Hoe Russische oppositieleider met een neptelefoontje zijn belager ontmaskerde

Door een neptelefoontje en een onachtzame FSB-agent wordt er steeds meer duidelijk over de vergiftiging van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny. Wat zegt dat over de Russische geheime dienst?

Op sociale media worden bizarre gebeurtenissen in Rusland regelmatig voorzien van de hashtag #onlyinrussia, alleen in Rusland. Een zinnetje dat de meest krankzinnige dingen in het onmetelijke land, waar feit en fictie nooit ver uit elkaar liggen, in drie woorden probeert te vangen.

Voorbeelden zijn er genoeg. Een oligarch die zijn rijkdom te danken heeft aan de verkoop van worsten en die op zijn landgoed in een sauna met een kruisboog om het leven wordt gebracht? #onlyinrussia. Een bruine beer als huisdier? #onlyinrussia. Een rechter die besluit een vechtscheiding op te lossen door een bakstenen muur dwars door het huis van het ruziënde koppel te bouwen? #onlyinrussia. Of een president die met ontbloot bovenlijf op een paard over de steppe galoppeert? Precies: alleen in Rusland.

Een opmerkelijk telefoongesprek

Ook het verhaal rondom de vergiftiging van oppositieleider Aleksej Navalny valt steeds meer in de categorie te bizar om waar te zijn. Zeker na de gebeurtenissen van afgelopen week. Maandag publiceerde Navalny, in samenwerking met het journalistieke onderzoekscollectief Bellingcat, een opmerkelijk telefoongesprek op zijn site. Het ging om een conversatie tussen hemzelf en een geheim agent van de Russische inlichtingendienst FSB.

In het gesprek doet Navalny zich voor als een hooggeplaatste veiligheidsofficier die belt voor een nabespreking van de vergiftiging van Navalny afgelopen zomer. In augustus werd Navalny tijdens een binnenlandse vlucht onwel waarna hij in het ziekenhuis belandde. Later volgde uit analyses van internationale laboratoria dat hij was vergiftigd met het Russische zenuwgas novitsjok.

Vorige week bleek uit onderzoek van Bellingcat dat Navalny al jaren werd geschaduwd door de FSB en dat ook op de dag van zijn vergiftiging twee agenten hem op de hielen zaten. Beiden waren werkzaam bij het zogenaamde Instituut Criminalistiek van de geheime dienst, beter bekend als de ‘giffabriek.’

Eén van die agenten was Konstantin Koedrjavtsev, de man die Navalny een paar dagen na de onthullingen van Bellingcat aan de lijn had. Mede door zijn dekmantel en een telefoonlijn die hij zodanig wist om te leiden waardoor het leek alsof hij vanuit het FSB-hoofdkwartier belde, spuide Koedrjavtsev het ene na het andere detail over de geheime operatie.

Gif in het ondergoed

Het amateurisme van de speciaal agent is ontluisterend. Nadat hij in eerste instantie aarzelt om op een onbeveiligde verbinding zulke gevoelige informatie te delen – ‘ik heb een geheimhoudingsverklaring getekend’ – praat hij uiteindelijk honderduit. Zo is te horen hoe Navalny zijn belager vraagt ‘op welk kledingstuk de nadruk lag’ tijdens de operatie. ‘Het ondergoed’, antwoordt de spion die vervolgens vertelt dat het vergif ‘aan de binnenkant van het kruis’ werd aangebracht.

Het voorval werpt de vraag op hoe professioneel de FSB eigenlijk nog is. De agent beantwoordt immers op geen enkele manier aan het gangbare beeld van spionnen als intelligente, bekwame en waakzame professionals. Integendeel, Koedrjavtsev laat zich als een kind door een zak spekkies om de tuin leiden.

Het voorval laat echter bovenal zien dat de FSB en de Russische diensten in bredere zin steeds meer lak hebben aan het feit dat geheime operaties in de openbaarheid terecht komen. Of het nu gaat om de vergiftiging van Navalny, de moord op oud-spion Aleksandr Litvinenko of de inmenging bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen, het lijkt de autoriteiten weinig te kunnen schelen dat ze worden ontmaskerd.

Dat heeft op zichzelf weer te maken met een tactiek die sinds het aantreden van Poetin steeds gebruikelijker is. Want als het Kremlin sinds de komst van Poetin ergens bedreven in is geworden, dan is het wel de glasharde ontkenning. Ongeacht de geloofwaardigheid en ongeacht de hoeveelheid feiten die het tegendeel bewijzen, de autoriteiten ontkennen alles.

Het neerhalen van de MH17, de grootschalige hack bij talloze Amerikaanse ministeries van afgelopen week en dus ook de moordaanslag op Navalny, het Kremlin ontkent het allemaal. Wat dat betreft is de recente flater in de zaak Navalny misschien ook minder opzienbarend dan het lijkt. Want als je toch alles ontkent, waarom dan überhaupt nog de moeite doen om je sporen goed uit te wissen?

Alles van een spionagethriller

Die ogenschijnlijke nonchalance leidt er nu toe dat het grote publiek een inkijkje krijgt in de modus operandi van de FSB. Het gesprek tussen incognito Navalny en FSB-spion Koedrjavtsev is inmiddels al elf miljoen keer bekeken op YouTube. En geef al die kijkers eens ongelijk. Het verhaal bevat alle elementen van een spionagethriller, maar dan in het echte leven.

Een held die ternauwernood een moordaanslag overleeft, een dwaze agent die zijn mond voorbij praat, een gif-fabriek en een bureaucratisch systeem dat alles glashard ontkent. Het scenario ligt er al. Nu nog wachten op het boek. In ieder geval hoeft de auteur niet lang na te denken over een titel: #onlyinrussia.

(Trouw)

In onderstaande YouTube-video doet Navalny zelf uit de doeken hoe hij Konstanin Koedrjavtsev ontmaskerde. Ondertitels inschakelen is aangeraden.