Hoogleraar Christine Van Broeckhoven: ‘Als er iets mis is met je hersenen ben je compleet verloren’

‘Ik denk niet dat er ooit een echt medicijn komt dat alzheimer volledig geneest,’ zegt hoogleraar Christine Van Broeckhoven naar aanleiding van Wereld Alzheimer Dag.

Ze is een bekender Vlaams exportproduct dan Kevin De Bruyne, een versgetapte Duvel in een mooi glas en Suske en Wiske bij elkaar. Christine Van Broeckhoven, hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en onderzoeker in het Antwerpse Centrum voor Moleculaire Neurologie van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. Al 38 jaar doet ze onderzoek naar alzheimer en dementie. Ze verwierf er grote roem mee. Niet alleen in België, maar ook in de rest van de wereld. Haar naam prijkte boven meer dan 750 artikelen in onder meer Nature en Science.

Prestigieuze prijzen

Van Broeckhoven (68) kreeg de afgelopen jaren diverse prijzen zoals de Amerikaanse Potamkinprijs, een prestigieuze internationale erkenning van haar pionierswerk op het terrein van alzheimergenetica, de Internationale Prijs voor Vrouwen in Wetenschappen van L’Oréal/Unesco voor Europa, de Europese Inventor Award voor onderzoek, en de Amerikaanse MetLife Award for Medical Research. In België werd ze als eerste vrouw en op jonge leeftijd gehonoreerd met de vijfjaarlijkse excellentieprijs Joseph-Maisin, van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek, voor haar wetenschappelijke oeuvre.

‘Ik heb vele onderscheidingen en prijzen gekregen en dat is geweldig,’ zegt ze, als we haar digitaal spreken in haar woonkamer aan de zuidrand van Antwerpen.

VAN BROECKHOVEN «Maar ik zie hetgeen ik doe niet zozeer als werk, maar als mijn passie. Als dit me wordt afgenomen, val ik dood neer. Ik werk namelijk graag met de patiënten en hun families. Vergeet niet dat de hersenen het belangrijkste orgaan van uw leven zijn. Alles zit erin en het is uw persoonlijkheid. Als er iets mis is in de hersenen, dan ben je compleet verloren. Als ik daarmee kan helpen, dan word ik gelukkig.»

In rap tempo schetst ze de geschiedenis van haar eigen loopbaan gecombineerd met hoe de medische wereld anders tegen alzheimer is gaan aankijken. Ze promoveerde in de moleculaire biologie en haalde een tweede doctoraat in de moleculaire genetica. ‘Omdat ik genetica wilde opsporen van ziekten,’ verklaart ze dik 35 jaar later.

VAN BROECKHOVEN «Ik kreeg een artikel in Science van een jonge neuroloog die mij vroeg het te lezen omdat het ging over een erfelijke hersenziekte. In zijn consultatie zag hij een patiënte van 35 jaar met een alzheimerprofiel die familieleden had met alzheimer en jongdementie. Dat heeft mij gestimuleerd onderzoek te doen naar de moleculaire genetica van de ziekte van Alzheimer. Achteraf gezien misschien een beetje naïef. Alzheimer was in die tijd nog niet erkend als een ziekte. Men sprak over ‘seniel worden’, een kwaal van oude mensen die problemen kregen met het geheugen.»

De kentering is te danken aan Alois Alzheimer, de Duitse neuropsychiater naar wie de ziekte werd vernoemd.

VAN BROECKHOVEN «Hij onderzocht een patiënte die op 51-jarige leeftijd de ziekte kreeg. Ze had dezelfde symptomen als de ouderen, maar ze was relatief jong en haar ziekte verliep sneller. Vier jaar later stierf ze. Alzheimer onderzocht de hersenen en bracht de hersenletsels van deze dame in kaart. Vanaf dat moment wisten we dat het geen ouderdomskwaal was, maar dat we te maken hadden met een ziekte die voorkomt bij jonge en oude mensen.»

Tien keer dezelfde vraag

-Hoe openbaart de ziekte zich?

VAN BROECKHOVEN «Opeens weten mensen niet meer hoe ze aardappelen moeten koken. Je automatische geheugen valt uit en heel simpele dingen zijn niet meer mogelijk. Dat zijn eerste symptomen. Alzheimerpatiënten worden getroffen in hun hersenen door het massaal afsterven van hersencellen.

»In het begin wordt voornamelijk de hippocampus aangetast, de motor van je geheugen die toelaat dat je automatisch dingen doet en nieuwe kennis opdoet. Mensen beginnen te vergeten en gaan langzaam terug naar vroeger en naar hun kindertijd. Ze hebben amper notie van de dag van vandaag. Ze maken geen nieuw geheugen aan. Ze kunnen tien keer dezelfde vraag stellen en voor de vijfentwintigste keer een verhaal vertellen zonder te weten dat ze het al gezegd hebben en tegen wie ze het gezegd hebben. Wat als laatste is opgeslagen, wordt als eerste vergeten, maar de liedjes uit de kleuterklas kunnen ze nog reproduceren. Uiteindelijk lukt ook spreken niet meer en dat is triest. Minder voor de patiënt, die zich daar amper van bewust is, maar wel voor de mensen eromheen.

»Als ik eerlijk ben, denk ik niet dat er ooit een echt medicijn komt om alzheimer volledig te genezen. Daarom ben ik groot voorstander van vroege diagnose. Er worden nu technieken ontwikkeld waarbij een hersenziekte vroegtijdig kan worden gediagnosticeerd en preventief afgeremd of zelfs stopgezet. Daarin moeten we nu investeren. En nee, ik zie me zelf niet als het bekendste exportproduct uit Vlaanderen. Dat is namelijk Peter Paul Rubens, de belangrijkste schilder uit de zeventiende eeuw.»

Van alzheimer tot zwarte gaten

Dit is een voorpublicatie van het boek ‘DNA tot Z’ waarin de broers Jansen – cabaretier Dolf en wetenschapsjournalist Jim – in abc-vorm actuele onderwerpen met wetenschappers behandelen.

DOLF JANSEN «Wetenschap is voor mij altijd belangrijk geweest, hoewel je ook heel vaak niet doorhebt hoe belangrijk het is en op welke manier. Alles wat wij doen – communiceren, consumeren, in leven blijven – heeft te maken met wetenschappelijke ontdekkingen en ontwikkelingen. De laatste jaren gaat mijn interesse vooral uit naar hoe wetenschap in het debat verzeild is geraakt. Dat wetenschap ‘ook maar een mening is’, met virusontkenners en flat earthers. Daarom is wetenschapscommunicatie ook zo belangrijk. Hoe breng je over wat je weet of hebt uitgevonden, en wat mag je als klimaatwetenschapper zeggen over dat terrein en onze kansen op overleven op deze planeet?»

In dit boek passeert een grote variatie aan onderwerpen de revue, van alzheimer tot zwarte gaten.

DOLF JANSEN «Aan mij was de taak om op mensen als Ionica Smeets, Robbert Dijkgraaf en Marcel Levi te reageren. Dat lukt altijd, voor een deel uit mijn absolute onwetendheid op allerlei terreinen – ik ben geen bèta – en in andere gevallen omdat ik een zin of detail uit het goedlopende wetenschappelijk betoog haal, en daarmee aan de haal ga.

»Als ik naar de wetenschap kijk als groter geheel is er medisch gezien nog zo veel ‘op te lossen’. Er zijn zo veel aandoeningen en ziektes die je graag overwonnen zou zien. Maar als ik naar de aarde als geheel kijk is de grootste uitdaging dat we energie kunnen winnen en gebruiken die geen schadelijke gevolgen heeft voor klimaat, atmosfeer, leefomgeving en dus voor onze toekomst als mensen op deze zwevende blauwe knikker.»

(Parool)