Hoe breng je Poetin tot rede? ‘Voor hem is een compromis een teken van zwakte, een nederlaag’

Onderhandelen met Poetin? In het westen van Oekraïne willen ze er niets van weten. ‘Wij kennen Poetin beter dan jullie. Het is tijd voor een echte oplossing voor deze crisis’, aldus Miroslav Marinovitsj, vooraanstaand intellectueel en dissident onder het Sovjet-regime.

De intellectueel nodigt hartelijk uit voor een warme lunch in de kantine van de Katholieke Universiteit in Lviv. Het inhoudelijke gesprek vindt vervolgens in de aula plaats. Daar staat het vol met dozen kleding en andere zaken, die studenten inzamelen voor vluchtelingen en het leger. “Men verwachtte dat Oekraïne in een paar dagen verslagen zouden zijn”, zegt Miroslav Marinovitsj (73). “De gedachte was dat ons land geen onderdeel kon uitmaken van een toekomstige Europese veiligheidsstructuur. Nu blijkt dat Oekraïne niet is ingestort, moeten we dat idee heroverwegen.”

In het westen van Oekraïne ligt momenteel nog geen frontlinie, maar oorlog is het wel. Er bevinden zich inmiddels honderdduizenden vluchtelingen in Lviv, een stad van nog geen miljoen inwoners. Twee weken geleden vernietigden Russische kruisraketten, afgeschoten vanaf de Krim, een brandstofdepot in de stad. De glas-in-loodramen en de heiligenbeelden in de kerken zijn afgeschermd, om beschadiging bij eventuele beschietingen te voorkomen. “We waarschuwen al jaren voor dit scenario. Maar het Westen denkt het beter te weten”, herhaalt Marinovitsj een aantal keer tijdens het gesprek.

De vrees van de voormalig dissident is dat er een overeenkomst met Poetin zal worden gesloten – zelfs na alles wat er in Boetsja is gebeurd. Dat Oekraïne een deel van het grondgebied zal moeten afstaan, of dat een ‘neutrale status’ voor het land het conflict zou kunnen beëindigen. “Zo’n deal oogt aantrekkelijk voor het Westen, maar het is een gevaarlijke gedachte. Want Russen houden zich niet aan afspraken en beloften.” Marinovitsj wijst erop dat Poetin blijft herhalen dat hij wil dat Oekraïne ‘terugkeert’ bij het Russische Rijk. “Wij kennen Poetin beter dan jullie. Het is tijd voor een echte oplossing voor deze crisis.”

Laten we beginnen met Poetin. Hoezo kent u hem beter?

“Omdat wij al decennia vechten tegen dit regime. In 1939 en 1944, na het Verdrag van Jalta, werden we ook al door Moskou bezet. Omdat Stalin in deze regio het naziregime verslagen had, werden al zijn wreedheden onder het tapijt geschoven. Niemand werd ooit gestraft om die communistische misdaden, niemand heeft ooit boete gedaan. Zo werd het zaad van dat kwaad gezaaid. Er moest een moment komen dat het op zou bloeien. Dat moment is nu aangebroken.”

Hoe zou u Poetins regime omschrijven?

“Als voormalig dissident ruik ik de logica van de KGB. De KGB’ers (vertegenwoordigers van de beruchte staatsveiligheidsdienst in de Sovjettijd, red.) waren de mensen die mensen zoals ik in de gaten hielden, vervolgden en straften. Poetin is een voormalige KGB-officier. Hij werd grootgebracht met de strategie van bedrog en haat. Zoals de KGB in de Sovjettijd een furieuze haat jegens ‘de vijand in het Westen’ ontwikkelde, doet het regime dat nu ook. ‘De verslechtering van de economie komt door de westerse sancties. Die zijn bedoeld om Rusland kapot te maken’, houdt Poetin zijn bevolking voor.”

Is er geen enkele manier om met Poetin te onderhandelen?

“Dat kan alleen vanuit een keiharde uitgangspositie. De logica van het Westen is win-win – een pronkstuk van de westerse beschaving, waar ik van ben gaan houden. Als alle belanghebbenden middels een dialoog proberen een oplossing te vinden, dan komt het goed, is de gedachte. Maar in Rusland begrijpt men de taal van het compromis niet. Voor Poetin geldt het compromis als een teken van zwakte. Een nederlaag.”

Het westen van Oekraïne stond altijd vooraan in de strijd tegen Moskou: tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, maar ook na de onafhankelijkheid in 1991. Zo gold Lviv als bakermat voor de Oranje Revolutie (2004) en de Majdanrevolutie (2014). Die laatste volksopstand was gericht tegen toenmalig president Janoekovitsj, die – onder druk van Poetin – weigerde het associatieverdrag met de Europese Unie te ondertekenen. In reactie op de revolutie bracht Rusland de Krim en een deel van het oosten van Oekraïne onder zijn controle.

Had u gedacht dat het Oekraïense leger nu zo sterk weerstand zou bieden tegen de Russen?

“Nee, ik was verrast. De eenheid en de begeestering in Oekraïne is ongekend. Als je de Oranje Revolutie en de Majdanrevolutie beschouwt als eerste en tweede ‘Majdan’, dan is er nu sprake van een ‘derde Majdan’. De saamhorigheid van de Oekraïners breekt door alle ideologische patronen van Poetin heen. Zo beschuldigt hij Oekraïne van het vervolgen van de Russisch-sprekende bevolking in het oosten van het land. Zelfs al zouden we suggereren dat hij een punt heeft, dan is die vervolging nooit zo verwoestend als de Russische inval in het oosten. ‘Red ons alsjeblieft niet’, roepen onze landgenoten.”

De honderdduizenden vluchtelingen in de stad spreken veelal Russisch, terwijl in Lviv het Oekraïens de voertaal is. Zijn er spanningen?

“Er is in Lviv veel goede wil om vluchtelingen uit te nodigen en te helpen. Maar er zijn ook misverstanden. Sommige mensen uit het oosten zeggen dat wij in het westen niet begrijpen hoe het is om gebombardeerd te worden. Onze repliek is dan dat zij niet begrijpen hoezeer wij geleden hebben onder het Sovjetregime – wij en onze families herinneren ons deze tragedie nog goed.

“Dan is er de taalkwestie. ‘Hoe kun je Russisch spreken, terwijl Rusland jullie uitmoordt?’, vragen wij de vluchtelingen. Zij antwoorden dat uitgerekend de Russischsprekende bevolking zich momenteel het felst tegen Rusland verzet. Beide kanten hebben gelijk. Dit verenigt ons.”

Dat de Oekraïense eenheid niet per se tot een overwinning leidt, beaamt Marinovitsj. Hij pleit dan ook voor meer internationale steun. “Hoe is het mogelijk dat Rusland nog steeds lid is van de VN Veiligheidsraad, en dan ook nog met vetorecht?”, zegt hij. “Als Rusland daar aan het woord is, luisteren alle diplomaten braaf. Een aanfluiting van de internationale orde.”

De intellectueel wijst erop dat de Sovjet-Unie, toen die grootmacht in 1939 Finland binnenviel, het lidmaatschap van de Volkenbond werd ontnomen. En hij vindt dat Rusland nu net zo benaderd moet worden als het naziregime. “Niemand suggereerde een dialoog met Hitler. Op een gegeven moment wisten we: deze regering moet worden verwoest.”

Het Westen is bezorgd. Niemand wil namelijk een Derde Wereldoorlog…

“Ik begrijp de logica dat Oekraïne geen lid is van de Navo en dus niet direct militair bijgestaan kan worden. Maar ik wil herinneren aan de bijbelse gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan. Een priester en een Leviet lopen voorbij aan het slachtoffer van een geweldsmisdrijf – de Samaritaan blijkt hulpvaardig. ‘Je bent geen Navo-lid dus we helpen je niet’, is precies de houding van de priester. De hele wereld ziet dat Oekraïne lijdt onder bandieten.”

In dit geval loopt de priester weliswaar voorbij, maar voorziet hij het slachtoffer wel van wapens om zichzelf te verdedigen.

“Ja, maar dat was tot de oorlog niet het geval, terwijl we er herhaaldelijk om vroegen. Jullie wilden de oorlog niet dichterbij brengen, antwoordden jullie. Werkte die strategie? Jullie zijn elke keer bang voor iets. Herinner je je dat Turkije een Russische bommenwerper neerschoot, in 2015? Volgde er een kernoorlog? Nee. Zodra Poetin het woord ‘nucleair’ in de mond neemt begint iedereen meteen te beven – en Poetin ziet dat met genoegen aan. De Amerikaanse veiligheidsexpert James Sherry drukte het onlangs briljant uit. ‘Het Westen is veel sterker dan Rusland, maar kan die kracht niet gebruiken zonder toestemming van Rusland.’”

Wat gebeurt er als de Russen Lviv aanvallen?

“Laat het ze maar proberen: ze zullen zien wat dat betekent. Op elke straathoek zal elke steen tegen hen gebruikt worden. Zoals onze partizanen na de oorlog tegen de Sovjets streden. Zeker, uiteindelijk werden we verslagen. Maar de Russen heugen het zich nog.”

Wat zal u doen?

“Ongetwijfeld sta ik op de Russische dodenlijst. Er zijn nou eenmaal niet meer zo veel voormalige politieke gevangenen in leven, en ik ben heel zichtbaar. Ik kreeg uitnodigingen vanuit Polen, Duitsland, de VS en Canada – maar ik zal niet vertrekken. Veel anderen hebben zulke mogelijkheden immers niet. Ik wil bij mijn mensen blijven.”

(Trouw)