Hoe flink is links? Tom Lanoye versus Herman Brusselmans: 'Het is een meningsverschil'
Een schrijver zonder vijanden is geen schrijver, een schrijver zonder helden is een leugenaar. In ‘Revue Lanoye’, een bundeling columns, schotschriften en elegieën, verzamelt Tom Lanoye meningen die gefundeerder zijn dan de oprispingen op Twitter. Hij hekelt, sabelt en bewondert – soms met de voeten vooruit, soms met een aai. En o ja, ook na de tirade van Herman Brusselmans is hij nog steeds even links, en nog steeds even bevriend met ‘de nieuwe held van rechts’.
'Men probeert Herman en mij al 30 jaar tegen elkaar uit te spelen. Het zal opnieuw niet lukken'
Tom Lanoye «Toen ik ooit met politiek getinte columns begon in Humo, goed 25 jaar geleden, was er nog geen overdaad aan opiniestukken, zoals nu overal het geval is. Het is zowat het centrale deel van de krant geworden, wat ook een economische keuze is: je hebt geregeld een – hopelijk – wat spraakmakend stuk, en het kost een schijntje van goede onderzoeksjournalistiek. Soms heb je interessante stukken van experts die wat van hun vakgebied delen, maar heel vaak wordt het ook een vrije tribune van lobbyisten. Wat je dan merkt, is een gebrek aan kennis over wat ooit als een literair genre begonnen is. Lodewijk Van Deyssel, Multatuli, Brouwers, Komrij: dat ging niet alleen ergens over, het was ook nog eens heel goed geschreven. Hugo Claus heeft me de poëzie doen ontdekken, Gerrit Komrij de polemiek.
»Ondertussen zijn mijn columns wel langer en essayistischer geworden. Er gaat ook meer research aan vooraf. Ook over Zwarte Piet heb ik mijn huiswerk gedaan. Ik ben nagegaan waar hij echt vandaan komt, en waarom dat vooral in de Angelsaksische wereld zo gevoelig ligt. De ‘coon songs’ zijn de missing link. Dat was rondreizend variété, van Amerika tot Australië, op de kap van achterlijke en oversekste zwarten, ‘coons’, gebracht door zwart geschminkte blanken. Daar schamen Engelstaligen zich terecht om vandaag, en natuurlijk wordt er dan heftiger gereageerd op de symboliek van Zwarte Piet als iconische, wat dommige negerslaaf.»
HUMO Ook in je fictiewerk scheer je rakelings langs de actualiteit.
Lanoye «In ‘Gaz. Pleidooi van een gedoemde moeder’, bijvoorbeeld, een theatermonoloog over een moeder die over haar geradicaliseerde zoon getuigt. We zijn er langer dan drie jaar mee bezig geweest. De Franse vertaling was nog geen week uit of de bommen in Brussel ontploften. Ik heb een brief gekregen van een lerares uit het Brusselse, die ‘Gaz’ de ochtend van de aanslag had gekocht, en het in de nasleep ervan met haar klas is gaan lezen. 16-jarigen die de dagen na de aanslagen discussiëren over wat een moeder met een zoon-jihadist moet doorstaan: als iemand het nog eens over het nut van literatuur wil hebben? Of de Panama Papers, die nog maar eens duidelijk maken dat de Kaaimantaks niet meer dan een paaimantaks is: dat wordt toch allemaal beschreven in ‘Het goddelijke monster’ en vooral ‘Gelukkige slaven’? Vrolijk word je er niet van, want het herhaalt zich niet alleen keer op keer, het wordt ook steeds erger. Ik ben pessimistischer dan vroeger, ja.»
HUMO In veel van je columns probeer je te begrijpen wat er gebeurt. Dat alleen is voor je goede vriend Herman Brusselmans genoeg om je tot de linkse, politiek correcte kerk te rekenen. Zoeken naar verklaringen, zeggen dat er misschien meer speelt dan alleen de islam, is voor velen synoniem geworden met het zoeken naar excuses.
Lanoye «Die denkfout wordt wel vaker gemaakt, maar ik moet de eerste linkse nog tegenkomen die de aanslagen goedkeurt of vergoelijkt. Ik moet de eerste linkse nog tegenkomen die zegt dat godsdienst er helemaal niets mee te maken heeft. Maar mag je nog zeggen dat het intellectueel redelijk armtierig is om alléén de islam aan te halen als verklaring voor terreur? Nee, want dan staat iedereen klaar om je aan te vallen. Het is hoe langer hoe minder mogelijk om de dingen kritisch te bevragen, terwijl dat net tot de kern van de westerse waarden behoort. Als je niet meegaat in de logique de guerre van rechts, ben je automatisch een islamvriendje – de hedendaagse ‘niggerlover’. Dat was tien jaar geleden niet zo erg.
undefined
»Na de moord op Theo van Gogh heb ik onmiddellijk een stuk geschreven, nu kan ik dat niet meer opbrengen. Ik wil eerst mentaal kunnen incasseren en analyseren. Maar als je niet één milliseconde na een aanslag ferm reageert, riskeer je als een soort collaborateur beschouwd te worden. Ik wil proberen uit te zoeken waarom die dingen gebeuren, en dan kom je vanzelf bij complexe problemen uit. De oorlog ginder, waardoor fundamentalisten hier veel makkelijker kanonnenvlees vinden dan een generatie terug, lijkt me een belangrijker factor dan de islam zelf. Syrië en Brussel verklaren met alleen dat ene woord – islam – overtuigt mij niet. En als dat ingaat tegen de nieuwe politieke correctheid van rechts, dan is dat maar zo.»
undefined
'Terrorisme is theater – gruwelijk theater, dat erop gericht is weerzin en woede op te wekken'
HUMO ‘Alles wat fout gaat met de moslims in dit vermaledijde Westen, is onze eigen schuld. Wij van links zijn bezig om ons eigen graf te delven, en sommigen van ons doen het nog met de glimlach ook.’ Ik citeer Herman Brusselmans, ‘de nieuwe held van rechts’.
Lanoye «So what? Herman en ik zijn het wel vaker flink oneens, al meer dan dertig jaar. Men probeert ons ook al even lang uit elkaar te spelen. Dat zal opnieuw niet lukken, ik respecteer zijn mening.
»Als je naar Luckas Vander Taelen en David Van Reybrouck kijkt, dan zie je dat links onderling fel discussieert. Kan rechts hetzelfde zeggen? Die feliciteren elkaar alleen maar met hun Grote Gelijk. Tegenover de buitenwereld voeren ze een gespierde show op, achter de schermen heerst gekibbel en amateurisme, op alle niveaus. Onze terreurdatabanken zijn nauwelijks met elkaar verbonden, niemand weet hoeveel we er hebben, maar de plattegronden van alle belangrijke gebouwen stonden wél een week op het internet. Er was lang amper personeel in dienst dat Arabische mails kon lezen, maar als een minister in nauwe schoentjes komt te staan, beschuldigt hij één liaisonofficier.
»Toen Joe Van Holsbeeck werd vermoord, hebben Jean-Marie Dedecker en Gerolf Annemans de Brusselse moskeeën opgeroepen om de daders uit te leveren, terwijl het achteraf Polen bleken te zijn. Heeft daar ooit iemand aan zichzelf getwijfeld? Laat staan zich verontschuldigd? Ik voel me dus echt niet aangesproken. Integendeel, er is een rechts revisionisme aan de gang. Wie heeft twintig jaar geleden voor Nederlandse taallessen voor imams en voor opleiding en inspectie gepleit, om één en ander uit de invloedssfeer van Saoedi-Arabië te houden? Wij van links. Maar het Vlaams Blok vond dat geldverspilling, en heeft zo de weg vrijgemaakt voor fundamentalistische predikers. Wie draagt dan de verantwoordelijkheid? Als de beginselverklaring van Theo Francken het sluitstuk van dertig jaar integratiebeleid moet worden, dan staan we toch niet heel ver, nee? Wie heeft geweigerd daarin te investeren? Links toch niet? Moeten we dan niet in de spiegel kijken? Ik vind van wel. En telkens weer dat kop-in-het-zand-steken als het over racisme gaat, dat is toch manifest onjuist?»
HUMO Racisme bestaat, maar heel wat gediscrimineerden leggen géén bommen. En ook als je discriminatie en achterstelling bij wet afschaft, zullen er nog zijn die bommen leggen, vrees ik.
Lanoye «Absoluut. Maar ze zouden misschien al een stuk moeilijker te overtuigen zijn. Hadden we maar meer energie gestoken in allochtone stemmen als Montasser AlDe’emeh, de herboren Abou Jahjah, Adil El Arbi, Fikry El Azzouzi, of de man met wie we nu een goede diplomaat winnen, maar een belangrijke maatschappelijke stem verliezen: Bilal Benyaich. Omdat die oneindig veel meer inzicht kunnen verschaffen in wat het kanonnenvlees echt bezielt dan de simplistische ‘ze lezen de Koran te letterlijk’-verklaring. Heeft links ooit ontkend dat er religieuze fascisten zijn? Hebben wij ooit haatimams verdedigd? Nee toch? Maar mogen we naar verklaringen – liefst meerdere – zoeken? Als uit onderzoek blijkt dat jihadi’s meer crimineel dan religieus zijn, dat ze tot één jaar terug stonden te dansen en te drinken in discotheken, mag je toch zeggen dat de islam alléén een wat mager verklaringsmodel is?
»Ik ben het eens met Bilal Benyaich: mee gevoed door buitenlandse brandhaarden heeft het jihadisme, de politieke islam, hier wortel kunnen schieten. Betaald vanuit andere landen, vaak. Die fascisten moeten eruit. Maar dat kun je alleen bereiken met de steun van alle andere moslims – de overdonderende meerderheid. Bruggen slaan in plaats van muren optrekken, niet alleen in wijken, maar ook in hoofden en harten: hoe doen we dat? Wetende dat de terreur in Europa nog minstens zo lang zal duren als de oorlog in Syrië? Dat wordt de echte vraag voor de toekomst.»
undefined
Fooraap uit Boom
HUMO Heeft links zich altijd voldoende luid tegen de radicale imams uitgesproken? In een vorig leven heb ik Fouad Belkacem ook ‘een onbelangrijke fooraap uit Boom’ genoemd.
Lanoye «Misschien was hij toen nog niet meer dan dat? Maar ook het omgekeerde is gebeurd: zie de manier waarop Abou Jahjah destijds is aangepakt, met premier Guy Verhofstadt zélf die op het spreekgestoelte van de Kamer zijn aanhouding kwam aankondigen. Door hem op te sluiten en weg te jagen – op basis van een, dat gaf zelfs Bart De Wever later toe, flinterdunne aanklacht – hebben we anderen de kans gegeven om het ongenoegen van die jongeren te misbruiken. Jahjah is terecht vrijgesproken, maar toen ik samen met Tarik Fraihi en Ludo De Witte voor hem opkwam, kreeg ik evenveel stront over me heen als vandaag.»
HUMO Wat je ook uit Brusselmans’ woorden kunt afleiden, is dat hij het beu is om verklaringen te horen die in zijn oren als excuses klinken. Hij wil gewoon even goed kwaad zijn. En daarin is hij niet alleen.
Lanoye «Oké, maar is het niet uitgerekend de rechterzijde die ons voortdurend bezweert om vooral rationeel naar – ik roep maar wat – de vluchtelingenproblematiek te kijken? Om ons niet te laten meeslepen door emoties als er kinderlijkjes aanspoelen op de stranden van de Middellandse Zee? Maar nu moeten we opeens alleen woedend zijn en elke vorm van rede laten varen?
»Ik ben de vijf slagen om de arm bij elke discussie óók beu. Ik ben de eerste om te zeggen dat het nog erger zal worden, dat we dichter dan ooit bij een oorlog staan. Maar goed: wat men van links verwacht, is ook wat men van moslims verwacht: neem er afstand van. Ze doen dat, om de haverklap, soms met honderdvijftig organisaties tegelijk, maar niemand lijkt het te horen of ernstig te nemen. De dag erna hoor je al opnieuw: ‘Wanneer nemen ze eens afstand.’ Dat rituele oproepen tot excuses, telkens weer, dat is toch niks anders dan het Franse spreekwoord: ‘Qui s’excuse, s’accuse’? Wie zich verontschuldigt, beschuldigt zichzelf. Alleen dat tweede deel is wat men echt wil, van moslims én van links. Zodat de ideologische discussie niet eens meer gevoerd hoeft te worden.
»In Zuid-Afrika lees ik veel over aanslagen in dat continent, waar de meerderheid van de slachtoffers zélf moslims zijn. Waar er steevast ook meer slachtoffers vallen dan in Europa. Waar moslims dus even woedend op de terroristen zijn als iedereen.»
undefined
'Mogen we dan niet naar verklaringen zoeken? Moeten we alleen nog maar onze woede ventileren, allemaal hooligan op de trappen van de Beurs zijn?'
HUMO Maar dat willen veel mensen niet horen, ze willen kwaad zijn op bommenleggende extremisten. Dat is hun goed recht, nee?
Lanoye «Alle begrip daarvoor, ik sta ook wel bekend om mijn kort lontje. Alleen heb ik met scha en schande geleerd dat je daar niet veel verder mee komt. Ik beschouw – het is een afwijking – terrorisme als theater – gruwelijk theater, dat erop gericht is weerzin en woede op te wekken. Wij reageren er op onze beurt met te veel theater op: overal militairen, als standbeelden voor ons veiligheidsgevoel. Dat je dat in de Joodse wijk doet, waar ik overigens zelf woon, daar kan ik perfect mee leven, dat móét je doen. We hebben twee antisemitische aanslagen gehad in de jaren 80. Maar we hebben vooral recht op betere inlichtingendiensten en meer Arabischsprekenden bij de antiterreureenheden. Op meer ‘ears and eyes on the ground’ en minder veiligheidstheater. Moeten we ook niet meer inzetten op de strijd tegen terroristen die zich spiegelen aan Anders Breivik? We riskeren binnenkort aanslagen op moskeeën, waar zelden militairen staan, en dan zijn we nog verder van huis. Antwerpen heeft ook al de schietpartij door Hans Van Themsche meegemaakt, en de moord op de jonge godsdienstleraar Mohamed Achrak. Maar dan zijn de daders per definitie ‘eenzame wolven’.
»Als je niet emotioneel reageert na deze aanslagen, ben je niet normaal. Maar als je naar verklaringen blijft zoeken, ben je niet per definitie abnormaal. Of moeten we alleen nog maar onze woede ventileren, allemaal hooligan op de trappen van de Beurs zijn? Om dan vast te stellen: allee, we zijn nu heel bevredigend even heel kwaad geweest. Maar wat doen we dan?»
HUMO Ja, wat dan?
Lanoye «Mag ik mijn parttimeburgemeester een compliment geven? Dat inburgeringsfeest op het stadhuis vind ik een fantastisch idee. Dat is ook emotioneel, maar positief: een soort ‘allegiance to the flag’ waarmee in de VS je schoolcarrière wordt afgesloten. Dat zouden wij ook moeten doen, voor iedereen die afstudeert van de middelbare school of z’n inburgeringscursus afrondt: een overgangsrite voor de vlag, symbool van de wetgeving die we beloven te gehoorzamen, de normen die we zullen naleven. Maar voor welke vlag dan? Hier in deze stad zullen de Europese en de Antwerpse geen probleem vormen, maar dan? Een Belgische, een Vlaamse, een Belgische én een Vlaamse? Dat wordt weer een mijnenveld, terwijl trouw aan de grondwet toch zo belangrijk is.
»Kijk naar Zuid-Afrika, een prille democratie, waar de grondwet ervoor gezorgd heeft dat de machtigste man van het land, president Jacob Zuma, van het hooggerechtshof een muilpeer eerste klas krijgt: ‘U hebt onrechtmatig geld uit de staatskas gehaald om uw privéwoning te verfraaien. Dat kan niet en u gaat dat terugbetalen.’ Prachtig toch, dat zoiets kan? Weten alle Vlamingen dat? En als we dan toch met beginselverklaringen beginnen, zullen we dat dan meteen ook voor de werkgevers doen? Dat ze bijvoorbeeld beloven fair en divers te zullen aanwerven? Oeps, ik klink nu weer heel links, zeker?»
Befehl ist Befehl
HUMO Zet zo’n polemiek de vriendschap van jou en Brusselmans op scherp?
Lanoye «Natuurlijk niet, het is een meningsverschil. Het is niet het eerste, het zal ook niet het laatste zijn (stil).
»Weet je voor wie ik enorm veel bewondering heb? Voor de vader van Jonathan Jacob, wiens zoon is doodgeslagen door de bottinekes. Als er nu iemand het recht heeft om woedend te zijn, dan hij wel. En die man is een toonbeeld van sereniteit, hij eist geen wraak of straf, alleen een excuus. En dat men lering zou trekken uit wat er is voorgevallen. Wat ook stilaan gebeurt: in politiescholen gebruikt men nu de video om te tonen hoe die procedure fout kan gaan.»
HUMO Je hebt daar drie jaar op rij je eindejaarsessay in De Standaard aan gewijd, en het is ook de rode draad in ‘Revue Lanoye’.
Lanoye «Dat was niet de bedoeling, het is gewoon zo gelopen. Ik heb nooit eerder zoveel research voor een onderwerp gedaan, en je mag het met me eens zijn of niet, maar de feiten en de gegevens kloppen wel. Het was ook voorspelbaar, het Comité P heeft er meermaals voor gewaarschuwd. Eminente N-VA’ers zoals Geert Bourgeois en Ben Weyts hebben, toen ze nog in de oppositie zaten, voorspeld dat het vroeg of laat fout moest aflopen met die bijzondere bijstandsteams. Het Griekse drama voor de ouders is dat ze na zeven jaar nog altijd op een definitief arrest wachten. Hoe krijg je uitgelegd dat het apparaat die mensen zo in de steek laat?
»Die zaak is ook een scalpel gebleken om een groot deel van ons justitie- en politieapparaat te leren kennen. En om vast te stellen dat het geen anekdotisch verhaal is, geen ongeluk, maar een structurele fout binnen de politiediensten, waar slechte procedures bestaan en waar soms een geweldscultuur heerst die kan doorslaan naar een criminaliteitscultuur. Die bende van Mega Toby en Sproetje – hoe bedenken ze het? – in de Antwerpse Handelsstraat is daar wellicht járenlang bezig geweest, anders krijg je toch geen buitenverblijf in Miami bij elkaar gespaard? Niet toevallig Miami, de internationale draaischijf van de cocaïnehandel. Of zie ik nu spoken? Wie wist dat, en hoe is dat zo lang verborgen kunnen blijven? Bij Syriëstrijders mag je niet naar de individuen kijken, daar moet je culturaliseren. Bij agenten geldt net het omgekeerde: daar zijn het per definitie ‘rotte appels’ en is er nooit iets fout met de structuur en de cultuur. Wie de rapporten van Comité P leest, weet dat het om een oude plaag gaat.
»Wanneer komt daarover eens een echt onafhankelijk onderzoek? Nu probeert men het, analoog met de pedofiliezaak, allemaal binnen de politionele kerk te houden. We hebben terecht een anonieme vondelingenschuif, maar waar is de ombudsman bij wie ook sans-papiers met een klacht tegen de politie terechtkunnen? Als uitgerekend in een wijk die volgepakt is met minder mondige en kansarme burgers, dat soort gasten de enige vertegenwoordigers van de overheid zijn? Moet je verwonderd zijn dat nieuwkomers en migranten de politie wantrouwen?
»Nog zo’n waanzinnig verhaal: een paar jaar geleden raakten in café Den Doedelzak – ik verzin het niet – twee agenten slaags met een jonge Belgische Marokkaan. Ze werden in eerste aanleg veroordeeld en kregen van een opeens erg softe Bart De Wever een lichte tuchtstraf: een verlaging van hun wedde gedurende één jaar. De korpschef zou nochtans hun ontslag geadviseerd hebben, volgens mijn bronnen. In beroep kregen die agenten zeven en negen maanden effectief. Omdat je geen tweede tuchtstraf kunt geven, riskeren we nu twee Antwerpse agenten te krijgen die, nog steeds in loondienst, ofwel in de bak gaan zitten, ofwel met een elektronische enkelband op het politiekantoor gaan werken. Hoe gaan we dat weer uitleggen aan de buitenlandse pers?»
HUMO Terug naar de bottinekes: ze hebben die procedure 28 keer zonder enig probleem toegepast, zeggen ze, en het is één keer, buiten hun wil, fout afgelopen.
Lanoye «Weten we echt zeker dat er nooit een ander probleem is geweest, dat er geen enkele andere keer nodeloos of overmatig geweld is gebruikt? Zijn daar beelden van?
»Er zit in die zaak weliswaar een grote ingebakken onrechtvaardigheid, namelijk dat zij wél en hun bazen, die de opdracht hebben gegeven, níét voor de rechtbank zijn moeten komen. Wanneer ze zeggen dat ze nu vervolgd worden door het parket, dat hun in de eerste plaats de opdracht heeft gegeven om in die cel binnen te vallen, hebben ze inderdaad een punt. Je kunt ook de vraag stellen in hoeverre hun werkgever, de stad Antwerpen, niet mee verantwoordelijk is. Je stuit in die zaak op een structuur waarin ‘Befehl ist Befehl’ geldt, waar de uitvoerders geen vragen bij stellen. Maar als het fout loopt, zijn zij wel de enigen die gedagvaard worden, niet degenen van wie het Befehl gekomen is. Ik viseer die agenten minder dan de procedure, net zoals de N-VA dat in haar oppositietijd deed. Er zijn geen afspraken voor hun bewapening, noch voor de opleiding, noch voor de rekrutering, noch voor de controle achteraf. Bij politiemensen die dat soort opdrachten uitvoeren, is dat toch redelijk essentieel? Als ze dan zeggen dat ze het vandaag op identiek dezelfde manier zouden doen, kan ik echt niet meer volgen.»
undefined
undefined
'Twee veroordeelde agenten werken straks met een elektronische enkelband op het politiekantoor. Hoe gaan we dat weer uitleggen?'
HUMO Aan de psychiatrische kant vond men het verschrikkelijk en ondraaglijk wat er was gebeurd, maar daarom nog geen te bestraffen misdaad.
Lanoye «Ik zie daar ook wel de tragische kant van in. Niemand wilde dat. Maar als de politie erin is geslaagd Jonathan in een cel in Mortsel te krijgen, moeten ze hem toch ook in een beveiligde, gecapitonneerde isolatiecel in de psychiatrie kunnen krijgen?
»Er is een verschil tussen een misdaad en schuldig verzuim. Mensen die de eed van Hippocrates hebben afgelegd, hebben hun handen afgetrokken van een op dat ogenblik inderdaad zwaar psychotische patiënt. Niemand heeft ook het transport van Jonathan naar de cel gevolgd of begeleid. Ze hadden er niets mee te maken, ze hebben nooit gevraagd naar de opvolging. De rechtbank heeft dat tweemaal na elkaar schuldig verzuim gevonden. En terecht, vrees ik.»
HUMO Een laatste argument van de bottinekes: zij zijn geen rambo’s, want ze hebben zelfs geprobeerd Jonathan Jacob nog te reanimeren, maar dat deel van de band heeft ‘Panorama’ niet uitgezonden.
Lanoye «Dat zou er nog aan moeten mankeren, verdorie. Wat neemt dat weg van hun boodschap dat ze opnieuw hetzelfde zouden doen? Ook na hun veroordeling? Die gestoorde procedure had niet uitgevoerd moeten worden, op die manier, op dat moment, daar. Ik begrijp de emotionele reflex: zelfs na een ongeval geef je niet makkelijk toe dat je schuld had, want de verzekering luistert mee. Maar als ze dat echt alleen maar een bedrijfsongeval vinden, dan heb ik het daar heel moeilijk mee. Hebben die mannen veel goede interventies gedaan? Ongetwijfeld, en dat geldt zeker als verzachtende omstandigheid. Maar daar en toen zaten ze fout. Zegt de rechtbank. En ik zeg na zeven jaar procederen dat ook de politiek schuldig verzuim te verwijten valt: in al die jaren hebben ze nooit de tijd gevonden om na te gaan of die procedure niet aan herziening toe is.
»Als journalisten kritiek hebben op manke structuren, wordt hun steevast verweten dat ze een ongepaste aanval uitvoeren op vakmensen die zich in moeilijke omstandigheden kapotwerken. Ik apprecieer al die hardwerkende agenten ook, net daarom vind ik dat hun werk niet besmeurd mag worden door dingen die manifest al zeer lang fout lopen. De politievakbond zou eigenlijk de eerste moeten zijn om volledig onafhankelijke onderzoeken te eisen, in naam van de vele duizenden flikken die hun job wél goed doen.»
Porno en politiek
HUMO Veel stukken in ‘Revue Lanoye’ gaan over je helden en voorbeelden, zoals de jammer genoeg steeds meer vergeten rakende Louis Paul Boon.
Lanoye «Boon was ook een auteur die niet bang was om over politiek te schrijven. Hij vermengde dat met literatuur en zelfs met porno. Al doe je niet hetzelfde, iedere Vlaamse auteur is schatplichtig aan hem. Waarom deemstert hij weg? Omdat het tegen de tijd is om grote literatuur en de lotgevallen van de kleine mens te vermengen. ‘Het Geuzenboek’ van Boon zou je nú moeten lezen, omdat het gaat over iets waar we in Europa misschien opnieuw naartoe evolueren: een ingewikkelde strijd over godsdienst. Of omdat zijn stijl zo waanzinnig exuberant is, en de mode nu weer het strakke schrijven verkiest. Je merkt vandaag toch veel meer angst, zelfs afkeer voor het experiment. Schrijf maar gewoon, dan doe je al gek genoeg, vinden ze in Nederland. Terwijl Boon schrijft zoals Tom Waits muziek maakt. Hij schreef in het Boons, en dat is jazz, geen dialect. Het was nooit gehoorde muziek in onze letteren.»
HUMO Dreigt de vergetelheid ook omdat hij over de wereld schreef, en niet over de navel?
Lanoye «Die twee bewegingen zijn er altijd tegelijk geweest: ook in de tijd van Boon waren er navelschrijvers, en vandaag zijn er bij de jongere generatie ook veel die de samenleving proberen te vatten: Dimitri Verhulst, Joost Vandecasteele, Fikry El Azzouzi, Annelies Verbeke. En ook onze generatie met Erwin Mortier, en zelfs Herman af en toe, laat zich geregeld over politiek uit. We schrijven allemaal in een traditie waarin schrijvers begaan zijn met hun samenleving. Helemaal in het begin verbond de Vlaamse Beweging het culturele met het sociale. Daarom staat ook het stuk over de broers Rodenbach en hun werken erin, die zelfs de meeste flaminganten niet kennen.»
HUMO Je schrijft over Boon, Geeraerts en Komrij, en Claus glipt overal binnen: de vier literaire vaders van Lanoye.
Lanoye «Claus blijft het grootste fenomeen uit onze letteren, en de link met theater is evident. Misschien is Komrij de verrassendste naam: de meeste mensen kennen hem eerder als bloemlezer van poëzie dan als de geweldige polemist en columnist die hij was.»
HUMO Zijn vitrioolgehalte is onwaarschijnlijk. Maar zijn colums zijn tegelijk zo puntgaaf geschreven.
Lanoye «Ik heb samen met onder anderen Kees van Kooten de bloemlezing ‘Het Komrijk’ mogen samenstellen. Eén van zijn belangrijkste polemische geschriften luisterde naar de titel ‘Op een dag heten we allemaal Ali’. Dat was niet alleen een prachtige kritiek op de islam, maar tegelijk een briljante aanval op Geert Wilders. De aanleiding was toen dat er een groepje Turken in Amsterdam rondliep om de dood van Salman Rushdie te eisen. Die fatwa is onlangs opnieuw bevestigd, de prijs op zijn hoofd is zelfs nog verhoogd. Wel, ik accepteer het niet langer dat N-VA-woordvoerder Joachim Pohlmann het na de aanslagen in Brussel over ‘onze culturele lafheid’ heeft, waarbij we onze waarden niet meer willen verdedigen, terwijl de Antwerpse havenschepen Marc Van Peel al maanden vóór het stopzetten van de sancties tegen Iran naar daar is afgereisd om oude contracten te hernieuwen. Miljarden dollars komen vrij. Oef, weer business as usual met de mensen die de prijs op het hoofd van Rushdie hebben verhoogd. Business met Saoedi-Arabië, de belangrijkste importeur van salafistische imams in ons land. Wie belet Antwerpen om te eisen dat die fatwa herroepen moet worden vóór er nog een schip naar Iran vaart? Als je dan toch zoete broodjes wil bakken met die mensen en je je geen bal van die fatwa aantrekt omwille van het smeer, kom dan uitgerekend mij niet meer de les spellen over je westerse normen en waarden.»
undefined
'Het perspectief van de dood, tot daar aan toe, maar de aftakeling, het verlies van vrienden en familie: dat weegt steeds zwaarder'
HUMO Het literaire hoofdstuk in ‘Revue Lanoye’ heet, niet ongepast, ‘De corbillard der letteren’, over onder meer Jef Geeraerts en Jan Wauters.
Lanoye «Mijn grote droom is om een theaterbewerking van de eerste twee ‘Gangreen’-boeken te kunnen maken. Of minstens om ze te mogen voorlezen bij de heropening van het Afrikamuseum in Tervuren. Of bij de overhandiging van de twee teruggevonden tanden van Lumumba aan Congo. Jef was een koloniaal, zeer zeker, maar het vitalisme waarmee hij in die boeken tekeerging, is ongeëvenaard. Daar zijn Jan Cremer en Jan Wolkers kleine jongens tegen.»
HUMO Je noemt het ‘de langzame massamoord op omvallende helden en wegterende vrienden, die men zo gratuit omschrijft als ‘de naderende ouderdom’’.
Lanoye «Dat vat het wel samen, ja. (lacht) Het heeft niet te maken met het moeilijk afstand nemen van de jeugd, daar ben ik inmiddels wel over, maar wel met het leren afstand nemen van het leven, wat veel lastiger is. Ik leef namelijk heel graag. Het perspectief van de dood, tot daar aan toe, maar de aftakeling, het verlies van vrienden en familie: dat weegt steeds zwaarder. De overlijdens van Komrij en Jan Wauters hebben er hard ingehakt. Ook omdat Jan een link was met mijn vader: hoe die met het radiootje aan zijn oor genoot van die taal, dat zwelgen in het commentaar bij de Ronde van Frankrijk (stil).
»Louis Paul Boon is geëvolueerd van de mensen een geweten schoppen naar ‘Ach, wat heeft het allemaal voor zin’. Dat laatste heb ik niet, maar er kruipt wel een steeds grotere, harde tristesse in mijn werk.»
