Hoe zit het het met inkomen van onze huisartsen? 'Belgische huisartsen zijn sukkelaars'

De Billen Bloot-man richt deze week zijn schijnwerpers op een tanende glorie: meneer doktoor. Ooit behoorde hij tot het kruim van de maatschappij. Hij woonde in een villa met dubbele garagepoort en verplaatste zich in een Mercedes of een dikke Amerikaan. Minstens één keer per jaar veranderde hij van schutkleur: lang voor het plebs de ski’s ontdekte, hadden Davos en Chamonix voor hem al geen geheimen meer.

(Verschenen in Humo 3520/08 op 19 februari 2008)

Maar de jongste statistieken wijzen op een neergang. Qua inkomen bengelt de Belgische huisarts aan het staartje van Europa: terwijl zijn Britse collega gemiddeld 350.000 euro bruto per jaar schuift, moet hij het met 50.000 euro zien te rooien. Alleen Oost-Europese huisartsen doen het slechter.

Van tandengeknars en geweeklaag is er anders weinig te merken in de bloeiende groepspraktijk in een Kempens dorp waar we de financiële pols van dokter Eveline B. (47) nemen.

HUMO Volgens Europese statistieken zijn huisartsen armoedzaaiers. Vooral beginnende huisartsen zouden het moeilijk hebben.

Eveline B. «Daar kan ik van meespreken. Ik ben in 1986 in Leuven afgestudeerd. Tegenwoordig kun je pas als zelfstandig huisarts beginnen na een extra beroepsopleiding van drie jaar, maar in mijn tijd mocht je na zeven jaar universiteit onmiddellijk aan de slag. Dat heb ik ook gedaan: de inkt van mijn diploma was nog niet droog of ik had al een eigen praktijk, twee kamers in een bescheiden huurhuis in Linden nabij Leuven. Een dokterspraktijk is niet zo duur als een tandartsenpraktijk, maar je hebt wel een basisuitrusting nodig: onderzoekstafel, stethoscoop, otoscoop, bloeddrukmeter, medicatie, verbanden... Alles samen kostte dat startpakket me zo’n 200.000 frank, 5.000 euro. Dat werd me door mijn grootouders voorgeschoten. Voor het R5’je waarmee ik mijn ronde deed, ben ik een lening aangegaan. Alleen het koperen bordje aan de voordeur van mijn praktijk heb ik cadeau gekregen – van mijn broer.»

HUMO Stroomden de patiënten in dichte drommen toe zodra dat bordje ophing?

Eveline «Was het maar waar. Ik zie me daar nog zitten die eerste dagen, geduldig wachtend tot er een patiënt kwam binnenwaaien. ’s Morgens en ’s avonds hield ik spreekuur, na de middag deed ik mijn huisbezoeken. Veel rondrijden was er niet bij: ik zag hooguit vijftien patiënten per week. Als beginnende huisarts moet je het vooral van familie en vrienden hebben, en dan maar hopen dat die mond-tot-mondreclame maken. Toen ik op het einde van dat jaar de balans opmaakte, kwam de ontnuchtering. In mijn eerste vier maanden had ik 60.000 frank verdiend, veel te weinig om mijn rekeningen te betalen. Game over.

»Ik heb mijn praktijk gesloten en me ingeschreven als Hibo: zelfstandig huisarts in beroepsopleiding. Zo kon ik twee jaar ervaring opdoen in een groepspraktijk in Vilvoorde, met een bescheiden maar vast inkomen. Minder dan de 2.471 euro bruto die een hibo tegenwoordig trekt, maar genoeg om van te leven. Daarna stond ik stevig genoeg in mijn schoenen om opnieuw solo te gaan. Ik besloot het helemaal anders aan te pakken: niet van nul beginnen maar een praktijk overnemen.»

HUMO Een dure grap?

Eveline «Twintig jaar geleden wel. Er was toen een gigantisch overschot aan jonge huisartsen, en allemaal stonden ze te drummen om een praktijk over te nemen of zich als vennoot in te kopen. Voor oudere huisartsen was het feest: een goed lopende praktijk was hun appel voor de dorst. Ik heb een deal gesloten met een huisarts in dit dorp in de Kempen. Zes miljoen frank vroeg hij, wat voor hem overeenkwam met één bruto jaarloon. Ik heb zwaar moeten lenen om dat geld op tafel te leggen.

»Tegenwoordig wordt de instroom van artsen aan banden gelegd. De universiteiten nemen toelatingsexamens af, en de overheid legt per specialisme een contingent op: jaarlijks mag maar een bepaald aantal artsen afstuderen. Daardoor dreigt er stilaan een te kort. De artsenkranten wemelen van de advertenties: ‘Praktijk te koop’, ‘Associé gezocht’... Een streep door de rekening voor dokters van mijn generatie. Op de verkoop van je praktijk hoef je niet meer te rekenen om je schamele zelfstandigen-pensioen aan te vullen: jonge huisartsen betalen niks meer voor een overname.»

SPUITEN MAAR!

HUMO Werd je snel aanvaard door de patiënten van je voorganger?

Eveline «Het eerste jaar werkten we samen; we deelden de kosten en ieder stak de inkomsten van zijn consultaties op zak. Zo kregen de patiënten de tijd om aan mij te wennen, want onze aanpak verschilde nogal. Mijn voorganger was de man van het paardenmiddel. Had de patiënt een verkoudheid? Vier tot zes dagen antibiotica spuiten. Pijn in z’n dikke teen? Zes dagen Voltaren spuiten.

»Zijn voorkeur voor de spuit was niet medisch maar commercieel gemotiveerd. Als je een patiënt voor een doosje pillen naar de apotheker stuurt, blijft het bij die ene consultatie. Maar als je injecties voorschrijft, strijk je voor iedere prik een ereloon op.

»Die man werkte keihard, van acht uur ’s morgens tot halftwaalf ’s avonds. Gemiddeld zag hij vijftig tot zestig patiënten per dag; de kassa rinkelde onophoudelijk. Zo uitzonderlijk was dat vroeger niet: heel wat huisartsen waren alleenverdieners, waardoor de druk om aan commerciële geneeskunde te doen groter was. Patiënten deden ook niet moeilijk; ze werden als onmondige wezens beschouwd die beleefd knikten als meneer doktoor sprak.»

HUMO Get them hooked, de truc van de cokedealer. Waarom ben je van dat lucratieve systeem afgestapt?

Eveline «Ik had geen zeven jaar geneeskunde gestudeerd en een beroepsopleiding gevolgd om mijn patiënten plat te spuiten. Het accent leggen op preventie, zuinig omspringen met medicatie: daar geloof ik in. Ik heb mijn patiënten moeten heropvoeden. Geduldig uitleggen dat iedere ziekte een eigen verloop heeft, dat sommige kwalen vanzelf genezen, en dat pillen even goed werken als injecties. Die boodschap viel slecht bij een aantal van hen. ‘Ze durft niet te spuiten,’ werd er gefluisterd.

»Merkwaardig genoeg haakten vooral de jongere patiënten af. Ziek zijn past niet bij hun levensstijl, ze hebben er geen tijd meer voor. En dus eisen ze een injectie, ook als ze te horen krijgen dat ze daardoor niet vlugger zullen genezen.»

HUMO Het inkomen van de huisarts hangt rechtstreeks af van het aantal geleverde prestaties. Snij je niet in eigen vlees door preventieve geneeskunde te promoten?

Eveline «Wees gerust, we leveren nog altijd veel overbodige prestaties. Verkoudheden en maagdarmstoornissen maken een aanzienlijk deel uit van de klachten in ons kabinet, maar medicamenten helpen daar helemaal niet tegen. Uitzieken is de boodschap.»

HUMO Waarom gaat dat er bij Belgische patiënten zo moeilijk in?

Eveline «Het is niet alleen de mentaliteit van de patiënten, er zijn ook allerlei mechanismen aan het werk die tot nodeloos doktersbezoek aansporen. Je hebt in dit land voor van alles en nog wat een doktersbriefje nodig: om thuis te blijven van de school of het werk, om aan te sluiten bij een sportclub... Dat tikt aardig aan voor een huisarts, maar het zorgt ook voor spanningen in de spreekkamer. Patiënten die in staat zijn om te gaan werken, krijgen van mij géén briefje, ook al willen ze liever een weekje lekker thuisblijven.

»In Nederland werkt dat anders. Wie ziek is, blijft gewoon thuis, waarna de werkgever eventueel een controlearts stuurt. Een beter systeem, maar Belgische werkgevers huiveren ervoor omdat ze vrezen dat het ziekteverzuim dan uit de hand loopt. Ten onrechte, want in Nederland ligt het nauwelijks hoger dan bij ons.»

EEN KWESTIE VAN DISCIPLINE

HUMO Heb je de jaaromzet van je voorganger kunnen evenaren?

Eveline «Nee, dat was ook nooit de bedoeling. Maar ik deed het als soloarts niet onaardig: zo’n 75.000 tot 100.000 euro bruto per jaar. Daarvan moet je natuurlijk de beroepskosten en de sociale bijdragen aftrekken – aan het einde van de rit hield ik minder dan de helft over. Je hebt een ook goeie boekhouder nodig die raad weet met de vele aftrekposten: de huur van het kabinet, verwarming en elektriciteit, auto, medisch materiaal en geneesmiddelen, het telesecretariaat dat ik inhuurde om de telefoon op te nemen en afspraken te boeken...

»En dan zijn er de verzekeringspremies. De meeste huisartsen hebben een polis voor een gewaarborgd inkomen, want ook een dokter kan ziek worden, en dan biedt ons sociaal statuut geen afdoende bescherming.»

HUMO Dokters moeten zich ook verzekeren tegen medische fouten. Onbetaalbaar, hoor je vaak.

Eveline «De beroepsaansprakelijkheidsverzekering valt nog goed mee: een huisarts betaalt tussen de 200 en 300 euro per jaar. Het wordt pas echt duur als je ook bevallingen doet. In de praktijk gebeurt dat niet vaak: als huisarts word je in een kraamafdeling zowat buitengekeken, dat blijft het privédomein van de gynaecoloog.»

HUMO Afhankelijk van hun discipline verdienen specialisten zes tot tien keer meer dan een huisarts. Waarom ben je er zelf geen geworden?

Eveline «Vroeger wilde ik kinderarts worden, maar tijdens mijn ziekenhuisstage ben ik daarvan afgestapt. Ik knapte af op de sfeer in het ziekenhuis, het geroddel, het ellebogenwerk voor een interessante stageplaats... Als specialist heb je ook geen echte band met je patiënten. Dan nog liever huisarts, dacht ik. Maar in die tijd klonk dat als een zwaktebod. Huisartsenij, zo wilde het cliché aan de unief, was iets voor meelopers, zwakke studenten die geen specialisatieplaats konden versieren. De huisarts werd als een restproduct beschouwd; iemand die van alles wel iets afwist, maar nergens in uitblonk.

»Gelukkig is die mentaliteit omgeslagen. Het besef groeit dat de huisarts de spil is van de hele gezondheidszorg. Ons werk is niet spectaculair – we hebben zelden met ernstige of levensbedreigende aandoeningen te maken – maar dat is net de uitdaging. Je moet alert blijven, want áls er iets ergs aan de hand is, mag je er vooral niet naast kijken.»

HUMO Ik heb die herwaardering al in mijn portefeuille gevoeld. Eén keer per jaar mag mijn huisarts een toeslag van 25 euro boven op zijn ereloon aanrekenen. Waaraan hebben jullie dat verdiend?

Eveline «Aan het globaal medisch dossier, een uitvinding van Frank Vandenbroucke toen hij minister van Sociale Zaken was. Een goed initiatief, want ook de patiënten worden er beter van: in ruil voor die 25 euro – die ze via hun ziekenfonds integraal terugtrekken – krijgen ze 30 procent korting op het remgeld. Het systeem is bedoeld om de medische shopping tegen gaan. Vroeger liepen mensen op eigen houtje specialisten af. Voelden ze een pijntje in de borststreek, dan trokken ze meteen naar de cardioloog. Als die geen probleem vond, gingen ze naar de longarts. Enkele compleet zinloze en peperdure consultaties later mocht de huisarts dan constateren dat het om een banale slokdarminfectie ging. Die toestanden horen stilaan tot het verleden.»

undefined

'Een eigen praktijk is slopend. De helft van alle soloartsen haakt binnen vijf jaar af'

TIENDUIZEND CODES

HUMO Waarom ben je uiteindelijk in een groepspraktijk gestapt?

Eveline «Omdat een eigen praktijk zo’n slopend bestaan was. De helft van alle soloartsen haakt binnen vijf jaar af. Ze stappen over naar een groepspraktijk of gaan iets heel anders doen. Bij mij begon het al na twee jaar te knagen: is dit het leven dat ik wil? Ik verdiende minder dan mijn voorganger, maar ik werkte even hard. Zes dagen per week, vaak van halfnegen ’s morgens tot elf uur ’s avonds. Zelfs ’s nachts was ik niet gerust – ik kan op elk moment uit mijn bed gebeld worden. En dan die wachtdiensten: acht weekends per jaar, van zaterdagmiddag tot maandagmorgen. Tegenwoordig krijg je daar een fatsoenlijke permanentievergoeding voor – 125 euro voor 24 uur – maar in mijn tijd was dat nog een habbekrats.

»Als soloarts krijg je ook geen professionele feedback, en dat miste ik. Nu was er in ons dorp nog een praktijk, met twee huisartsen. Ik ben bij hen gaan aankloppen, en ze zagen een samenwerking wel zitten.»

HUMO Hoe hebben jullie de financiële kant van die samenwerking geregeld?

Eveline «We hebben een middelenvennootschap opgericht: die draagt de vaste kosten. De inkomsten en de variabele kosten, zoals de geneesmiddelen, worden per arts verdeeld.

»Ik werk nu veel minder dan vroeger: zo’n 36 uur per week.»

HUMO Wie bepaalt eigenlijk hoeveel een huisarts mag aanrekenen?

Eveline «De Medicomut, een commissie met vertegenwoordigers van de regering, de ziekenfondsen en de artsensyndicaten. Die stelt om de twee jaar een prijslijst op van meer dan tienduizend verschillende medische prestaties die allemaal een eigen code hebben. Dat is de fameuze nomenclatuur die dokters na iedere consultatie op het briefje voor het ziekenfonds krabbelen. Voor een huisarts is dat nog tamelijk overzichtelijk; er zijn maar een dertigtal codes die we vaak nodig hebben.»

HUMO Hoe komt het dan dat niet alle huisartsen hetzelfde ereloon aanrekenen?

Eveline «Niemand wordt verplicht de Medicomut-conventie te ondertekenen. De overheid zwaait wel met een beloning: wie de officiële tarieven aanvaardt, krijgt jaarlijks een bonus van 3.000 euro voor zijn sociaal statuut. Vijftien procent van de huisartsen is niet geconventioneerd, en bij de specialisten ligt dat percentage nog veel hoger. Niet-geconventioneerde artsen mogen hun tarieven vrij bepalen, op voorwaarde dat ze dat in hun wachtkamer afficheren.»

HUMO Hoeveel mag een consultatie bij een geconventioneerde huisarts tegenwoordig kosten?

Eveline «21,53 euro, als je tenminste met een huisarts te maken hebt die ook geaccrediteerd is – daaraan zijn ook weer voorwaarden gekoppeld. In Vlaanderen hebben nagenoeg alle huisartsen zo’n accreditatie, in Wallonië niet – de gemiddelde praktijk is daar ook een stuk kleiner. Niet-geaccrediteerde huisartsen krijgen een lager honorarium.»

HUMO Hoeveel vraag je voor een huisbezoek?

Eveline «32,32 euro. Een pak meer dan een consultatie, maar er kruipt ook veel meer tijd in – je mag al tevreden zijn als je per uur drie huisbezoeken afgelegd krijgt.

»Patiënten willen het liefst thuis bediend worden, maar we rukken pas uit als het echt niet anders kan. Tijdens mijn beginjaren was dat wel anders. Een zere keel? Maag overhoop? Laat de dokter maar komen! En dan durfden ze me ook nog te vertellen wanneer ik mocht langskomen. ‘Om drie uur graag, na mijn kappersbezoek en voor ik de kinderen van school ga halen.’ We hadden geen keuze; door het overaanbod aan huisartsen was het vechten voor iedere patiënt.»

DE PERFECTE MOORD

HUMO Gebeurt het al eens dat een patiënt niet kan betalen?

Eveline «Vaker dan je denkt. In zo’n situatie geldt de derdebetalersregeling: de patiënt betaalt alleen het remgeld, de rest van de rekening sturen we naar het ziekenfonds, het OCMW of de advocaat die zijn budget beheert. Soms is zelfs het remgeld te veel gevraagd. Als huisarts kun je er niet naast kijken: de kloof tussen arm en rijk neemt toe. Zelfs in deze welvarende, landelijke streek sta je versteld van het aantal mensen dat met een uitkering van 900 euro in de maand moet rondkomen.»

HUMO Maak je veel schrijnende toestanden mee?

Eveline «Ik zie de laatste jaren steeds meer depressies, vaak als gevolg van relatieproblemen. Soms proberen patiënten je voor hun kar te spannen, bij twisten over hoederecht bijvoorbeeld. Dan komen ze een doktersbriefje vragen waarin staat dat de kinderen om medische redenen niet naar hun ex mogen. Uiteraard gaan we daar niet op in. Partnergeweld komt ook geregeld voor, en we hebben de politie al een keer op het spoor van een zware incestzaak gezet. Zulke dingen vergeet je niet gauw.»

HUMO Je legt ook nachtelijke huisbezoeken af. Is dat niet riskant?

Eveline «Ik ben nog nooit in de problemen gekomen – hout vasthouden.

»Eén keer heb ik iets bizars meegemaakt. Op een nacht belde een vrouw: haar man was van de trap gevallen. Toen ik aankwam, was hij dood: uitgegleden, vertelde zij. Best mogelijk, dacht ik, maar voor hetzelfde geld is er een duw aan te pas gekomen. Ik zei dat ik niet zomaar een overlijdensakte kon opstellen, maar dat ik de politie zou bellen. De vrouw reageerde boos.

Even later had ik de procureur aan de lijn. Door het late uur had die er niet veel zin in: ‘Doe zelf maar een uitwendige lijkschouwing. Als je niks verdachts merkt, hou je het maar op een natuurlijke dood.’ Ik heb dat dan maar gedaan, al ben ik helemaal geen wetsdokter. Best mogelijk dat ik de perfecte moord heb helpen toedekken.»

HUMO Sinds 2002 is euthanasie in ons land wettelijk mogelijk. Heb je al eens euthanasie gepleegd?

Eveline «Twee keer: één keer voor een eigen patiënt, en één keer om een collega bij te staan. In beide gevallen was er een duidelijke wilsbeschikking. Eén van die patiënten was een man van negentig die zo’n kolossaal kankergezwel had dat het letterlijk uit zijn keel puilde. Hij was lakei van Leopold III geweest; ze hadden nog samen door Congo gereisd. Hij had een lang en rijk leven achter de rug, en hij wilde gewoon een waardig einde.»

ZWARTWERK? UITGESLOTEN

HUMO Werken huisartsen weleens in het zwart?

Eveline «Vroeger wel, maar nu zowat iedereen onder de ziekteverzekering valt, is dat uitgesloten. Welke patiënt wil zich in het zwart laten behandelen als hij het honorarium grotendeels via het ziekenfonds kan terugtrekken?

»Er zijn wel patiënten die geen briefje vragen – vaak zelfstandigen die geen sociale bijdragen voor kleine risico’s betalen. Maar da’s een verwaarloosbare minderheid, wij hebben er welgeteld één in onze praktijk. Als die op consultatie komt, regelen we dat in het zwart, zoals het goede Belgen betaamt. Ik heb daar geen gewetensproblemen mee. Op die ene patiënt zal het nu ook niet aankomen, hè.»

HUMO Klopt het dat huisartsen door farmaceutische bedrijven met dure cadeaus overstelpt worden?

Eveline «Vooral de grote praktijken worden door de farmabedrijven gesoigneerd.

»De geneesmiddelenmarkt is erg competitief. Wil je als producent een groter stuk van de taart bemachtigen, dan moet je het voorschrijfgedrag van de artsen beïnvloeden. Als een patiënt met een medicament begint, is de kans groot dat hij het jarenlang blijft slikken. Geneesmiddelen tegen chronische ziekten worden dan ook het hardst gepusht.»

HUMO Wat moeten we ons daarbij voorstellen?

Eveline «Attenties als dvd-spelers, dure etentjes of snoepreisjes. Die worden niet zomaar uitgedeeld; er wordt altijd een alibi gezocht. Die dvd-speler is dan een beloning voor je deelname aan een ‘wetenschappelijke studie’, op dat etentje word je vergast tijdens een lezing over een farmacologische nieuwigheid, en het snoepreisje gaat naar een congres dat toevallig plaatsheeft in een cultuurstad of nabij een zonovergoten strand.»

HUMO Heb je dat zelf al meegemaakt?

Eveline «Ik ben één keer op kosten van een farmaceutisch bedrijf naar Stockholm getrokken, als lid van een forse delegatie van Belgische artsen. Het was een echt congres, met echte topspecialisten als sprekers. Maar tot mijn verbazing zag ik bijna geen Belgen in de aula: de anderen waren gaan shoppen of freewheelen in de stad. Zij hadden meteen begrepen dat het om een snoepreisje ging.

»Maar die excessen behoren tot het verleden. De farmaceutische bedrijven hebben beseft dat de onderlinge competitie en torenhoge marketingkosten de hele sector schade berokkenen. Daarom hebben ze Pharma.be opgericht, een belangenvereniging die een deontologische code voor de marketing heeft opgesteld. Er gelden nu ook wettelijke beperkingen voor het organiseren van meerdaagse congressen in het buitenland. Veel huisartsen betreuren dat: ‘Nu mogen we onszelf al geen pleziertje meer gunnen.’»

BED & BREAKFAST

HUMO Tijd voor de slotbalans. Wat zit er op het einde van de maand in je loonzakje?

Eveline «Ik zie gemiddeld vier patiënten per uur, da’s goed voor een bruto uurloon van meer dan 80 euro. Op jaarbasis beur ik zo’n 85.000 euro uit de praktijk, waarvan ik na belastingen ongeveer 40.000 overhoud. Ik werk veel minder dan in mijn tijd als soloarts, en toch is mijn loon nauwelijks achteruitgegaan. De inkomsten uit nevenactiviteiten zijn verwaarloosbaar: ik begeleid een stagegroep aan de K.U.Leuven voor 171 euro per maand en krijg 20 euro zitpenning per vergadering van het lokaal gezondheidsoverleg tussen de gemeentebesturen, welzijnsorganisaties en huisartsenkringen.»

HUMO Toch behoren Belgische huisartsen tot de slechtst betaalde van Europa. Niet jaloers?

Eveline «Vergeleken met pakweg Nederlandse huisartsen zijn wij sukkelaars, en ook specialisten verdienen veel meer, maar mij hoor je niet klagen. Ik koop wat ik wil, ik rijd met een VW Kever, ik maak elk jaar een mooie reis. Wat kan ik nog meer wensen?»

HUMO Een vette rekening in Luxemburg?

Eveline «Ik heb niks op de bank, op een spaarboekje met een schamele 4.000 euro na. Al mijn geld zit in de praktijk en in het huis dat ik tien jaar geleden met mijn man heb gekocht. Een villa uit 1902, de beste belegging die we konden doen. We hebben het voor 125.000 euro gekocht, en nu wordt het al op 375.000 euro geschat.»

HUMO Je bent 47. Hoe lang wil je nog doorgaan?

Eveline «Tot mijn 65ste.

»Heel wat oudere dokters weten niet van ophouden. In onze huisartsenkring zit eentje van 83. Hij blijft zich bijscholen en ziet iedere week nog een aantal patiënten. Bang voor het zwarte gat. Dat zie je wel vaker bij de oudere generatie: ze hebben altijd als soloarts gewerkt, ze kunnen zich geen leven buiten de praktijk voorstellen. Mij zal het niet overkomen; na mijn pensioen begin ik een bed and breakfast. Geloof het of niet, maar dit boerengat heeft toeristisch potentieel.»