Hoe kunnen we ons nog concentreren met al die afleiding van de smartphone? 6 concentratie-tips!

Hoe concentreren we ons met al die afleiding op de smartphone? Hoogleraar cognitieve psychologie Stefan van der Stigchel (38) schreef er een 'bijna optimistisch' boek over en geeft tips.

Tussendoor even een kattenfilmpje kijken, scrollend door de Facebookfeed de plot van je favoriete serie missen, snel dat appje beantwoorden tijdens het autorijden. Volgens het CBS zit 40 procent van de mensen langer dan een uur per dag op sociale media. Een op de tien noemt zichzelf zelfs verslaafd. Grote kans dat u tijdens het lezen van dit stuk al een blik op uw scherm wierp. Toegegeven: de auteur van dit artikel deed dat ook veelvuldig tijdens het schrijven.

Over de smartphone en sociale media die altijd en overal de aandacht opeisen zijn de afgelopen jaren veel alarmerende beweringen gedaan. Zo zou ons IQ volgens Brits onderzoek met tien punten dalen elke keer dat we onze mail checken en lijden we volgens psychiater Manfred Spitzer massaal aan digitale dementie. Spijtoptanten van de techbedrijven in Silicon Valley waarschuwen steeds vaker voor de donkere kanten van de technologische revolutie. Zelfs elektronicabedrijven en appontwikkelaars moedigen ons aan om de telefoon wat vaker weg te leggen met applicaties als 'schermtijd' en 'Forest' - dat een boompje laat groeien zolang je niet op je telefoon kijkt.

Hoogleraar cognitieve psychologie van de Universiteit Utrecht Stefan van der Stigchel schreef in 2016 een boek over de basisprincipes van aandacht. Hij merkte dat zijn lezingen vaak eindigden in gesprekken over de aandachtscrisis: het onvermogen van de mens om zich te kunnen concentreren met zo veel afleiding. Beweringen werden dikwijls onderbouwd met schreeuwerige koppen en verontrustende onderzoeken.

'Ik voelde de neiging om een genuanceerd verhaal te schrijven over hoe concentratie echt werkt,' zegt Van der Stigchel. Als wetenschapper bleef hij daarvoor dicht bij de literatuur. Hij hield talloze onderzoeken tegen het licht en maakte gebruik van zijn kennis over concentratie en het brein. De conclusies in zijn nieuwe boek Concentratie - gefocust blijven in tijden van afleiding zijn hoopvol.

'Ik dacht dat ik mensen zou moeten waarschuwen dat we naar de kloten gaan, maar het is bijna een optimistisch boek geworden,' zegt Van der Stigchel lachend. Ja, er is meer informatie dan ooit dus de vraag hoe we onze aandacht moeten verdelen, is moeilijker te beantwoorden dan ooit. Maar volgens de wetenschapper zitten we in een transitiefase. Nieuwe media kwamen twintig jaar geleden razendsnel op en daar zijn we nu op aan het reflecteren. We stellen de rol van technologie in ons leven steeds vaker ter discussie. Het bewijs daarvoor ziet Van der Stigchel in het groeiend aantal mensen dat van Facebook afgaat, een digitale detox overweegt en werknemers die hun telefoon op vakantie thuislaten. 'Het spookverhaal dat we straks een generatie hebben die zich nooit meer kan concentreren, moet de wereld uit. We weten steeds beter hoe het brein werkt dus kunnen we ons wapenen tegen alle informatie.'

We scheiden de zin en onzin over de moderne aandachtscrisis aan de hand van vijf stellingen.

1. Het komt allemaal door de smartphone

Stefan van der Stigchel «De angst voor nieuwe technologie is van alle tijden. Toen de boeken opkwamen, dacht de Romeinse schrijver Seneca al dat we overspoeld zouden worden door informatie. Met de radio had iedereen het erover dat reclamemakers doordrongen tot in onze huiskamers. Er is nu wel iets bijzonders aan de hand: via je telefoon komt alle informatie rechtstreeks in je broekzak, dat is wel heel ingrijpend. Maar het is niet alleen de schuld van de mobiele telefoon, de hoeveelheid data neemt overal toe. Het aantal zenders op televisie is geëxplodeerd en buiten is er lichtreclame.»

2. Internetmedia controleren ons in plaats van andersom

Stefan van der Stigchel «Sociale media werken verslavend. Ze geven steeds nieuwe informatie uit de sociale context, die we ervaren als een beloning. Een onvoorspelbare beloning is verslavender dan een voorspelbare. Vroeger kwam de postbode eens per dag, nu kan hij de hele dag komen. Adverteerders, apps en sociale media zijn erop gericht je om de zoveel tijd zo'n beloning te geven. Soms sturen ze oninteressante notificaties, soms relevante. Omdat je in het verleden goede ervaringen hebt gehad met berichtjes, kijk je toch altijd. Elk berichtje is de belofte van iets moois. Door je notificaties uit te zetten kan de associatie echter uitdoven en zul je een stuk minder snel naar je mobiel grijpen.»

3. Al dat klikken, liken en appen maakt ons dommer

Stefan van der Stigchel «Alle studies die uitwijzen dat we minder intelligent of creatief worden, zijn niet overtuigend. We zijn misschien zelfs intelligenter dan ooit, maar we laten ons wel onnodig vaak afleiden. Veel mensen denken dat ze kunnen multitasken, maar we kunnen ons niet tegelijk concentreren op twee dingen die aandacht vereisen. Je wisselt je aandacht dan tussen twee taken. Als je een artikel leest en een berichtje beantwoordt, doe je dat om en om. Wanneer je taken afwisselt, doe je er langer over om weer terug te komen bij waar je gebleven was. Werknemers die snel reageren, worden vaak gezien als efficiënt, maar als je binnen een minuut op je mail reageert dan betekent dat eigenlijk dat je je niet concentreert.»

4. De overvloed aan prikkels is de oorzaak van de grote hoeveelheid burn-outs

Stefan van der Stigchel «Dat durf ik niet te zeggen, maar ik weet wel dat er een verband bestaat tussen stress en hoe vaak je wordt afgeleid. De consequentie van uit onze concentratie zijn is namelijk dat we minder efficiënt werken, meer fouten maken, vermoeider thuiskomen en meer stress ervaren. We zouden op ons werk dus afspraken moeten maken over bereikbaarheid. Die kantoortuinen moeten we ook echt niet meer doen.'

5. We moeten terug naar de tijd van de Nokia 3310

Stefan van der Stigchel «Het is onzinnig om een ontwikkeling terug te draaien. Vaak is je smartphone heel fijn en handig. Als je 's avonds appjes stuurt op de bank of de route wilt weten bijvoorbeeld. Wanneer je je moet concentreren, is het niet handig om hem in het zicht te hebben, maar de telefoon hoeft ook weer niet het raam uit. We kunnen ons niet oneindig concentreren, dus het is prima om jezelf af en toe een pauze te gunnen met je mobiel. Probeer dat wel zo lang mogelijk uit te stellen. Je hoeft bovendien ook niet alle prikkels uit te bannen, want er moet wel een bepaalde mate van 'alertheid' zijn. Voor sommigen helpt het luisteren naar muziek om wakker te blijven. De mate van afleidbaarheid verschilt per persoon, dus voor iedereen werkt wat anders. De een verdwijnt tijdens de spits op Utrecht Centraal moeiteloos in een boek, de ander heeft beloningen en muziek nodig om geconcentreerd te blijven.»

Zes concentratietips

1. Train je concentratie. Simpelweg door het te doen en steeds langer vol te houden. Stel haalbare doelen in bijvoorbeeld het aantal minuten dat je moet werken voordat je pauze mag nemen. Beloon jezelf daarna, eventueel met een moment op je telefoon. Met meditatie kun je je concentratie ook trainen.

2. Neem pauze als je merkt dat je uit je concentratie raakt. Maak je tijdens een pauze liefst ook even los van de mobiele telefoon, want daarmee komt het brein niet optimaal tot rust.

3. Doe zoals Ludwig van Beethoven of Harry Mulisch: maak je hoofd leeg met een wandeling. Omdat er in de natuur minder prikkels zijn dan in de stad geniet dat de voorkeur.

4. Bedenk rituelen voordat je begint, bijvoorbeeld koffie zetten of de tafel opruimen. Als je het steeds weer doet dan associeert het brein dat met de aanloop naar concentratie.

5. Zet onnodige notificaties uit.

6. Een open deur, maar toch cruciaal: slaap voldoende.

© Het Parool