Leesvoer voor de lockdown
Humo’s Gezwind Viraal Gaande Corona-alfabet (deel 1)!
Van een ‘wat zwaarder griepje’ is het coronavirus in geen tijd uitgegroeid tot een globale bedreiging die vliegtuigen aan de grond houdt, beurzen op hun grondvesten doet daveren, virologen slapeloze nachten bezorgt, hele landen in lockdown zet en nu ook alle Belgen minstens drie weken – al dan niet bibberend – binnenhoudt. Hoe is het zover kunnen komen? Wat ís dat verdoemde virus nu juist? En zal de wereld in de toekomst nog vaker onder dit soort ontwrichtende pandemieën kreunen (spoiler: be very, véry afraid)? Om deze en andere prangende vragen te beantwoorden: Humo’s Gezwind Viraal Gaande Corona-alfabet! Vandaag: de letters ‘a’ tot en met ‘m’.
ALLEMAAL BEESTJES
Nieuwe virussen zijn vaak afkomstig van wilde dieren die zelf tegen het virus bestand zijn en het als gastheer meedragen. Coronavirussen, waartoe het nieuwe SARS-CoV-2 behoort, kunnen ook makkelijk van de ene soort op de andere overspringen, en vroeg of laat ook op de mens. Vooral vleermuizen en vleerhonden blijken populaire gastheren. Wetenschappers achten de kans groot dat ook SARSCoV-2 van vleermuizen afkomstig is, maar via welk dier het op de mens is overgesprongen, is nog niet duidelijk. Een mogelijke verdachte was het schubdier, een op het gordeldier lijkend beest dat in China zeer gewild is voor het vlees en voor de schubben die in de traditionele geneeskunde worden gebruikt. Maar de beste DNA-match die tot nog toe werd gevonden met SARS-CoV-2, is het genetisch materiaal van een vleermuis die in de Chinese provincie Yunnan werd gevonden. Het DNA van de vleermuis kwam voor 96 procent overeen met dat van SARS-CoV-2. Dat de match net geen 100 procent is, zou er volgens onderzoekers op kunnen wijzen dat dit specifieke vleermuisvirus niet rechtstreeks op de mens is overgesprongen, maar via een andere gastheer. Kandidaten zat alvast: op de markt in Wuhan waar de eerste besmetting plaatsvond, werden meer dan vijftig verschillende diersoorten verhandeld.
BEHANDELING
Het belangrijkste verschil met de klassieke griep is dat er voor corona géén medicijn bestaat. De bestaande antivirale middelen tegen de griep werken niet tegen het virus. In labo’s over de hele wereld wordt wel bekeken of medicijnen tegen andere virussen mogelijk werken. Eén van de middelen waarnaar wordt gekeken, is kaletra, een combinatie van twee antivirale middelen tegen hiv. Een ander is remdesivir, een middel dat zonder succes getest werd op ebolapatiënten. In China loopt ook een test met het antimalariamiddel chloroquine. De eerste resultaten van de lopende tests zouden deze maand nog moeten volgen, maar wetenschappers hebben al aangegeven dat we geen wonderen hoeven te verwachten. Een middel dat de symptomen bij de ernstigste gevallen wat zou verlichten, zou al een succes zijn.
‘BLIJF IN UW KOT!’
Nu al legendarisch en dra ongetwijfeld in miljarden memes opduikende uitspraak van Maggie De Block, die vanaf dag één – kan ook dag tien of twintig geweest zijn – als federaal minister van Volksgezondheid van ’s morgens tot ’s avonds laat in allerlei journaals onvermoeibaar kwam uitleggen dat de situatie volledig onder controle was en dat er geen enkele reden was om ons zorgen te maken. Waarbij wij haar om de één of andere vreemde reden steeds minder geloofden. Kan ook gewoon aan ons liggen!
CORONA
Het virus dat nu de ronde doet, is niet ‘hét’ coronavirus, maar ‘een’ coronavirus. Coronavirussen zijn een familie virussen die vooral voorkomen bij dieren, maar ze kunnen ook mensen besmetten. Ze hebben het op de luchtwegen gemunt en kunnen een gewone verkoudheid veroorzaken, maar ook ernstiger klachten zoals een longontsteking. De naam verwijst naar de krans (‘corona’ is Latijn voor ‘krans’) die rond de virusdeeltjes zit. Van het virus zijn dertig stammen geïdentificeerd, waarvan er zeven bij de mens kunnen voorkomen. De bekendste (of beruchtste) coronavirussen tot nog toe waren SARS en MERS. Een uitbraak van SARS en de snelle en ongemerkte verspreiding van het virus naar 37 landen zorgde in 2002 voor globale paniek. Van de 8.000 mensen die toen besmet raakten, lieten ongeveer 750 het leven. MERS is een nog gevaarlijker lid van de familie en dook in 2012 op in Saudi- Arabië en was tegen 2015 naar meer dan twintig landen verspreid, waaronder de VS, Bangla desh, Zuid- Korea, China en de Filipijnen. MERS is minder besmettelijk dan SARS, maar veel dodelijker. Van de ongeveer 2.000 geregistreerde gevallen overleefden 600 het niet. Denk vooral niet dat we van MERS verlost zijn: in 2015 duidde de Wereldgezondheidsorganisatie MERS aan als één van de virussen die in de toekomst een pandemie zou kunnen veroorzaken, en waarnaar ‘dringend’ meer onderzoek zou gedaan moeten worden.
DON’TS
Op sociale media en in WhatsApp-groepen wemelt het van het goedbedoeld advies om corona te voorkomen en te genezen, maar veel informatie klopt gewoonweg niet. Een bloemlezing: 1 gram vitamine C per uur zou helpen tegen het coronavirus. Ieder kwartier een slokje water drinken ook, aangezien het virus zo naar de maag spoelt en door het maagzuur verbrand wordt. Onderzoekers zouden ontdekt hebben dat marihuana het tegengif is voor corona. Veel look eten, koken met sesam- of kokosolie, de mond regelmatig spoelen... Het zou allemaal helpen volgens het wijze internet, maar wetenschappers en factcheckers zijn stellig: het is allemaal baarlijke nonsens. Wat u in deze fase vooral kunt doen, is sociaal contact zoveel mogelijk vermijden, op voldoende afstand blijven van uw medemens en regelmatig de handen wassen met zeep. Gebruik elke keer een nieuw papieren zakdoekje bij snuiten of niezen, en gooi het weg in een afsluitbare vuilnisbak. Geen zakdoek? Hoest of nies in je elleboogholte. Er is vooralsnog geen vaccin, en wondermiddeltjes bestaan niet.
ECOLOGIE
In de strijd tegen het coronavirus ligt in tal van landen het openbare leven nagenoeg stil. Fabrieken draaien op minimumcapaciteit, verplaatsingen worden beperkt tot het minimum en van vliegreizen is nauwelijks sprake. Een prettig neveneffect: de CO2-uitstoot in gebieden die strenge maatregelen opleggen, daalt zienderogen. China blies de eerste weken van februari een kwart minder CO2 de atmosfeer in dan tijdens dezelfde periode vorig jaar: liefst 150 miljoen ton CO2, wat neerkomt op 0,5 procent van de wereldwijde jaarlijkse uitstoot. Een ongeziene daling in zo korte tijd. De verandering is zelfs vanuit de ruimte zichtbaar: waar Chinese grootsteden eind januari nog onder een dikke laag smog lagen, zagen de satellieten van NASA de lucht opklaren. Of dat ook in Europa zo zal zijn, valt af te wachten, maar klimaatexpert François Gemenne van de universiteit van Luik vermoedt dat we door het nieuwe coronavirus net mínder doden zullen tellen dan in een normale periode. Volgens de WHO sterven er jaarlijk zo’n 7 miljoen mensen aan luchtvervuiling. De tijdelijke reductie van vervuiling zou weleens duizenden levens kunnen redden. Toch vrezen klimaatactivisten dat de groene hoog conjunctuur snel voorbij zal zijn. Typisch voor economische crises is het gebrek aan duurzame investeringen. De prijzen voor olie dalen en wind- en zonne-energie worden relatief duurder. Verwacht wordt ook dat de Chinese industrie na de pandemie weer harder zal draaien. Zodra de economische motor weer warmdraait, zal ook de aarde weer verder opwarmen, klinkt het bij klimaatactivisten.
FRANKENVIRUS
In 2011 zorgden Yoshihiro Kawaoka van de University of Wisconsin en de University of Tokyo en Ron Fouchier van het Erasmus University Medical Center in Rotterdam voor grote ophef in de wetenschappelijke wereld, omdat ze onafhankelijk van elkaar het dodelijke influenzavirus H5N1 met opzet besmettelijker hadden gemaakt. In het lab hadden ze het virus zo gemanipuleerd dat het ook tussen fretten kon overspringen. Critici vreesden dat zulke experimenten gevaarlijk zijn: als het gemuteerde virus tussen fretten kan migreren, zou het namelijk ook op de mens kunnen overspringen. Zo’n kunstmatig gecreëerd Frankenvirus zou in theorie een pandemie kunnen veroorzaken als het per ongeluk uit het lab ontsnapt, of wanneer het in handen zou vallen van bioterroristen die het als wapen zouden gebruiken. Wetenschappers als Fouchier argumenteren dat proefdieren met virussen besmetten en die virussen vervolgens manipuleren de enige manier is om nieuwe virussen te bestuderen. Op die manier kunnen we ons beter op toekomstige pandemieen voorbereiden. De wetenschappers benadrukken dat nietsdoen veel gevaarlijker is. Het komt erop aan uit te vissen welke van de duizenden virussen die mogelijk uitbreken de volgende pandemie kunnen veroorzaken.
GEEN GEWOON GRIEPJE
Het vervelende is dat het nieuwe coronavirus veel symptomen gemeen heeft met de gewone griep. Zelfs dokters kunnen maar moeilijk het onderscheid maken tussen de twee. Het virus stak in het noordelijk halfrond dan ook nog eens uitgerekend te midden van het griepseizoen de kop op. Men vermoedt dat de infectie zich daarom in sommige landen ook zo snel heeft kunnen verspreiden. Veel mensen dachten dat ze een gewoon griepje hadden en vonden het niet de moeite om hun dokter te consulteren. Coronapatiënten die in het hospitaal werden opgenomen, blijkt uit de eerste studies, hadden bijna allemaal koorts en een droge hoest. Velen hadden ook spierpijn en voelden zich vermoeid. Slechts 5 procent had keelpijn of een loopneus. Veel patiënten krijgen echter ook een longontsteking, wat vooral bij ouderen of mensen met een verzwakt immuunsysteem gevaarlijk kan zijn. Mensen met het virus krijgen hetzelfde advies als gewone grieppatiënten: rusten en veel drinken. Bij ernstige symptomen of longcomplicaties is een opname in het zieken huis aangewezen.
HOAX
Het coronavirus verspreidt zich in een razendsnel tempo, maar niet zo vlug als de hoaxen. Een populaire complottheorie stelt dat Chinese bioterroristen het virus hebben samengesteld en bewust verspreid over de wereld. Meer nog: kwade geesten zouden in hun keuken met een doe-het-zelfkit aan het virus kunnen sleutelen om het nóg besmettelijker en dodelijker te maken. Omgekeerd wint in China het idee aan populariteit dat het coronavirus zijn oorsprong kent in de VS, en niet in Azië. Zelfs Chinese ambassadeurs hinten nu op die theorie. ‘Misschien heeft het Amerikaanse leger corona wel naar Wuhan gebracht,’ klinkt het. Minstens even schadelijk als de groteske complotten zijn de kleinere brokjes van verkeerde, schijnbaar onschuldige informatie die burgers misleiden. Zo circuleert er online een kettingbrief met allerlei tips van een ‘Chinese dokter met een masterdiploma’. Volgens de brief wijst een loopneus met hoest op een verkoudheid, en een droge hoest zonder loopneus op corona. Dat is nochtans allerminst sluitend, net als andere wijdverspreide claims over het virus. Corona zou niet gedijen of zich niet meer verspreiden bij temperaturen boven de 26 graden, en dus verdwijnen in de zomer. De realiteit is dat virologen het gewoonweg nog niet weten. De WHO moet dus niet alleen de pandemie bestrijden, maar ook de ‘infodemie’: een informatie stroom van pandemische proporties. Daarom heeft de WHO de handen – excuseer, de ellebogen – in elkaar geslagen met de belangrijkste sociale media en zoekmachines. Wie op Twitter, Google, Facebook, Instagram of TikTok naar ‘corona’ zoekt, krijgt niet de meest virale posts te zien, maar gebalde info van de overheid en nuttige, officiële links. Facebook geeft momenteel zelfs onbeperkt reclame weg aan de WHO.
HOUDBAARHEID
Over hoelang het virus actief kan blijven buiten een gastheer, lopen de meningen nogal uiteen. Volgens sommige experts kan het tot 48 en mogelijk zelfs 72 uur op een hard oppervlak blijven zitten, en iets minder lang op een zacht oppervlak. Anderen houden het dan weer op enkele uren. Ons advies: niet aan trapleuningen, palen in metrostellen en stripteaseclubs, cafétogen, raamkozijnen en volstrekt onbekenden likken als het niet per se nodig is!
IMMUUNSYSTEEM
Omdat er geen medicijn tegen het virus bestaat, zijn we vooral op ons eigen immuunsysteem aangewezen. Virusdeeltjes die via onze neus en mond ons lichaam binnendringen, pogen zich aan cellen te binden, en die vinden ze in eerste instantie in de neus, de keel en de bovenste luchtwegen. Het virus vermenigvuldigt zich in de cellen, de cellen sterven af en worden afgevoerd door extra slijmen. Vandaar al dat snot uit uw neus. Bij een infectie van neus, keel en bovenste luchtwegen heeft de patiënt alleen milde symptomen en is hij er na een dag of tien van verlost. Het ziet er momenteel naar uit dat het bij de meeste geïnfecteerden om die lichte vorm gaat. In ernstiger gevallen kan er echter een longinfectie optreden. De cellen van de longblaasjes raken dan beschadigd door het virus, maar ook door het immuunsysteem dat immuuncellen naar de infectiehaard stuurt om het virus te bestrijden. Als longblaasjes beschadigd raken, kunnen ze vollopen met vocht uit het bloed en kan er littekenweefsel ontstaan, waardoor men moeilijker of zelfs helemaal niet meer kan ademen. In echt ernstige gevallen moeten patiënten extra zuurstof krijgen of zelfs volledig beademd worden. Als het immuunsysteem minder goed werkt of ontregeld is – bijvoorbeeld bij ouderen, diabetici of patiënten met een hoge bloeddruk – is de immuunreactie minder efficiënt en worden niet de juiste cellen aangevallen of is de reactie te zwak of net te hevig. Voor hartpatiënten kan het virus ook gevaarlijk zijn, omdat de afweerreactie voor vochtopstapeling in het hartweefsel kan zorgen. Artsen kunnen wel middelen geven die de reactie van het immuunsysteem wat kunnen regelen.
‘JE BLOED REDT LEVENS’
Experts vrezen dat ziekenhuizen verzadigd zullen raken en niet- coronapatiënten te vroeg naar huis zullen sturen, of tenminste niet de best mogelijke zorg zullen kunnen verlenen. Indirect kan de dodentol zo oplopen. Een ander probleem is de toenemende druk op de bloedvoorraad. ‘Sinds de overheid vorige week maatregelen begon op te leggen, hebben wij steeds minder donoren over de vloer gekregen,’ vertelt Ine Tassignon, woordvoerder van Rode Kruis Vlaanderen. ‘Het gaat om 20 procent minder personen, en dus honderden zakken bloed. Misschien zijn mensen bang om naar de donatiecentra te komen, maar dat is nergens voor nodig. Wij zijn perfect in staat om van onze centra en inzamelpunten gecontroleerde settings te maken, met garanties voor ieders veiligheid.’ Bovendien wordt corona niet doorgegeven via het bloed, dus ook daar ziet het Rode Kruis geen enkel probleem. Tassignon: ‘Bloed doneren is meer dan ooit nodig. Je bloed redt levens.’
KINDEREN
Opvallende vaststelling: heel weinig kinderen worden ziek tijdens de huidige gezondheidscrisis. De eerste studies suggereerden dat kinderen minder vatbaar waren voor corona, wat goed nieuws zou zijn voor de verdere verspreiding van het virus en de gezondheid van de oudere bevolking. Maar recenter onderzoek wijst het tegendeel uit: kinderen maken net zoveel kans als volwassenen om besmet te raken, maar ze hebben minder ziekteklachten. Door de milde symptomen zouden kinderen minder in de coronastatistieken terechtkomen. Mogelijk reageert het immuunsysteem van de jongsten effectiever op de infectie in het lichaam. Onderzoekers wijzen er ook op dat kinderen gezondere luchtwegen hebben dan hun ouders en grootouders, omdat ze nu eenmaal nog geen jaren blootgesteld zijn aan sigaretten rook en vervuilde lucht. Een antwoord op de hamvraag blijft evenwel nog uit: wat is de precieze rol van kinderen bij de verspreiding van het virus?
LI WENLIANG
Het nieuwe coronavirus heeft een martelaar: Li Wenliang, een 34-jarige oogarts uit het inmiddels wereldberoemde Wuhan, zette eind vorig jaar zijn leven op het spel door de alarmbellen te luiden over ‘een nieuw SARS-achtig virus’. SARS-CoV-2 was nieuw, onbekend en bijzonder besmettelijk, liet hij weten aan zijn studenten in een chatgroep. Hij had met eigen ogen gezien hoe een handvol patiënten in het ziekenhuis waar hij werkte in quarantaine lagen door het virus. Li’s boodschap, die ook buiten de chatgroep gretig gedeeld werd, was niet naar de zin van de autoriteiten, die hem bestempelden als een paniekzaaier en hem in het midden van de nacht zelfs oppakten. Vóór zijn vrijlating moest Li nog officieel een tekst ondertekenen waarin hij zich openlijk excuseerde. Maar de tijd gaf Li gelijk. Steeds meer Chinezen raakten besmet, en ook Li zelf werd ziek. Begin februari bezweek hij. Li’s verhaal werd een symbool voor de aanpak van China: geheimhouding in plaats van krachtdadig optreden. Terwijl het land, dankzij de opmerkzaamheid van Li en zijn collega’s, de sleutels in handen had om een beginnende crisis in de kiem te smoren. Mede daardoor staat de hele wereld vandaag voor een internationaal gezondheidsprobleem.
MUTATIE
Eén van de (vele) lastige kenmerken van virussen is dat ze voortdurend muteren, waardoor ze andere eigenschappen kunnen krijgen. Bij SARS-CoV-2 is de kans alvast groot dat het virus blijft muteren: omdat het vermoedelijk van het ene dier op het andere is overgaan en daarna op de mens, is het al een paar keer gemuteerd. Nu het op de mens is overgegaan en zich snel verspreidt, kunnen die mutaties zelfs van regio tot regio verschillen. Dat hangt onder andere af van de bevolkingsdichtheid: hoe groter de bevolking, hoe meer mensen besmet kunnen raken en hoe meer kansen een virus krijgt om te muteren. Als de populatie in een regio eerder al aan andere coronavirussen werd blootgesteld, kan dat, een beet je zoals bij de gewone griep, ook hun gevoeligheid voor het nieuwe virus beïnvloeden. Bij de recente ebola-uitbraak in West-Afrika, een virus dat van vleermuizen afkomstig is, paste het virus zich in de loop van de epidemie aan zijn nieuwe gastheer aan en muteerde het, waardoor het zich makkelijker aan menselijke cellen kon vasthechten. Het nieuwe coronavirus zou zich op dezelfde manier kunnen aanpassen, en zo makkelijker overdraagbaar worden van mens op mens. Een virus wil namelijk maar één ding: zo lang mogelijk overleven.
