Hoopgevend succes met Brits vaccin. ‘Einde van het jaar? Het zou zomaar kunnen’

Britse onderzoekers hebben met succes een coronavaccin bij apen getest. Ze hopen het vaccin nog dit jaar op grote schaal bij mensen in te kunnen zetten.

Kan het dan toch heel snel gaan en is er eind dit jaar al een vaccin tegen het nieuwe coronavirus? Wekenlang bezwoeren wetenschappers dat de ontwikkeling van zo’n vaccin een zaak van lange adem is en zeker een jaar, en misschien wel jaren zou duren. Maar nu heeft een groep onderzoekers uit Oxford een grote sprong voorwaarts gezet. Dit najaar zou het vaccin al kunnen worden ingezet, zeiden ze deze week in de New York Times. Zeer hoopgevend, reageren wetenschappers. ‘Ik was eerst heel sceptisch over hun claim,’ zegt Marjolein Kikkert, moleculair viroloog van het Leids UMC. ‘Maar de eerste resultaten geven de burger moed.’

De virologen van het Jenner Instituut in Oxford konden voortbouwen op eerder succes. Een paar jaar geleden ontwikkelden ze een vaccin tegen het MERS-virus, een vergelijkbaar coronavirus. Daartoe hadden ze een verkoudheidsvirus onschadelijk gemaakt en voorzien van genetische informatie van het MERS-virus. Het vaccin wekte zo een immuunreactie tegen het MERS-virus op. En omdat ze voor dit vaccin al enkele studies op veiligheid en effectiviteit hadden afgerond, konden ze met hun nieuwe coronavaccin enkele stappen versneld zetten.

Vorige week is de eerste klinische proef begonnen. Een paar duizend mensen zullen worden ingeënt, de helft met dit vaccin, de andere helft met een vaccin tegen hersenvliesontsteking. Over een paar maanden moet blijken of in de groep met het coronavaccin – beduidend – minder infecties zijn voorgekomen dan in de controlegroep. ‘Wij zijn de enigen in dit land die blij zijn dat dit virus nog niet is uitgewoed,’ grapten de onderzoekers in de New York Times.

Succesvolle proef met vaccin bij resusaapjes

De opwinding ontstond ook doordat het vaccin succesvol bleek bij resusapen. Zes aapjes waren ingeënt en aan het virus blootgesteld. Vier weken later waren ze alle zes nog gezond. ‘Zes is niet veel, maar het resultaat geeft vertrouwen,’ zegt Peter Rottier, emeritus hoogleraar virologie aan de Universiteit Utrecht. ‘Deze aapjes staan heel dicht bij de mens.’ Dit is een proefresultaat dat je graag hebt voordat je bij de mens begint, beaamt Kikkert. ‘De indicatie dat het bij mensen ook zal werken is veel duidelijker dan bij een proef met muizen.’ Maar het is geen garantie voor succes, zegt Rottier. ‘Het vaccin kan bij de mens minder goed werken of complicaties geven.’

De Britse aanpak is ook om andere redenen hoopgevend, zegt hij. Sommige vaccins bieden alleen een stukje van het virus aan, waarna het immuunsysteem ‘leert’ om er antistoffen tegen te maken. Rottier: ‘Die richten zich tegen het virus en neutraliseren het. Maar de Britse variant, waarbij een onschuldig virus de code voor het corona-eiwit overbrengt, wekt een tweede reactie op: immuuncellen die geïnfecteerde lichaamscellen kunnen opruimen.’

En die aanpak, zegt Kikkert, wordt door veel andere laboratoria ook gebruikt. ‘Dit Britse succes is voor hen een stimulans. Het betekent dat ook zij een grotere kans op succes hebben.’

Een vaccin moet in grote hoeveelheden worden gemaakt

Ook dat is voor de uiteindelijke uitkomst van belang. Want mocht de Britse studie met de paar duizend proefpersonen over enkele maanden gunstige resultaten geven – de Britten gokken zelf op september – dan moet het vaccin nog in grote hoeveelheden worden gemaakt. Ook dat is geen sinecure. Een vaccinfabriek kan wellicht vele miljoenen vaccins per jaar maken, maar dat zijn er geen zeven miljard. Dan speelt al snel de vraag: wie krijgt het als eerste? Worden de vaccins eerlijk over de wereld verdeeld?

Dan is het wel zo prettig als ook andere partijen een werkzaam vaccin in handen hebben en de wereld niet afhankelijk is van één producent. Maar zo ver zijn we nog niet, waarschuwt Rottier: ‘Als je zo’n faciliteit hebt gebouwd, zul je eerst moeten bewijzen dat wat jij in potjes aflevert, hetzelfde spul is als ooit in het laboratorium werd ontwikkeld. Net zo werkzaam, net zo zuiver.’

Toch zijn beiden voorzichtig optimistisch. ‘Eind van het jaar?’ zegt Kikkert. ‘Het zou misschien zomaar kunnen.’

(Trouw)