Hoe kan een superster als Kanye West voor het oog van de hele wereld ontsporen?

Sinds zijn aankondiging dat hij president wil worden van de VS lijkt het steeds slechter te gaan met Wests psychische gezondheid. En het feit dat hij beroemd is, maakt het alleen maar erger.

‘Ik ben geen arts, dus ik kan je niet vertellen wat het precies is. Maar het voelt als een verstuikt brein, zoals iemand zijn enkel verstuikt.’ Zo omschreef rapper Kanye West in 2018 de manische fase van zijn bipolaire stoornis, waaraan hij zei te lijden, tijdens een interview met talkshowhost David Letterman in het Netflix-programma ‘My Next Guest Needs’ No Introduction. Hij voelde dan naar eigen zeggen ‘een verhoogde connectie’ met het universum. West wees er nog op dat hij onder toezicht staat van een ‘dokter’ en baat had bij alternatieve behandelmethoden om met zijn aandoening te kunnen leven.

Maar wat hij hierna vertelde, kan twee jaar later begrepen worden als een waarschuwing voor de toekomst: ‘Als iemand zijn enkel verstuikt, dan moet je geen druk uitoefenen op diegene. Want wanneer het brein bij mensen zoals wij op een punt komt dat het verstuikt raakt, doet iedereen er alles aan om het erger te maken.’

Het ziet er naar uit dat het precies zo is gegaan, sinds West onlangs in een nieuwe, publiekelijke episode van zijn bipolaire stoornis lijkt te zijn beland. Op 4 juli kondigde de wereldster aan dat hij zich kandidaat stelt voor het presidentschap van de Verenigde Staten. Sindsdien twittert hij af en aan over zijn nieuwe politieke partij The Birthdayparty (de Verjaardagspartij), artistieke aspiraties (de aankondiging van een nieuw album) en vermeende vijanden die hem het zwijgen willen opleggen, onder wie zijn eigen echtgenote, realityster Kim Kardashian. Zij zou hem tegen zijn wil willen opsluiten in een psychiatrische kliniek.

Waar het bij eerdere manische episodes niet altijd even duidelijk was of West echt in een geestelijke crisis verkeerde of dat het om een act ging, heeft Kardashian in een verklaring bevestigd dat het niet goed gaat met de rapper. Ze vroeg media en publiek om compassie en empathie op te brengen voor haar gezin, dat te lijden heeft onder de extreme aandacht.

Hoe kan een ster als Kanye West voor het oog van de hele wereld ontsporen?

Zijn entourage grijpt niet in of staat machteloos...

Zijn vrouw Kim Kardashian, die niet wars is van media-aandacht en zelfs groot is geworden met een realityshow rondom haar familie, leek zijn kandidatuur voor het presidentschap aanvankelijk te steunen. Ze retweette zijn aankondiging met een simpele emoticon van de Amerikaanse vlag. Dat veranderde toen ook haar familie het mikpunt werd van de paranoïde gedachten die West op Twitter deelde. Zo beschuldigde hij haar moeder, zijn schoonmoeder, in een reeks tweets van witte suprematie en vergeleek hij haar met de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un.

Daags na zijn tweets kwam Kim Kardashian met een verklaring. ‘Iedereen die bekend is met een psychische ziekte of compulsief gedrag bij een dierbare weet dat de familie machteloos staat, tenzij die naaste minderjarig is’, schreef ze op Instagram. Ze wilde maar zeggen: ze kán niet ingrijpen als haar man, beroemd of niet, niet zelf geholpen wil worden.

En zijn managers dan? Die hebben in de praktijk ook weinig in de melk te brokkelen. Twee jaar geleden ontsloeg West zijn managers toen zij weigerden om exclusief en fulltime voor hem te werken. De rapper kondigde het vertrek van zijn team zelf aan op Twitter met een korte verantwoording: ‘Ik val niet te managen.’

West ging nadien nog een stap verder. Leden van de entourage – managers, communicatiemedewerkers en persoonlijke assistenten – die hem ondanks zijn grillen wél tevreden weten te houden, worden rijkelijk beloond: vorig jaar deed West zijn nieuwe manager John Monopoly nog een Lamborghini ter waarde van 300 duizend dollar cadeau.

...en voor loyale fans kan hij weinig verkeerd doen.

Het helpt niet wanneer fans van beroemdheden hun idool bevestigen in diens waanideeën. Want het voorgenomen presidentschap van Kanye West werd weliswaar door veel fans met hoon ontvangen, maar er waren ook genoeg bewonderaars die direct hun steun uitspraken. Zo twitterde Tesla-baas Elon Musk, een van zijn bekendere fans, dat de rapper op zijn volledige steun kon rekenen.

Intussen had West tijdens zijn eerste zogenaamde partijbijeenkomst hard uitgehaald naar Harriet Tubman, een bekende en geliefde Amerikaanse abolitionist uit de vorige eeuw wier portret dit jaar op het 20 dollar-biljet zou zijn gekomen, ware het niet dat Donald Trump daar een stokje voor stak. ‘Harriet Tubman heeft eigenlijk geen slaven bevrijd, maar liet ze voor andere witte mensen werken’, stelde West in een warrig betoog. Op diezelfde bijeenkomst onthulde hij dat hij van zijn vrouw had geëist dat ze een abortus zou ondergaan toen ze zwanger was van hun oudste dochter. ‘Ik had bijna mijn dochter vermoord’, schreeuwde hij huilend uit. En om die reden, vertelde hij, is hij tegen het recht op abortus.

Op sociale media leidde de speech tot verdeeldheid onder zijn fans. Sommige bewonderaars waren vergevingsgezind: dit kon toch niet de echte Kanye West zijn? Andere fans gaven zijn vrouw de schuld van de pijnlijke vertoning. Kim Kardashian had hem tot waanzin gedreven, was de overtuiging, ze had eerder moeten ingrijpen.

De staat van Kanye’s geestelijke gesteldheid en zijn huwelijk werden onderwerp van een uitgebreide discussie. Het is onderdeel van de moderne fancultuur waarin sterren door voortdurende privé-updates en interactie met fans op social media een gevoel van intimiteit creëren, en de fans zo het gevoel geven dat ze hun idolen echt kennen.

Hoewel veel fans hun oprechte zorgen tonen, heeft deze illusie van intimiteit nadelige gevolgen. Want wanneer tienduizenden fans collectief de aandacht vestigen op de geestelijke toestand van hun idool, en openlijk bespreken waar ze al dan niet aan lijden, neemt de druk op de beroemdheid in kwestie alleen maar toe.

Waanzin als voorwaarde voor artistieke grootsheid wordt gecultiveerd...

Google de woorden ‘bipolaire stoornis’ en ‘artiesten’, en je stuit op pagina’s aan lijstjes van bekende - al dan niet dode – artiesten die eraan lijden of hebben geleden. Neem muzikant Kurt Cobain, schilder Vincent van Gogh en regisseur Francis Ford Coppola – al dan niet gediagnosticeerd aan de hand van huis-, tuin- en keukenpsychologie. Ook Kanye West komt in meerdere lijstjes voor.

Madonna noemde Kanye West vijf jaar geleden zelfs een ‘briljante waanzinnige’ en een ‘prachtige puinhoop’. En Kim Kardashian refereerde in haar verklaring, ter verdediging van het vreemde gedrag van haar man, tot twee keer toe aan zijn briljante geest.

Door artistieke grootsheid in combinatie met een psychische aandoening te benoemen wordt een verband gesuggereerd. Terecht? Nee, een spijkerharde relatie tussen waanzin en een geniale geest is nooit aangetoond, al wijzen onderzoeken wel op een oververtegenwoordiging van geestesziekte onder creatieve mensen. De bekendste studie komt van de Amerikaanse psychologe Kay Redfield Jamison, die kunstenaarsbiografieën bestudeerde en het boek ‘Touched with Fire: Manic‐Depressive Illness and the Artistic Temperament’ schreef. Zweedse wetenschappers die ruim een miljoen patiënten volgden, gedurende een periode van 40 jaar, concludeerden in 2012 onder meer dat met name onder schrijvers een aandoening als schizofrenie vaker voorkomt.

Ondertussen is zelfoverschatting een typisch symptoom van een manische periode. En daarin schuilt voor bipolaire beroemdheden precies het gevaar, schreef de in Canada bekende psychiater Marcia Sirota (tevens auteur van vijf zelfhulpboeken) onlangs op het internationale opinieplatform Medium. Volgens Sirota geloven veel mensen die in een manische episode zitten dat ze zijn voorbestemd om grootse ideeën uit te voeren. ‘Maar Kanye West bevindt zich in de unieke positie om deze ideeën ook daadwerkelijk te kunnen uitvoeren. En helaas gaat dat vooral ten koste van zichzelf en zijn gezin.’

… en de pers geeft West een podium.

‘Dit is wat Kanye West vertelde gedurende vier uur aan rommelige gesprekken’, twitterde het Amerikaanse tijdschrift Forbes in een ronkende aankondiging van een groot interview met de rapper in het blad. Het tijdschrift postte vervolgens vier korte geluidsfragmenten waarin West in incoherente bewoordingen zijn politieke visie uit de doeken doet, tot hilariteit van lezers.

Is het wel zo kies om iemand in een manische fase van zijn bipolaire stoornis nauwgezet te volgen om verslag te doen van zijn bizarre politieke aspiraties? BuzzFeed-redacteur Elamin Abdelmahmoud heeft er geen goed woord voor over. Volgens Abdelmahmoud maakt Wests kandidatuur voor het presidentschap überhaupt geen schijn van kans, omdat hij in verschillende staten te laat is om zich in te schrijven. Serieuze media-aandacht dient, met andere woorden, geen nut. Sterker: die aandacht is schadelijk. ‘Hoe Kanye West wordt besproken is soms misselijkmakend en beschamend. Ik ben er nooit zo zeker van geweest dat het niet goed met hem gaat.’

Toch is niet iedereen ervan overtuigd dat West aan een psychische stoornis lijdt. Is het een doortrapte marketingstrategie? Eerdere manische episodes van West werden vrijwel altijd gevolgd door een albumrelease. Ook nu kondigde West een nieuw album aan (en noemde hij een releasedatum die uiteindelijk niet doorging).

Publiciteitsstunt of niet, voor de pers hebben Wests uitspraken een hoog entertainmentgehalte. Maar door de huidige politieke situatie in de Verenigde Staten ontkomen kwaliteitsmedia er niet aan de politieke aspiraties van de rapper te volgen en beweringen als die over Harriet Tubman te factchecken. Want als zelfs Donald Trump, de ongekroonde koning van subversief gedrag, president kan worden, dan is het niet ondenkbaar dat Kanye West ook een kans maakt in de toekomst.