intussen vervlogen, nu er in België geen sigaretten meer worden geproduceerd. Hooguit nog wat roltabak.”

Je kan zoeken zo lang je wil, maar verder dan de website van Cimabel, Cigarette Manufacturers of Belgium and Luxembourg, geraak je niet. Af en toe wordt er nog een persbericht of een nijdige tweet op de wereld los gelaten. Een mijnheer of een mevrouw die voor de camera het woord wenst te voeren, is er niet meer.

Luk Joossens: “Ze zijn er allang achter dat ze met een publiek debat niks te winnen hebben. Dus je ziet ze niet meer, maar ze hebben wel nog hun netwerk en hun contacten bij de FOD Financiën. Als er moet worden geklaagd, laten ze dat tegenwoordig over aan de dagbladverkopers. Of aan de cafébazen, al hoor je die ook al niet meer.”

Rookvrije generatie

Luk Joossens publiceerde in 2016 het boek De tabakslobby in België. Beschreef hoe toenmalig staatssecretaris voor Volksgezondheid Firmin Aerts (CD&V) in 1985 in een debat nog zei: “Roken, dat is gelijk water. Als ge te veel water drinkt, is dat ook niet gezond.”

Joossens wil gerust aannemen dat de roker mak is geworden. Dat hij/zij het allemaal maar een beetje op zich af laat komen. “Maar wees maar zeker: dat geldt niet voor de tabaksindustrie.”

Meer dan 40 jaar strijd tegen de sigaret heeft hem geleerd hoe de lobby te werk gaat. Na het verbod op tabaksreclame, eind jaren 90, wist ze nog de Waalse PS te mobiliseren en de eerder gestemde wet te ondermijnen in de Senaat terwille van de Grote Prijs van Francorchamps. Want Formule 1-baas Bernie Ecclestone had gezegd: geen tabaksreclame, geen Grote Prijs.

Luk Joossens: “Ik had dus verwacht, zoals het de afgelopen veertig jaar altijd gebeurde, dat de industrie toch weer iets uit z’n hoed zou toveren om de net voor de verkiezingen nog gestemde wet op het neutrale pakje te blokkeren. Er voor te zorgen dat het weer eens iets zou worden dat naar een volgende legislatuur zou worden getild. Maar dat is tot mijn verrassing niet gebeurd. En nu hebben ze pech: zo lang Elio Di Rupo en Bart De Wever niet met elkaar praten is er geen regering. Er is geen ministerieel kabinet waar ze eventueel terecht zouden kunnen.”

Joossens verwacht veel van de nieuwe wet: “In Frankrijk heeft het neutrale pakje op een jaar tijd 1,2 miljoen mensen van het roken af gekregen, weliswaar in combinatie met een forse prijsverhoging.”

Voor de roker is het gelaten afwachten, tot dat draagvlak er is voor een rookverbod op terrassen. 61 procent, dat is al heel wat, en het verleden heeft ten overvloede geleerd waar dit soort enquêtes toe leidt.

Suzanne Gabriëls: “Wat je ziet in alle internationale onderzoeken, is dat een grote meerderheid onder de rokers zelf liever niet wil zien dat de eigen kinderen gaan roken. Als u dan wil weten wanneer dat draagvlak er zal zijn: in Zweden is de doelstelling nu een rookvrije generatie. Jongeren die er zelfs niet meer aan denken, die het vies vinden en passé. Op termijn wil ook Stichting Tegen Kanker uitkomen bij een maatschappij waarin gewoon niet meer wordt gerookt.”