Hoe deze schaduwbank de Europese instellingen in zijn greep heeft. ‘BlackRock is een gevaar’

Vermogensbeheerder BlackRock, zo ongeveer het machtigste financiële instituut ter wereld, mag de Europese Commissie adviseren over duurzaamheidsregels voor de Europese bankensector. En wat dan nog, denkt u? Wel, het Amerikaanse bedrijf ontspringt al jarenlang zélf de Europese regels en investeert miljarden in de olie-industrie. De Europese ombudsman oordeelt nu, zo lezen we vandaag in ‘De Tijd’, dat de Commissie meer oog had moeten hebben voor mogelijke belangenconflicten. Helees hier onze analyse van begin deze maand: ‘Je vraagt Lance Armstrong toch ook niet om een ethische code voor het wielrennen te schrijven?’

Europa wil dat de bankensector duurzamer wordt en meer investeert in groene en sociale projecten, organisaties en bedrijven. Het roept de hulp in van het Amerikaanse BlackRock, de grootste vermogensbeheerder ter wereld, om de regels daarvoor vast te leggen in een rapport. Maar BlackRock is een gigant: het belegt geld van pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en steenrijke particulieren, beheert volgens het recentste cijfer wereldwijd zo’n 8.000 miljard dollar aan vermogens en is aandeelhouder in heel wat grote Europese bedrijven. Ook in België heeft het een flinke vinger in de pap, via aandelen in onder meer Solvay, Delhaize, AB Inbev, Telenet, KBC Group en vastgoedgroep Cofinimmo. CEO Laurence Fink dineert met ministers, mag op de koffie bij Emmanuel Macron en is ook bij andere staatsleiders een graag geziene gast.

De beslissing van de Europese Commissie om BlackRock in te schakelen, stuit op veel kritiek. In een binnenkort te verschijnen rapport tonen ‘lobbywaakhond’ Corporate Europe Observatory en non-profitorganisatie Change Finance Coalition hoe de Commissie haar eigen regels rond belangenconflicten geschonden heeft.

HANS VAN SCHAREN (Corporate Europe Observatory) «BlackRock Solutions geeft advies over regels die rechtstreeks invloed hebben op een deel van haar eigen activiteiten: het investeren van geld van klanten. Het is onvoorstelbaar dat dit mag van Europa. De Europese Commissie heeft duidelijke regels rond belangenconflicten, maar past die niet toe.»

GEERT NOELS (vermogensbeheerder Econopolis en auteur van o.a. ‘Gigantisme’) «Het is alsof je aan Lance Armstrong vraagt om een ethische code over doping in het wielrennen te schrijven. Dat zou niemand accepteren. Maar in Europa kan het wel. Er is protest, ja, maar wat brengt dat teweeg? Ik denk dat ze bij de EU niet beseffen dat ze zo bedrijven helpen creëren die veel te groot en veel te machtig zijn.»

Volgens BlackRock zelf is er niets aan de hand: er staat een Chinese muur tussen BlackRock Solutions, de ‘adviserende tak’ van het bedrijf, en BlackRock Investment Management, dat voor klanten geld investeert. Nochtans staat in de officiële nota van de Europese Commissie expliciet dat de opdracht naar BlackRock Investment Management gaat en dus níét naar BlackRock Solutions. Maar ook de Commissie zegt geen belangenconflict te zien: ‘BlackRock heeft verzekerd dat er allerlei veiligheidsmaatregelen genomen worden waardoor er geen informatie van BlackRock Solutions naar de investeringstak van BlackRock vloeit. Het bedrijf ondertekende een contract waarin het zich houdt aan alle Europese regels rond belangenconflicten.’

Damien Carême, Frans Europarlementslid voor de groenen, diende samen met enkele andere Europarlementariërs klacht in tegen de beslissing. De Europese Ombudsman is die klacht aan het bekijken. Carême ziet een duidelijk belangenconflict, maar wijst ook op de ‘abnormaal lage offerte’ die BlackRock opmaakte om de opdracht binnen te halen.

DAMIEN CARÊME «Ze vragen 280.000 euro voor hun advies, terwijl andere kandidaten op 400.000 tot 545.000 euro uitkwamen. Ik denk dat ze de prijs doelbewust zeer laag houden om zo hun kansen te vergroten en het Europese beslissingsproces te beïnvloeden.»

HUMO Het is niet de eerste keer dat BlackRock beschuldigd wordt van belangenconflicten. De vermogensbeheerder heeft op dat vlak een reputatie die teruggaat tot de kredietcrisis van 2008, waarbij het zowel in de VS als in Europa tegelijk als investeerder en adviseur voor de overheid optrad.

HEIKE BUCHTER (Duits-Amerikaanse onderzoeksjournaliste en auteur van ‘BlackRock: A Secret World Power Reaches for Our Money’) «Ik kreeg BlackRock in die periode voor het eerst in het vizier. Opeens waren ze overal. Veel mensen in de financiële wereld spraken vol ontzag over hen. Ze veranderden de manier waarop Wall Street werkte. Banken lagen onder vuur en werden strenger aangepakt. BlackRock slaagde erin zichzelf te presenteren als één van de good guys: ‘Wij zijn niet zoals de grote banken, die speculeren. Wij beheren alleen maar het geld van onze klanten.’ Iedereen volgde hen daarin, ook politici. Velen denken bij macht vaak aan corruptie, maar BlackRock koopt geen mensen om. Dat is te gevaarlijk. Wat ze doen, is veel effectiever: ze bepalen hoe er naar hen gekeken wordt.»

HUMO In 2016 was er weer een belangenconflict: de Europese Centrale Bank (ECB) had BlackRock Solutions om advies gevraagd bij de stresstest van 29 Europese grootbanken, waarvan moederbedrijf Black-Rock vaak grootaandeelhouder was. Het kreeg zo inzage in gevoelige informatie, maar ook toen zei Europa dat er geen gevaar voor een belangenconflict was.

BUCHTER «De ECB opperde toen dat ze voor hen gekozen hadden omdat BlackRock zijn potentiële belangenconflicten het best managet. Dat is onzin. Ze overtuigen hun klanten net met het argument dat ze in alle landen de juiste mensen kennen.»

HUMO Vandaag klinkt er ook kritiek omdat BlackRock de banken uitgerekend zal adviseren over duurzaamheid.

VAN SCHAREN «Het bedrijf is één van ’s werelds grootste investeerders in fossiele brandstoffen. Dat valt niet te rijmen met de opdracht om een duurzaam en groen beleid voor banken uit te tekenen. CEO Laurence Fink heeft begin dit jaar aangekondigd dat zijn bedrijf wil vergroenen, maar in werkelijkheid is het één van de drie grootste investeerders in acht van ’s werelds grootste oliemaatschappijen. BlackRock is ook geen voorstander van bindende regels. Ze lobbyen daar al jaren tegen.»

HUMO Hoe komt het dat BlackRock ondanks zijn macht en omvang al jarenlang onder de radar blijft, zowel bij politici als bij het grote publiek?

BUCHTER «Andere instellingen, zeker banken, voelen de behoefte om in de kijker te lopen, om klanten te werven en hun reputatie te versterken, maar BlackRock niet. Ze hebben er geen belang bij: ze hebben meer dan geld genoeg.»

NOELS «BlackRock heeft zich altijd in anonimiteit en discretie gehuld, in tegenstelling tot Goldman Sachs en JP Morgan, waarvan de hoofdpartners wel af en toe voor het voetlicht treden. Voor hen is dat een belangrijke manier om te communiceren met klanten. BlackRock heeft dat niet nodig: het geld komt vanzelf tot bij hen.»

HUMO Het bedrijf slaagt er ook in te ontkomen aan de Europese financiële regelgeving. Dankzij stevig lobbywerk kon het mee vermijden dat ze niet in de categorie vallen van ‘spelers die zo groot zijn dat ze een wereldwijde financiële instorting kunnen veroorzaken’, waardoor ze niet aan strengere regels onderworpen werden. Omdat ze belangrijke financiële spelers zijn, maar niet moeten voldoen aan de regels van banken, worden de vermogensbeheerders vaak schaduwbanken genoemd.

BUCHTER «BlackRock en andere schaduwbanken nemen de macht over van klassieke banken. Dat ze aan de regels ontsnappen, heeft opnieuw te maken met het feit dat ze politici kunnen overtuigen van hun zienswijze. Ze maken politici duidelijk dat wat ze doen heel complex is. ‘Laat het maar aan ons over, wij zorgen dat het in orde komt.’ De meeste politici volgen hen daarin: voor velen zijn financiën vervelend.»

NOELS «Dat is het gevaarlijke aan BlackRock: ze zijn bezig met producten die gewone bankiers niet begrijpen. Zo is ook de bankencrisis in 2008 begonnen. De mensen die instaan voor de controle, weten niet zoveel als de mensen die erin zitten. Het is een accident waiting to happen.»

BlackRock heeft ook het politieke klimaat mee in Europa. Jean-Claude Juncker, tot vorig jaar Europees Commissievoorzitter, schroefde ijverig de regels in het financieel toezicht terug. Veel van de regelgeving die na de kredietcrisis is goedgekeurd, werd zo afgeschaft nog voor ze helemaal in werking treedt. BlackRock heeft dan ook veel politieke invloed en investeert er ook zwaar in. Geen enkele andere financiële speler spendeert zoveel tijd en middelen aan lobbyen bij de Europese instellingen, blijkt uit gegevens van de website Lobbyfacts.eu.

NOELS «BlackRock is door zijn omvang en zijn invloed een gevaar. Als hun klanten beslissen dat ze hun geld willen cashen en ze kunnen dat door omstandigheden niet, dan zit je met een groot, systemisch probleem. Er zou op aangedrongen moeten worden dat BlackRock zichzelf opsplitst en transparant wordt. De vraag is wie het aandurft om dat te doen.»