Hoe ziek is België? Humo sprak met psychiater Dirk De Wachter & psychoanalyticus Paul Verhaeghe
De aanslagen volgen elkaar zo snel op dat we stilaan meer met gewenning dan met afschuw reageren. Kinderen vinden para’s op straat het nieuwe normaal. Ondertussen heeft iedereen in de familie of de kennissenkring wel iemand die thuiszit met een burn-out, of die pillen slikt tegen angstaanvallen of depressies. Agressie vervangt beleefdheid, polarisering het moeizame compromis. Is onze samenleving stilaan gek aan het worden? Psychiater Dirk De Wachter en psychoanalyticus Paul Verhaeghe nemen de temperatuur op.
undefined
'Terroristen handelen uit een overweldigend gevoel van zinloosheid en leegte'
We zitten in de zonovergoten tuin van het museum Dr. Guislain, anderhalve eeuw geleden met voorsprong het modernste psychiatrisch centrum van heel Europa. De hele zomer lang loopt er een tentoonstelling, ‘Museum Dirk De Wachter’, gecureerd door de bekende psychiater: ‘Soms kan alleen de kunst de complexiteit van alles uitdrukken.’ Tussen de oude hersenontleedmachines, dwangbuizen en elektroshocktoestellen komt Paul Verhaeghe aangewandeld. Samen zitten ze aan ruim tweehonderdduizend verkochte exemplaren van hun boeken. Boeken over borderline, angst, eenzaamheid, liefde, identiteit, gezag en autoriteit. Maar vooral over hoe een zieke samen-leving zieke mensen oplevert.
HUMO Bestaat er zoiets als een psychopathologie van de terreur?
Paul Verhaeghe «We dreigen dezelfde fout te maken als bij iedere andere diagnose van een psychische stoornis: het geval geïsoleerd bekijken, als van één individu bij wie de stoppen doorgeslagen zijn. Dan kunnen we het ruimere plaatje negeren. Als iemand toch verder wil kijken, wordt het prompt ontkend. We hebben er toch alles aan gedaan om hem te integreren? Het is toch niet onze schuld dat het mislukt is, maar de zijne? Nee, het kan en mag alleen de verantwoordelijkheid van het individu zijn. We vergeten dat we over Irak van hier tot ginder belogen zijn door Blair en Bush, en dat Irak eerst jarenlang door de VS werd gesteund in de Iraaks-Iraanse oorlog. Alle wapens die we hen toen geleverd hebben, worden nu tegen ons gebruikt. We vergeten honderd jaar geschiedenis, te beginnen bij het Sykes-Picot-verdrag van 1916, waarbij Fransen en Engelsen het Midden-Oosten verdeelden. Wat mij telkens opvalt in de oosterse wereld, is hoe Amerika en West-Europa er gehaat worden: zij kennen hun geschiedenis, hoor. Het terrorisme komt echt niet uit de lucht vallen. Dat reduceren tot de psychopathologie van enkelingen of van een bepaalde godsdienst is gewoon niet correct.»
Dirk De Wachter «Paul heeft een punt: symptomen verschijnen niet zomaar, en symptomen alleen volstaan niet om een diagnose te stellen en een pilletje voor te schrijven.»
HUMO Maar niet iedereen wordt terrorist. Het valt op hoe vaak die jongens in een paar weken tijd van een zondig en zelfs crimineel leven radicaliseren naar een geweldscultuur, als een soort boetedoening en zingeving.
Verhaeghe «Dergelijke figuren komen alleen maar aan bod in een omgeving waarin ze gehoor vinden. Iets wat we te weinig zeggen, is dat ook nogal wat bankiers en CEO’s vaak psychopathische trekjes vertonen, of zelfs psychopaat zijn. Als je dat type persoonlijkheid toelaat te opereren in een geglobaliseerde context met steeds minder regels en ingebouwde remmen, stijgt hij sneller in de hiërarchie van een organisatie.»
De Wachter «De onderkant en de bovenkant raken elkaar vaker dan we denken. Ik behandel zwaar psychotische en schizofrene patiënten in het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven in Kortenberg, en thuis in mijn praktijk krijg ik topmensen uit de creatieve en de bedrijfswereld op consultatie. Telkens hoor ik soortgelijke verhalen, soortgelijke angsten.»
HUMO Oké, maar wat maakt een kleine minderheid veel gevoeliger voor die context dan anderen?
De Wachter «Een overweldigend gevoel van zinloosheid en leegte. Mensen die geen aansluiting vinden bij anderen, die geïsoleerd raken in het maatschappelijke weefsel.»
Verhaeghe «Een gevoel van absolute uitzichtloosheid ook.»
De Wachter «Mensen die geen zin in het bestaan vinden, maar plots een grote heilsboodschap horen en daar zeer snel door beïnvloed raken. Het paradijs wordt zo goed als meteen bereikbaar, na de absolute leegte: als je daarin wilt geloven, is er toch weinig dat méér aantrekkingskracht uitoefent? Je kunt daar iets tegen doen door ervoor te zorgen dat die leegte en eenzaamheid er niet zijn. Wat natuurlijk makkelijker is gezegd dan gedaan.»
undefined
'We zeggen het te weinig: ook bankiers en CEO's vertonen vaak psychopatische trekjes'
Verhaeghe «We zijn ook geconditioneerd om instant-oplossingen te verwachten. Eén wonderpil moet ons van onze depressie afhelpen, één regeringsmaatregel moet volstaan tegen het terrorisme, ook al weten we dat zoiets niet kan. Wie durft vandaag te zeggen dat dat fenomeen nog wel een paar decennia zal duren? En dat het niet opgelost zal raken als politici niets doen aan de situatie in het Midden-Oosten, waar we alleen maar nieuwe martelaren en meer haat creëren?»
De Wachter «Ik probeer niet pessimistisch te zijn. Het is van alle tijden dat dingen verschijnen en weer verdwijnen. Veel jonge mensen met wie ik praat, willen niet meer meestappen in de vanzelfsprekendheden waarmee hun ouders hun leven en carrière hebben georganiseerd. Dat vind ik hoopgevend. Het is toch vooral onze generatie die heeft doorgedramd in een soort zelfgenoegzaamheid. We dachten het einde van de geschiedenis bereikt te hebben. Dan zie ik liever de nieuwe generatie zoekende jongeren.»
HUMO Op het gevaar af een oudezakkenopmerking te maken: ik zie jongeren op straat vooral zoeken naar Pokémons. Onze generatie betoogde af en toe nog ergens voor of tegen.
De Wachter «Jongeren zijn minder naïef dan ik was op hun leeftijd, ze zijn beter op de hoogte van de wereld dan ik destijds. Ze zijn misschien bedachtzamer en vinden betogen iets archaïsch, maar ze denken veel meer na over hun leven en hun toekomstige gezin, en het evenwicht met geld verdienen en carrière maken.»
Verhaeghe «Eén van de verklaringen waarom ze minder op straat komen, heeft te maken met een fundamentele maatschappelijke verschuiving. Ik ben geboren in 1955, in een samenleving waarin alle accenten op de groep lagen: op de familie, op de zuil. Je had conformiteit en sociale controle. Mei ’68 was een opstand tegen die groepscontrole en groepsdwang. Jongeren wilden denken, geloven, vrijen en opvoeden zoals ze zelf wilden, en kwamen in conflict met het piramidale groepsdenken. Nu hebben we de eerste generatie die is opgegroeid in het primaat van het individu: daarom komen ze niet op straat.»
De Wachter «Die generatie is soms te ver doorgeschoten naar de individualistische kant. Maar ze denken wel meer na dan wij destijds, daar ben ik zeker van.»
Verhaeghe «Tegelijk zie je een nieuwe zoektocht naar andere vormen van verbondenheid. Hoe kun je Ringland anders verklaren?»
Stuiptrekkingen
HUMO De terreur en de vluchtelingencrisis hebben een nieuwe tweedeling in de samenleving geschapen: aan de ene kant de optimistische Gutmenschen, aan de andere diegenen die zeggen realistisch en vooral bang te zijn.
De Wachter «Die tweedeling is óók van alle tijden. We mogen niet denken dat wij alles voor het eerst meemaken. Misschien geven sociale media je een andere indruk, omdat alles daar kort en krachtig wordt geformuleerd, maar ik denk dat mijn studenten veel genuanceerder en bedachtzamer in het leven staan dan hun ouders. Zij beseffen bijvoorbeeld zeer goed dat open noch gesloten grenzen een oplossing zijn voor de vluchtelingencrisis.»
Verhaeghe «Maar wij zien vooral de hoogopgeleiden, kun je dat dan veralgemenen? Ik ben wat pessimistischer, moet ik toegeven. Je ziet een toenemende sociaal-economische ongelijkheid, die zich niet alleen in meer of minder koopkracht vertaalt, maar ook in andere denkbeelden. Er zijn studies die aantonen dat er een rechtstreeks verband is tussen groeiende ongelijkheid en het wegvallen van de middenklasse, en de stijging van de criminaliteit.»
De Wachter «Maar ook: meer gezondheidsproblemen, meer tienerzwangerschappen, meer schooluitval…»
Verhaeghe «…meer huiselijk geweld, meer mensen in de gevangenis. Meer dan vijftien indicatoren die mee evolueren met toenemende ongelijkheid. Het is ook de logica zelf, maar het wordt met klem ontkend door mensen in wier ideologie die puur empirische vaststelling niet past.»
De Wachter «Bij ons zegt armoedespecialiste Bea Cantillon net hetzelfde. We weten het ondertussen al vijftien jaar, maar er gebeurt niets.»
Verhaeghe «En als je dan een forse hefboom hebt om die ongelijkheid terug te dringen, zoals de overheveling van de kinderbijslag naar Vlaanderen, zie je politieke onwil om die te gebruiken.»
HUMO Verbijsterend voor velen was de brexit, waarbij mensen tegen hun eigen economisch belang gestemd zouden hebben. Maar de arme, angstige onderlaag van de bevolking is wel de enige categorie van wie de koopkracht de afgelopen dertig jaar niet gestegen is.
Verhaeghe «Ze hebben gelijk om boos en ontevreden te zijn, alleen reageren ze op de verkeerde manier.»
De Wachter «De eeuwige optimist in mij ziet dan weer dat het een schokgolf heeft veroorzaakt, dat mensen opnieuw over Europa discussiëren.»
Verhaeghe «Regio’s en natiestaten zouden moeten beseffen dat ze geen partij zijn voor multinationals die hen tegen elkaar uitspelen. Maar dan moet je wel een Europa willen nastreven dat niet alleen liberaal, maar ook sociaal is.»
De Wachter «Hopelijk krijgen de steden ook meer macht, want daar ligt de toekomst, nu er voor het eerst in de wereldgeschiedenis meer mensen in de steden dan op het platteland wonen.»
Verhaeghe «De natie-staten hebben afgedaan: straks woont 80 procent van de wereldbevolking in steden, en die worden vaak democratischer bestuurd dan andere niveaus. Een aantal burgemeesters van wereldsteden hebben onderling klimaatconvenanten afgesloten: die gaan veel verder dan de klimaatakkoorden van Tokio en Parijs.»
De Wachter «Ik kom net uit Parijs, en ik logeerde niet ver van de Gare du Nord. Aan de overkant was er een moskee, even verderop een boeddhistische tempel. Ik zat tussen petite Afrique en petite Asie in een parkje te lezen waar ook de homogemeenschap haar ontmoetingsplek van had gemaakt, en waar de stad een buurtecologisch project ondersteunde. Extreem multicultureel, extreem levendig, extreem divers. Ik maak daar geen paradijs van, en ik zeg ook niet dat het allemaal vanzelf zal gaan, maar ik weet wel dat het de toekomst zal zijn. Veel meer dan de stuiptrekkingen van een wereld die zo’n diversiteit niet aanvaardt en er aanslagen op pleegt.»
undefined
undefined
'Jongeren zijn minder naïef dan ik was op hun leeftijd, ze zijn beter op de hoogte en ze denken meer na'
De leugen regeert
HUMO Je bent een grote fan van Michel Houellebecq, die in zijn roman ‘Soumission’ een islamitisch geregeerd Frankrijk voorspelt.
De Wachter «Dat is een provocatie van hem. Alle sociologen en demografen zullen je zeggen dat het voor een minderheid van 6 procent redelijk moeilijk is om de absolute macht te veroveren. Houellebecq uit bijzonder scherpe maatschappij-kritiek, zo goed geschreven dat je er helemaal in meegaat. Maar zo’n vaart zal het niet lopen. De kern van zijn discours is niet de islam, maar de verpletterende eenzaamheid, machteloosheid en liefdeloosheid in onze samenleving. Daarin vind ik hem fascinerend.»
Verhaeghe «Je noemt het een provocatie, maar veel mensen vinden het een profetie. Volgens de meeste peilingen denken mensen dat er tot 30 procent moslims in ons land wonen, en dat het een kwestie van tijd is voor ze in de meerderheid zijn. Af en toe gaat het toch in de richting van paniekvoetbal.
»Om nog even terug te komen op de brexit, weet je wat mij verbaasde? Hoe mensen die beleidsfuncties ambiëren, schaamteloos hebben gelogen. Boris Johnson en Nigel Farage hebben een campagne op pure leugens gebouwd. Presidentskandidaat Donald Trump is daar ook een voorbeeld van. Maar ze komen daar allemaal mee weg, en dat is nieuw. De filosoof Harry Frankfurt van de universiteit van Princeton heeft er een mooi essay over geschreven: ‘On Bullshit’. Je kunt vandaag wit beweren en morgen zwart, en wat je zegt, waar of niet, is gewoon het product dat je verkoopt. De waarheid interesseert de nieuwe generatie politici en hun volgelingen niet meer. Als je je daarentegen laat leiden door de waarheid, moet je voorzichtig blijven, want je weet nooit alles. Je moet nuances aanbrengen, want de waarheid is complex. Daar trekt de bullshitpoliticus zich niets van aan: hij mikt zonder scrupules op de onderbuik van de kiezer. Dat zadelt de traditionele politici met een enorme handicap op.»
HUMO Trump bleek in drie op de vier van zijn politieke uitspraken de waarheid meer dan geweld aan te doen. Veel heeft het niet geholpen, want als die leugen toevallig ook jouw wereldbeeld is…
Verhaeghe «En toch moeten we leugens blijven ontmaskeren. In onze sector werken we met de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, een catalogus van psychische ziektebeelden en symptomen. Die is ooit met de beste bedoelingen samengesteld, maar vandaag is de Manual uitgegroeid tot een instrument van de pharmaceutische industrie. De mensen die de DSM schrijven en dus bepalen wie problemen heeft, hebben in 70 procent van de gevallen voor die industrie gewerkt. Eigenlijk moeten we dat boek dus weggooien, want het is meer commercie dan wetenschap, maar dat gebeurt niet. The age of bullshit regeert.»
De Wachter «Het is nog erger. Hoe meer referenties je van door de farma-industrie gesponsord onderzoek kunt voorleggen, hoe vaker je mag spreken op internationale psychiatrische congressen. In veel landen wordt de zorg alleen maar terugbetaald als de hulpverlener met de DSM werkt. Zo word je in de tang genomen: je weet dat die DSM niet klopt en er vooral op is gericht om pillen te verkopen, maar je moet hem wel gebruiken als je de patiënt niet uit het hulpsysteem wil gooien. Terwijl het kernprobleem van onze tijd niet eens in de DSM staat: de vereenzaming van de mens die in een wereld van presteren en consumeren vindt dat hij of zij tekortschiet, die zich gaat isoleren en elke band met anderen en de gemeenschap verliest. En vervolgens schiet hij of zij door naar een burn-out. Of in het geval van terroristen: naar een valse zingeving via wat zij als heroïsche daden beschouwen.»
HUMO Wat doet die terreur met de psyche van een samenleving? Je ziet woede in gewenning veranderen, kinderen worden het gewoon para’s in het straatbeeld te zien.
Verhaeghe «Het grootste gevaar lijkt me de wij-zij-opdeling, de polarisering van ‘de goeien tegen de slechten’. Bij ons in de vakgroep zit een clevere kerel van allochtone afkomst, geboren en getogen in Gent. Mijn mond viel open toen hij vertelde hoeveel hatelijke en racistische opmerkingen hij al zijn leven lang krijgt, en sinds de aanslagen is het er niet beter op geworden. Wat doet dat met een mens? Door sommigen wordt hij dan weer extra geknuffeld, wat hij ook niet wil. Hij wil gewoon behandeld worden zoals iedereen.»
De Wachter «Damiaan Denys, De Vlaamse hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van Amsterdam, zei dat niet de angst het ergste is, maar wel de onverschilligheid. Dat we het gewoon worden en het ons niet meer aantrekken.»
Verhaeghe «Hannah Arendt (Duits-Amerikaanse Joodse filosofe, red.) gebruikte het woord ‘gedachteloosheid’. Het is nog erger dan onverschilligheid, het is het weigeren om nog na te denken over dingen, nuances te zoeken, gevestigde meningen ter discussie te stellen en kritisch te benaderen. Als iedereen er gedachteloos van overtuigd blijft ‘dat er geen alternatief is’, kan het niet anders of je komt in een conflict- en geweldspiraal terecht. Universiteiten moeten hun studenten dringend opleiden tégen gedachteloosheid.»
De Wachter «Dan ga je naar een israëlisering van de wereld. Kleuterklasjes waarin de leerkracht een uzi op zijn rug draagt, en overal zwaarbewapende burgers en militairen. Iedereen kamperend in zijn eigen Grote Gelijk. Ik was zelf een paar dagen in Israël, en het verbaasde me hoe snel ik het gewoon werd.
»Maar ik ben niet zo’n specialist op geopolitiek of sociologisch vlak. Het valt mij zelfs moeilijk dat ik soms als een soort zingevingsgoeroe word beschouwd.»
Verhaeghe «...als de man die verondersteld wordt het te weten, één van de valkuilen van iedere therapeut. Als je dat begint te geloven, is het om zeep.»
De Wachter «Je wordt soms bijna in een narcistische positie gedwongen, waar mensen zich aan jou komen laven. Terwijl een therapie net tot doel heeft mensen te helpen om een beter inzicht in zichzelf te krijgen.»
undefined
'Een burn-out treft net eerst die mensen die hard hun best doen, die zeer gemotiveerd zijn'
HUMO Hoe individualistischer we zijn geworden, hoe meer we autoriteit missen. Jullie zijn de nieuwe autoriteiten, nadat alle anderen van hun voetstuk zijn gevallen.
De Wachter «Dat moet je relativeren, want als het erop aankomt, ben je hooguit de nar van dienst die mag zeggen dat de keizer naakt loopt, maar met wiens woorden verder niets gebeurt. Je krijgt een lang applaus van een volle zaal en ze kopen je boeken, maar of ze die ook lezen, weet je niet. En daarna stappen ze weer in de ratrace, zijn ze weer de CEO die streefcijfers moet halen en collectieve ontslagen moet organiseren. De schamele 6 procent van het gezondheidsbudget dat aan mentale gezondheid wordt besteed, is niet geëxplodeerd na onze boeken, hè?»
Alleman overboord
HUMO Opvoeden, regeren en genezen zijn onmogelijke beroepen geworden, schrijf je in ‘Autoriteit’. Vaders weten niet meer hoe ze dat moeten zijn, leraars krijgen een proces aan hun broek als ze slechte cijfers geven, en de diagnose die ik op het internet vind, bewijst dat mijn dokter er niets van kent.
Verhaeghe «Je moet de positie van vader, leraar, politicus of therapeut innemen zonder ermee samen te vallen. Je moet het aan de andere overlaten. Je moet de patiënt helpen zelf inzicht te krijgen in zijn toestand. Wat is uiteindelijk de bedoeling van de opvoeding? Dat je kinderen zeggen: ‘Saluut, we zijn ermee weg, we kunnen nu ons plan trekken.’ Met in het beste geval ook: ‘En bedankt voor alles.’ Je bent pas mislukt als opvoeder als ze het huis níét uit durven, of wanneer ze weglopen. Hetzelfde geldt voor de politiek: wie de burgers betrekt bij de besluitvorming, heeft meer autoriteit dan wie het van bevelen en pure macht moet hebben.»
HUMO Je geeft het voorbeeld van ouders die naar de Raad van State trekken om een examenresultaat te betwisten, en dan verbaasd zijn dat hun kind een ettertje wordt dat alles meteen wil krijgen. Waarna ze jullie hulp vragen.
Verhaeghe «Dat is de verschuiving van autoriteit naar macht. De traditionele autoriteit verdwijnt, dus wordt het een machtsspel waarin degene die het best de regels en procedures kent en de beste advocaat kan betalen, uiteindelijk denkt te winnen. Dat is niet goed voor het kind, niet voor de leraar en ook niet voor het onderwijssysteem. Autoriteit, in de eigenlijke betekenis van het woord, moet voor vertrouwen staan. Niet zonder kritische zin, niet zonder controle. Maar vandaag hebben we alleen nog maar vertrouwen in regels.»
HUMO Zo’n vanzelfsprekende autoriteit is toch zeldzaam. In mijn atheneum had je hooguit vier zulke leraars, al de rest overleefde alleen door met macht te dreigen.
De Wachter «Dan had je er al veel (lacht).»
Verhaeghe «Het uitoefenen van autoriteit impliceert macht, want ze moet afdwingbaar zijn. En dus zit het misbruik er ook ingebakken en heb je tegenmachten en controle nodig. Daar is heel ons democratisch systeem op gebouwd – denk aan de scheiding der machten. Die controle gebeurt gelukkig steeds meer horizontaal, en niet langer top-down. In mijn vakgroep evalueren collega’s elkaar. Ik heb de afgelopen jaren maar twee mensen gehad die er de kantjes af liepen, en die zijn er vrij snel door de groep uit gezet.»
De Wachter «Mooi, maar dat kan alleen in kleinere groepen, tot maximaal zo’n 120 man. In een globaliserende wereld met mastodonten van organisaties en bedrijven lukt dat niet. Daar verliest het individu het allerbelangrijkste: het idee dat hij misschien geen meester is over zijn lot, maar toch iets te zeggen heeft. Ik zie in mijn sector van de ziekenhuizen dat de lokale verankering wordt losgelaten. Je verdwijnt in de anonimiteit van een grote fabriek en wordt geconfronteerd met de absurditeit van een universele aanpak: uniforme regeltjes die door een anoniem bestuur de wereld worden ingestuurd. Het is bij onze dienst psychiatrie bijvoorbeeld niet meteen levensbelangrijk om extreem steriel te werken, maar toch worden wij ook op dat vlak geïnspecteerd.»
undefined
undefined
'Wij varen met kleine reddingssloepjes, en die sloepjes raken steeds voller.'
HUMO Steeds grotere organisaties hakken genadeloos in de kosten, en het individu gaat zich een anoniem en misbaar radertje voelen.
De Wachter «Terwijl het net de meest menselijke behoefte is om gezien, gewaardeerd of geliefd te worden. Wat ik doe is zichtbaar, wordt gewaardeerd, heeft nut. Ontbreekt dat, dan liggen depressie en burn-out op de loer.»»
Verhaeghe «Ondertussen komen we steeds dichter bij wat Hannah Arendt ooit omschreef als ‘woestijnpsychologie’: die voedt de illusie dat er aan ons iets scheelt, terwijl we niet gemaakt zijn om in de huidige maatschappelijke woestijn te leven. Zolang psychologie alleen probeert mensen te laten overleven in die woestijn, vormt ze een rem op iedere poging die woestijn achter ons te laten of te verbeteren.»
De Wachter «Dat is het beeld van de mensen die overboord slaan van de grote tanker, en wij varen erachter met kleine reddingssloepen zonder veel middelen, en de sloepjes raken steeds voller.»
Verhaeghe «In de Amerikaanse psychologie is er nu een school die beweert dat stress alleen een perceptieprobleem is van de gestresseerde. Als je zijn perceptie verandert, is het opgelost. Wie bedenkt dat in hemelsnaam?»
De Wachter «De volgende stap is dat ze een hersenscan nemen en iets abnormaals merken in de amygdala: daar zit volgens hen dan het probleem. Terwijl de amygdala alleen maar reageert op stress. Oorzaak en gevolg omdraaien ontslaat je van de verantwoordelijkheid om echt iets aan de oorzaak te doen.»
HUMO Als je ziet hoe hoog het ziekteverzuim is door burn-out en depressie, en hoe hoog de economische kosten daarvan zijn, dan is het toch niet te begrijpen dat slechts 6 procent van het budget naar geestelijke gezondheidszorg gaat?
Verhaeghe «De zoveelste illustratie dat men het als een individueel probleem blijft beschouwen: het systeem is niet fout, het individu heeft gefaald te functioneren in het systeem.»
De Wachter «Of het is de fout van de therapeut, die het individu niet kan genezen.»
Verhaeghe «In 2012 mocht ik advies geven voor de Nederlandse Gezondheidsraad. Ik suggereerde om te kijken welke bedrijven bovenproportioneel veel ziekteverzuim door stress en burn-out hadden, en dan na te gaan wat je daar aan de arbeidsorganisatie kunt doen, in plaats van bedrijfsartsen de zieken te laten controleren. Ze vielen van hun stoel: dat hadden ze nog nooit gehoord, dat het niet aan het individu zelf zou kunnen liggen, maar aan iets anders.»
De Wachter «Het dramatische is dat patiënten dat óók denken: ‘Ik heb gefaald, ik kan het niet meer aan en het is mijn fout.’»
Verhaeghe «Terwijl een burn-out het eerst de mensen treft die hard hun best doen, die zeer gemotiveerd zijn. Iemand die het allemaal worst zal wezen en er de kantjes af loopt, zul je zelden een burn-out of een depressie zien krijgen. Integendeel, die bezorgen er hun collega’s één. Er zitten profiteurs bij de langdurig zieken, ja, maar dat mag je zeker niet veralgemenen.»
undefined
'Klassieke politici zijn de laatsten die begrepen hebben dat de oude top-downaanpak niet meer wordt geaccepteerd'
HUMO Ook de autoriteit om te regeren verdwijnt: politici zijn incompetente zakkenvullers. Alleen nieuwe autoritaire vaderfiguren zoals Trump, Poetin en Erdogan kunnen nog op sympathie van een deel van de bevolking rekenen.
Verhaeghe «Klassieke politici zijn de laatsten die begrepen hebben dat die oude top-downaanpak, gebaseerd op macht, niet meer wordt geaccepteerd.
»Ik zie twee mogelijke evoluties. Je hebt aan de ene kant de eeuwige zoektocht naar een betere vaderfiguur, die de oude verdringt – de koning is dood, leve de koning. Dat heeft eeuwenlang gewerkt, maar nu niet meer, omdat steeds meer jongeren en hoger opgeleiden geen enkel vertrouwen meer hebben in dat patriarchale model. Ze weten dat iedere nieuwe machtige vader vroeg of laat een dictator wordt, zoals nu weer blijkt in Turkije en Rusland.
»De andere weg is die van Ringland, een horizontaal conglomeraat van niet-gedachteloze mensen met veel expertise. Als de overheid vijftien jaar geleden met hen de dialoog was aangegaan in plaats van het ‘mijn wil is wet’-principe te hanteren, was er vandaag een voor iedereen aanvaardbare oplossing gerealiseerd in plaats van de huidige procedureslag.»
De Wachter «We kunnen ons die blinde gehoorzaamheid aan de patriarch ook niet meer voorstellen. In de Eerste Wereldoorlog meldden vrijwilligers zich massaal aan om te sterven voor het vaderland, in WO II was dat al veel minder: toen moest je al behoorlijk fanatiek zijn om nog vrijwillig naar het oostfront te trekken. Vandaar dat we ook zo verbaasd zijn dat sommigen binnen de islamcultuur dat wel een keuze vinden.»
HUMO Kan de liefde ons redden?
De Wachter «Ze is in ieder geval onuitroeibaar: de mens is gedoemd om lief te hebben. Onze tijd werkt dat tegen: hij maakt ons te competitief, te perfectionistisch, te hongerig, ook in wat we verwachten van de liefde. De hechtingsangst wordt groter, maar je krijgt de liefde niet kapot. Zelfs Houellebecq blijft er onder al zijn misogyne, eenzame, cynische woorden wanhopig naar op zoek.»
HUMO Heren, bedankt voor het gesprek.
