Hoe verander je perfectionistisch gedrag?

We zijn ons beter bewust van de gevaren die perfectionisme kent, zegt lector Jaap van der Stel. In het kader van goede voornemens: hoe verander je perfectionistisch gedrag?

Het ging altijd door voor een goede truc bij sollicitatiegesprekken: als de manager de heikele vraag ‘Wat zijn je slechte eigenschappen’ stelde, deed je er goed aan om te zeggen: ‘Ik ben nogal perfectionistisch’. Het was, zeg maar, een goede eigenschap (ik werk ontzettend zorgvuldig) verpakt in een negatief jasje. En die manager maar instemmend knikken.

Die tijd is wel voorbij, bemerkt onderzoeker en lector psychische gezondheid Jaap van der Stel. “We zijn ons meer bewust van de gevaren van perfectionisme, omdat zoveel jonge mensen er last van hebben.” Tegenwoordig fronst die manager bij wijze van spreken en noteert ‘gevalletje risico op burn-out’.

De veranderde houding tegenover perfectionisme die Van der Stel bespeurt, was aanleiding voor zijn nieuwe boek ‘Perfectionisme’. Het verscheen een jaar nadat wetenschappers een groot onderzoek presenteerden waaruit bleek dat de jongeren vandaag de dag veel perfectionistischer zijn dan hun ouders toen zij jong waren.

'Perfectionistische mensen moeten van alles van zichzelf. Door daar de spot mee te drijven, stel je je eigen gedrag ter discussie.'

Voorspeller

Dat onderzoek maakte veel discussie los, merkte de lector, ook onder zijn vakgenoten. Hij neemt perfectionisme nu serieuzer als voorspeller van psychische problemen als angst- en dwangstoornissen, juist omdat de huidige tijd daarom vraagt: omdat perfectie een maatschappelijk ideaal is, is een perfectionistische karaktertrek eerder problematisch.

“Er is een onderscheid tussen mensen die streven naar het beste, gezien hun vermogens, die ervan genieten, en mensen die zich tegelijkertijd veel zorgen maken dat het niet gaat lukken. Mijn indruk is dat die groep is toegenomen en dat zijn de risicogevallen”, zegt Van der Stel.

Maar hij is niet het figuur dat verzucht: het wordt allemaal erger, waar gaat deze samenleving heen? “Het mooie is: de tijd vindt altijd weer een oplossing. Dat we nu over perfectionisme praten als maatschappelijk fenomeen, betekent dat er al aan een oplossing wordt gewerkt.” Met zijn boek wil hij daaraan bijdragen.

Omarmen

Want hoe zorg je ervoor dat jouw perfectionisme uit de gevarenzone blijft? Volgens Van der Stel ligt de sleutel in een goede zelfregulatie. “Dat houdt in dat je omarmt dat je tegen dingen aanloopt en af en toe lullige emoties hebt. Dat het soms niet lukt en dat je, door afstand te nemen en jezelf te bestuderen, je eigen gedrag kunt beïnvloeden.”

Wie dat goed kon, was Anne Frank. In zijn boek haalt Van der Stel een passage uit haar dagboek aan: ‘Ik heb een sterk uitkomende karaktertrek die iedereen die me langer kent op moet vallen, en wel mijn eigenkennis. Ik kan mezelf bij al mijn handelingen bekijken, alsof ik een vreemde was’.

Deze tekst had zo uit een psychologieboek kunnen komen, zegt de lector. Afstand nemen en daarna dingen anders doen: het klinkt als een simpele oplossing, maar dat is het niet, zegt Van der Stel. Zelfregulatie wordt geregeld door de hogere controlefuncties van de hersenen en die moet je trainen.

Zelfspot

Maar hoe? Zoiets als zelfspot helpt, zegt Van der Stel. “Perfectionistische mensen moeten van alles van zichzelf. Door daar de spot mee te drijven, stel je je eigen gedrag ter discussie.” Een andere tip is doelen formuleren. Als je ontdekt wat je wilt en waarom, kun je beter kijken of dat ook lukt – ofwel: reflecteren en je gedrag aanpassen.

Ook een andere persoonsvorm kiezen helpt. Mensen piekeren in de ik-vorm (ik ben niet goed genoeg, ik kan dit niet), maar als je ‘ik’ vervangt door ‘je’ of ‘Henk’ creëer je afstand in de taal en daarmee in je hoofd. Van der Stel: “Anne Frank vond in Kitty, de persoon aan wie ze haar dagboek richtte, een andere persoonsvorm om óver zichzelf tégen zichzelf te praten. Een dagboek schrijven is in deze tijd helemaal niet zo’n gek idee.”

Jaap van der Stel, Perfectionisme, Uitgeverij SWP

© Trouw