Hoe komt het dat corona minder vat krijgt op Afrika dan voorspeld?

De coronapandemie slaat in de meeste Afrikaanse landen veel minder hard toe dan werd gevreesd. Hoe komt dat?

Afrika zou zwaar getroffen worden, was de waarschuwing van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan het begin van de coronapandemie. Voor het einde van het jaar zouden er weleens 190.000 mensen op het continent aan het virus overleden kunnen zijn.

Maar een half jaar later lijkt Afrika veel minder hard getroffen door het coronavirus dan de rest van de wereld. Met zo’n 38.000 dodelijke slachtoffers kent het continent tot nu toe slechts 3,5 procent van het aantal doden wereldwijd. ‘Afrika springt er absoluut positief uit in vergelijking met de rest van de wereld’, zegt hoogleraar tropen- en reizigersgeneeskunde van het Amsterdam UMC, Martin Grobusch. Van de 38 miljoen besmettingen wereldwijd zijn er circa anderhalf miljoen in Afrika.

Zijn conclusie wordt gedeeld door Kate White, noodhulpcoördinator Covid-19 van Artsen zonder Grenzen. ‘Het gaat zeker niet zoals maanden geleden was voorspeld’, zegt White. In Afrika sterft maar 2,4 procent van de mensen die met corona besmet zijn, een stuk minder dan gemiddeld. Eén land loopt echter opvallend uit de pas. ‘Zuid-Afrika is de grote uitzondering in dit werelddeel’, zegt Grobusch. Daar is de helft van het aantal coronadoden op het hele continent te betreuren.

Er wordt nogal eens betoogd dat deze gunstige cijfers in Afrika worden veroorzaakt door het geringe aantal testen dat wordt uitgevoerd. Dat is onterecht, zegt Grobusch. ‘In sommige landen in Afrika is er juist heel veel getest en dat bevestigt het beeld dat we hebben. Bovendien: als het erger zou zijn, dan zie je dat ook aan de zware gevallen. Het aantal ernstig zieke mensen valt mee in vergelijking met de rest van de wereld’, aldus de hoogleraar tropische geneeskunde.

Waarom Afrika, dat geteisterd wordt door veel infectieziekten en armoede, het beter doet dan gemiddeld en veel beter dan voorspeld, houdt de medische wereld bezig. Het gaat waarschijnlijk om een combinatie van factoren. Grobusch sprak er afgelopen week met veel Afrikaanse collega’s over tijdens een videoconferentie.

In de opsomming van gunstige omstandigheden noemt hij het warme klimaat met een grote luchtvochtigheid. ‘Het virus gedijt blijkbaar beter onder koudere omstandigheden, maar de wetenschappelijke bewijsvoering hiervoor is moeilijk’, zegt hij. ‘Het vreemde is dat in landen met een warm, vochtig klimaat buiten Afrika wel veel meer slachtoffers vallen’, aldus Grobusch. Indonesië en Brazilië zijn zulke voorbeelden.

De jonge bevolking van het continent speelt volgens White van Artsen zonder Grenzen ook een grote rol. Afrika kent relatief weinig ouderen boven de zestig jaar. In die groep vallen in de westerse landen de meeste dodelijke slachtoffers. ‘Jonge mensen hebben minder last van obesitas, hart- en vaatziekten en diabetes’, zegt Grobusch.

Ondanks veel grote steden, waar Afrikanen dicht bij elkaar wonen, woont meer dan helft van de bevolking onder de Sahara op het platteland. ‘Dat zijn dunbevolkte gebieden met een veel kleiner risico op verspreiding van het virus’, verklaart White. Bovendien leven mensen meer buiten dan binnen en dat scheelt ook in de besmettingsgraad.

Vaccin tegen tuberculose

Beiden zijn het erover eens dat de inenting van de meeste Afrikaanse baby’s en jonge kinderen tegen tuberculose met het BCG-vaccin wel eens positief kan werken bij het bestrijden van het Covid-19 virus. ‘Er lijkt door dit vaccin ook een minder risico te ontstaan bij het oplopen van vooral virale infectieziekten aan de luchtwegen’, zegt Grobusch. Onderzoek zal moeten uitwijzen of dat werkelijk zo is.

Genetische verschillen tussen bevolkingsgroepen kunnen volgens Grobusch ook een rol spelen, waardoor Afrikanen minder vatbaar zijn.

Wat zeker een factor is geweest bij het voorkomen van grote uitbraken is dat Afrikaanse landen meer te maken hebben gehad met de aanpak van nieuwe onbekende ziektes, zoals ebola. ‘Autoriteiten daar reageren sneller met maatregelen als een lockdown of het controleren van reizigers bij grensovergangen op koorts. Ook mondkapjes waren snel verplicht op Afrikaanse luchthavens’, zegt Grobusch.

Al met al zijn er veel elementen die mogelijk hebben bijgedragen aan de lagere cijfers als het gaat om coronabesmettingen en –doden in Afrika. Maar het coronavirus heeft ook in Afrika een prijs, waarschuwen White en Grobusch. ‘De gezondheidszorg is zwaar onder druk komen staan in vooral arme Afrikaanse landen. De toegang tot medische centra werd beperkt door lockdowns en reisbeperkingen’, aldus White, die spreekt uit eigen ervaring bij Artsen zonder Grenzen.

‘We vrezen een enorme toename van malaria het komend jaar, vooral in landen als Tsjaad, Niger en de Centraal Afrikaanse Republiek. De voorlichting over malaria is vrijwel stil komen liggen. Medicijnen tegen malaria werden in fabrieken in de omgeving van Wuhan geproduceerd en daar is de corona-uitbraak begonnen. Alles heeft daar maanden stil gelegen, dus er is nu een tekort aan medicijnen.’

Grobusch wijst nog eens op de behoorlijke economische consequenties. Door de lockdowns zijn veel Afrikaanse landen stilgevallen. Scholen en universiteiten waren gesloten, en ook dat komt Afrika duur te staan. ‘De vraag blijft: wat gebeurt er als het normale leven in Afrika, na lockdowns, weer volledig op gang komt? Slaat het coronavirus dan wel hard toe? Dat is afwachten.’

(Trouw)