Humo's Grote Regeerakkoordrapport: wat hebben ze ervan gebakken?

In de aanloop naar de verkiezingen van 25 mei verzamelde Humo’s Verhelderende Verkiezingsgids 20 experts voor een fijnmazig en weloverwogen evaluatie van de regeringen Di Rupo I en Peeters II. Ten behoeve van aanstáánde regeringen formuleerden voornoemde experts ook een lijstje vriendelijke wenken. Hebben de onderhandelaars van Bourgeois I en Michel I oor gehad naar zoveel deskundig advies? Vijf van onze experts vissen het voor u uit.

Economie Federaal Kris Peeters (CD&V, Werk en Economie) Johan Van Overtveldt (N-VA, Financiën) Vlaams: Philippe Muyters (N-VA, Werk en Economie)

Voor wie het zich niet meer wilde herinneren: de laatste verkiezingscampagne draaide rond geld. Bbp’s. Overheidsbeslagen. Belastingen. Daarom lieten we eind april fiscaal specialist Michel Maus aan het woord, die omstandig kloeg over de onrechtvaardige verdeling van de fiscale druk in België. Multinationals betalen noppes, wist Maus: particulieren en kleine bedrijven zijn in de aap gelogeerd. ‘Daar moet de nieuwe federale regering werk van maken,’ klonk het. Zes maanden later schraapt Maus de keel: ‘Ze hebben er géén werk van gemaakt.’

Michel Maus «Het regeerakkoord staat mijlenver van de verkiezingsprogramma’s, men komt zelfs niet aan de minst verregaande voorstellen. Herinner u de ‘5+5+5’ van Open VLD, een catchphrase waarmee men onder meer een verlaging van 5 miljard in de personenbelasting in het vooruitzicht stelde. CD&V beloofde van haar kant 3 miljard. Wel: ze komen ternauwernood aan 1 miljard.

»Kiezersbedrog is een zware beschuldiging, maar geen enkel ander woord komt in de buurt: ze hebben hun verkiezingsbeloftes niet ingelost.»

HUMO Het klassieke verweer tegen zulke kritiek: in de politiek moet je compromissen sluiten.

Maus «Dat wil ik geloven, maar men komt zelfs niet tot de minimumvoorstellen uit de verkiezingsprogramma’s. Dat is geen kwestie van compromisvorming, maar een kwestie van onhaalbare voorstellen. Alle partijen hadden hun programma nochtans becijferd. Men wil die taak nu toevertrouwen aan het monitoringscomité, maar misschien is een haalbaarheidsstudie interessanter: ‘Wat houdt men de mensen voor?’ Tijdens de onderhandelingen zijn ballonnetjes opgelaten die in geen enkel verkiezingsprogramma te bespeuren waren: de vermogenswinstbelasting van CD&V, bijvoorbeeld, en de meerwaardebelasting op aandelen. Wat in het regeerakkoord staat, stond niet in de verkiezingsprogramma’s. En andersom. Koen Geens pleitte tijdens de campagne voortdurend voor een tax shift: hij wilde de belastingdruk verschuiven van arbeid naar andere posten. Veel tamtam over gemaakt, maar niks van in huis gekomen. De forfaitaire beroepsinkomsten stijgen en dat wordt dan gecompenseerd door gepruts met de btw, wat accijnzen en een doorkijktaks die zo ondoorzichtig is als maar kan. Men wilde de ecofiscaliteit versterken, maar uiteindelijk stijgen alleen de dieselaccijnzen licht. Volstrekt onvoldoende.»

HUMO De loonkosten werden aangestipt als een ander heikel punt. De regering zegt daar een mouw aan te passen.

Maus «Voor de werkgever zal de kost dalen, dat is waar: de patronale bijdrage gaat omlaag, en de indexsprong zal ook helpen. Maar de werknemer blijft achter zonder één euro extra in de zak. En toch houdt men vol dat de belastingdruk voor Jan Modaal zakt. Onwaar. Wraakroepend. Door de verhoging van de forfaitaire beroepskosten zal men maximaal 250 euro per jaar uitsparen, maar dat wordt voor een groot stuk gecompenseerd door de verhoging van btw en accijnzen. Men houdt nu voor dat alleen rijkemensenhobby’s zoals plastische chirurgie duurder worden, maar ook renovaties van huizen zullen meer kosten.

»Bovendien – en daar praat niemand over – zal de federale belastingverlaging gecompenseerd worden op het regionale en lokale vlak. Sinds de zesde staatshervorming hebben de gewesten de bevoegdheid om een aanvullende belasting te heffen, op basis van de federale personenbelasting. Als de federale regering de belastingen verlaagt, verandert de fiscale grondslag voor de regionale en lokale overheden. Als die hetzelfde inkomstenniveau willen behouden, moeten ze hun eigen fiscaliteit verhogen. Wat schiet er dan nog over van de zogenaamde belastingverlaging? Die zou over een paar jaar weleens een belastingverhóging kunnen blijken.

»Er wordt ook heel wat zever verkocht. Ik hoorde Alexander De Croo op de radio vertellen dat iedereen baat heeft bij de verhoging van het kostenforfait, ook kleine zelfstandigen. Bullshit. Een kapper die zijn salon onderbrengt in een handelsruimte van 500 euro per maand, zit al aan 6.000 euro werkelijke beroepskosten. Hij kiest dus niet voor de forfaitaire beroepskosten, want die bedragen maximaal 4.150 euro. De kleine zelfstandige staat in de kou.»

HUMO Een centrumrechtse regering die de eigen dada’s onder het tapijt veegt en er vervolgens vrolijk over liegt: opmerkelijk.

Maus «De macht van de lobbygroepen is groot. Als je de fiscale druk naar consumptie wil verschuiven, bots je al snel op de producenten, die vrezen dat een btw-verhoging invloed zal hebben op hun omzet. Als je de ecofiscaliteit wil versterken, kom je de automobielsector tegen. Nochtans staan we qua ecofiscaliteit in Europa op de allerlaatste plaats. Het enige wat we hadden, een belasting op plastic zakjes, hebben we afgeschaft. Andere lidstaten anticiperen en voeren een toekomstgerichte politiek, wij hebben niet eens een ecologisch fiscaal beleid.»

HUMO Laten we ons genadige vizier ’s op Vlaanderen richten: de regering-Bourgeois heeft de zogenaamde miserietaks teruggeschroefd. Mensen die na een echtscheiding het echtelijk huis overkopen van de ex-partner, betalen weer 1 procent verdeeltaks, in plaats van 2,5 procent.

Maus «De evidentie zelve: het was een schandalige belasting die nooit had mogen bestaan.»

HUMO Ook aan de woonbonus – de fiscale aftrekbaarheid van de hypothecaire lening – is duchtig gesleuteld.

Maus «De zesde staatshervorming is nog niet in voege en nu al blijkt dat ze financieel niet neutraal is, ook al heeft men altijd volgehouden van wel. De woonbonus is overgeheveld naar Vlaanderen, maar Vlaanderen kan dat niet betalen. Dus wordt hij afgebouwd: vanaf 1 januari 2015 kunnen nieuwe kopers minder aftrekken van de belastingen. De mooie politieke uitleg luidt dat de woonbonus de vraag naar huizen omhoog stuwde, waardoor huizen te duur zijn geworden. Die woonbonus bestaat al 20, 30 jaar: niemand heeft er ooit over gepiept.»

HUMO Dankzij de Vlaamse regering wordt kinderopvang duurder, net als hoger onderwijs en kraantjeswater: zijn dat niet evengoed verkapte belastingverhogingen? Het zijn collectieve voorzieningen.

Maus «We hebben de op één na hoogste belastingdruk in Europa: 45,3 procent van het bnp gaat naar belastingen. Je kan dat verlagen, maar dat heeft als gevolg dat je een aantal collectieve voorzieningen zélf of duurder moet betalen. Dat kan je beschouwen als een individuele belasting, in plaats van een collectieve. Het is iets waar politici zelf over moeten beslissen, maar ik vind het alvast geen goede zaak.»

Diversiteit Federaal Theo Francken (N-VA) Vlaams Liesbeth Homans (N-VA)

Begin mei sneed Humo’s Verhelderende Verkiezingsgids het hoofdstuk diversiteit aan. De regering-Di Rupo kreeg ervan langs omdat ze wel zwaar inzette op asielprocedures maar geen overkoepelend migratiebeleid voerde. Ook de regering-Peeters kreeg vegen uit de pan: ze had niets gedaan om de achterstelling van allochtonen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt aan te pakken. Ziet Ico Maly (coördinator Kif Kif) hoopvol licht gloren aan de horizon?

Ico Maly «Nee. De regeerakkoorden liggen in de lijn van wat ik voor de verkiezingen voorspeld had: het beleid vertrekt opnieuw van het verouderde concept van een homogeen Vlaanderen, waarin nieuwkomers zich naadloos moeten integreren. Om die visie door te drukken, maakt men bepaalde rechten voorwaardelijk. Wie een inburgeringscursus volgt, moet examen afleggen, de toekenning van sociale woningen wordt gekoppeld aan een test. Dat zal problematisch blijken: Marino Keulen heeft het al ’ns geprobeerd en moest gas terugnemen. Normaal: het druist in tegen de mensenrechten.»

HUMO Hoe zal dat inburgeringsexamen eruitzien?

Maly «Geen idee, maar het zal – net als in Nederland – onvermijdelijk een pijnlijke affaire zijn. Omdat men concreet zal moeten worden, waardoor men vanzelf terechtkomt bij de karikaturen en de onnozeliteiten uit de inburgeringsbrochure die Geert Bourgeois ooit uitgaf. Zo van: ‘Zitten Vlamingen ’s avonds binnen op een fauteuil, of op een stoel voor hun deur?’ Het Vlaamse regeerakkoord heet een compromis te zijn tussen N-VA, CD&V en Open VLD, maar in wezen is het een N-VA-programma, neoliberaal en Vlaams-nationalistisch: herverdeling naar de rijken; de middenklasse, lagere klassen en vooral allochtonen worden bestraft, en dat allemaal om de natie overeind te houden. Het zal ertoe leiden dat nog meer mensen uit de boot vallen.

»Er staat overigens een zinnetje in het akkoord dat maar weinig mensen is opgevallen: ‘Ambtenaren moeten neutraal zijn.’ Je kan dus vermoeden dat er een algemeen hoofddoekenverbod zit aan te komen, want dat zinnetje staat ook in het federaal akkoord.»

HUMO In mei riep u de partijen op om werk te maken van maatregelen tégen racisme, ongelijkheid en discriminatie. Heeft men u gehoord?

Maly «Nee. De enige maatregelen die in het akkoord staan zijn pro forma, allesbehalve juridisch en instrumenteel: ‘We moeten er iets aan doen.’ Het wordt nooit concreet. Tenzij het over ondernemers gaat, dan wordt het plots héél concreet (lacht).»

HUMO In de federale regering wordt Theo Francken staatssecretaris voor Asiel en Migratie. Francken was tijdens de vorige legislatuur een geducht criticaster van Maggie De Block, die ook al niet van de simpelste was.

Maly «Dat zal fundamenteel dramatisch blijken: ik herinner me Theo Francken als de man die vindt dat ons land het aantal vluchtelingen moeten terugdringen. Dat mensenrechten niet hoog op zijn agenda staan, is nu al duidelijk: hij wil gezinnen met minderjarige kinderen zonder papieren opnieuw laten opsluiten in het gesloten centrum 127bis (in Steenokkerzeel, red.).»

HUMO Francken heeft de voorbije dagen meteen van zich doen spreken. Verrast?

Maly «Eerlijk gezegd heb ik niets nieuws gehoord, nee. Herinner u dat hij in de zomer van 2012, in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen, al is komen aanzetten met de zogenaamde migratiebarometer. Daarmee maakte hij een onderscheid tussen productieve en onproductieve migratie. Tot de eerste soort rekende hij sporters en hoogopgeleiden. Tot de onproductieve groep rekent hij de Marokkanen uit zijn Facebookbericht. Het is altijd al iemand van de harde lijn geweest, en hij zal dat blijven.»

HUMO In een eerste interview kondigde hij aan dat hij de asielprocedures wil versnellen.

Maly «Daar zit een rare connotatie aan, alsof versnellen ook betekent: verbeteren. Voor de asielzoeker zelf gaat dat alvast niet op, want je kan de procedure alleen versnellen als je korter door de bocht gaat. Dat zijn enorm complexe dossiers, hè, het gaat over mensenlevens die worden verengd tot procedures.

»De asielprocedure is een loterij geworden, met Google als scherprechter. Men vraagt aan mensen hoe de grootste moskee in hun buurt heette. ‘La Grande Mosquée,’ zeggen ze dan, in eer en geweten, naar de volksmond. Maar dan begint het Commissariaat te googelen en komen ze uit op de de Mosquée du Faycal, de officiële naam. Gevolg: negatief advies. De willekeur regeert, waardoor mensen gewoon geen aanvraag meer doen. Men zegt dat de cijfers dalen en communiceert triomfantelijk: ‘Het beleid werkt!’ Maar de statistieken zeggen alleen iets over de statistieken, weinig over de realiteit. De instroom is onveranderd, maar de samenleving verandert ingrijpend: er leven steeds meer mensen in onze samenleving die geen rechten hebben, omdat ze er officieel niet zijn.»

HUMO Nog een concrete aankondiging: het terugkeerbeleid wordt kordater. Daartoe zal men het aantal plaatsen in opvangcentra verhogen.

Maly «Dat is... euh... stoer. In veel gevallen heeft België geen overeenkomst met de landen van herkomst. En dan doet Francken dus niet wat hij aankondigt. Als hij het wél doet, zijn de gevolgen dramatisch: mensen komen terecht in landen waar ze niet van afkomstig zijn of waar ze niet gewild zijn en dus gevaar lopen. Het was al geen pretje om asielzoeker te zijn, en het wordt er zeker niet beter op.

»We kijken helemaal de verkeerde richting uit: we moeten naar een normalisering van migratie, via een Europese politiek. Wat we niet moeten doen, is terugplooien en verstrengen in de hoop dat je migratie kan afblokken. Dat werkt niet, maar het creëert wel méér ongelijkheid. Ik voorspel onrust, want ongelijkheid is gevaarlijk. Zelfs – wie had dat ooit kunnen denken – de OESO heeft het intussen door, de Belgische meerderheidspartijen blijkbaar niet.»

Klimaat Federaal Marie-Christine Marghem (MR) Vlaams: Joke Schauvliege (CD&V)

Eind augustus lekte een rapport van het VN-klimaatpanel voortijdig uit: de gevolgen van de klimaatopwarming doen zich steeds meer gevoelen, dreigen stilaan zelfs onomkeerbaar te worden. Dat wisten de vier specialisten die in mei een lans braken voor een fors klimaat- en milieubeleid al langer. Een nieuwe kerncentrale werd in deze kolommen unaniem afgedaan als ridicuul. Als we Mathias Bienstman van de Bond Beter Leefmilieu aan de lijn krijgen, werpen we dan ook eerst het federaal regeerakkoord op.

HUMO Die heeft een knaller van formaat in petto: de kernuitstap wordt uitgesteld, de mogelijkheid voor de bouw van een nieuwe kerncentrale opengelaten. Dat viel te verwachten?

Mathias Bienstman «Niet helemaal. Wij volgen de discussie van nabij: deze keuze is niet de noodzakelijke keuze. Er zijn alternatieven voor de bevoorradingsproblemen die ons de komende twee winters te wachten staan. Bovendien is het risicovol om de oudste centrales tien jaar langer open te houden, en over drie à vier jaar zullen die ruimte van de hernieuwbare energiebronnen afsnoepen. Om de oude centrales draaiende te houden, zijn investeringen nodig, en Electrabel gaat alleen investeren in ruil voor een lagere nucleaire rente. Dat geld hadden we kunnen gebruiken om te investeren in windenergie op zee, bijvoorbeeld. De winnaar van het verhaal is Electrabel: hun onderhandelingspositie is enorm sterk.»

HUMO Toen ik zei dat het uitstel van de kernuitstap te verwachten was, bedoelde ik dat de huidige meerderheid de nucleaire sector niet ongenegen is.

Bienstman «Open VLD heeft de kernuitstap indertijd toch mee goedgekeurd? Ook CD&V stond niet te popelen. De vraag om de poort open te zetten naar nieuwe reactoren kwam van de N-VA. Nochtans kosten nieuwe centrales stukken van mensen. In Frankrijk en Finland is men eraan begonnen, maar de bouw heeft al serieuze achterstand opgelopen, en de financiering loopt uit de hand. Waarom deze regering er dan toch tuk op is? Er spelen twee factoren, denk ik. De nucleaire lobby is – zo bevestigen alle politici die wij spreken – heel sterk: ze lopen de kabinetten plat, er zit geld achter. En de N-VA is graag tegendraads over alles wat naar links ruikt. Als links iets slecht vindt, móét het wel goed zijn: dat lijkt de redenering. Terwijl het in het geval van kernenergie zeker niet zo is.»

HUMO Er is vooralsnog geen spoor te vinden van ecofiscaliteit: volgens menige internationale organisatie nochtans de fiscaliteit van de toekomst.

Bienstman «Ontgoochelend. De OESO, het IMF én zelfs de Europese Commissie zeggen dat de fiscale druk moet verschuiven naar wat we echt niet willen. Vervuiling, bijvoorbeeld. Maar er is niets gebeurd. Meer nog: wij subsidiëren de vervuiling vrolijk voort. Elk jaar gaat er – naar schatting – 2 à 3 miljard euro naar de subsidiëring van bedrijfswagens. Met als enige gevolg: meer files, meer vervuiling en géén voordelen voor de werkgevers, want die hebben meer aan een nettolastenverlaging van 2 miljard. De N-VA zei ons voor de verkiezingen dat het stelsel van de bedrijfswagens mocht sneuvelen als de lasten verlaagd werden. Woordbreuk, dus. De CD&V heeft nochtans flink aan de kar getrokken voor de fiscal shift, maar ze zijn op de ideologische starheid van Open VLD gestoten. Zij beschouwen een tax shift als een belastingverhoging, terwijl het een financiële nuloperatie is met een grote maatschappelijke winst. Een gemiste kans.»

HUMO Het klinkt dat we moeten besparen en langer moeten werken om de volgende generaties niet op te zadelen met een loodzware hypotheek. Schattig, maar over het klimaat en het milieu maakt men zich minder toekomstzorgen: ontbreekt het deze regering aan ambitie, of gewoon aan verstand?

Bienstman «Het klimaatprobleem is veruit het giftigste cadeau dat je kan schenken aan de generaties na ons. De staatsschuld kan je altijd nog afbouwen, maar de klimaatverandering versnelt en zal op een gegeven ogenblik niet meer te keren zijn. Zoals Obama heeft gezegd: wij zijn de eerste generatie die de gevolgen van de klimaatverandering ondervindt, maar de laatste die er iets aan kan doen. En toch wordt het genegeerd. Terwijl je de uitdagingen van vandaag – een hoge staatsschuld en een stagnerende economie – perfect kan combineren met klimaatactie. Er is net een rapport verschenen van econoom Nicholas Stern, dat aantoont dat economische groei en klimaatactie perfect kunnen samengaan binnen het kader van een investeringsprogramma.»

HUMO Wat te denken van het Vlaams regeerakkoord, intussen?

Bienstman «Daar is ons oordeel lauw. Het is weinig concreet, zeker als het gaat over vervuiling. Het hoofdstuk landbouw lijkt wel geschreven door de Boerenbond. Ik wil één prettige uitzondering aanstippen: de regering wil werk maken van energie-efficiëntie. Een heel goed voornemen, maar de vraag is of ze daar ook concrete maatregelen toe neemt, nieuwe normen oplegt, en er genoeg geld voor uittrekt.

»Overall is het gebrek aan ambitie opvallend. Ik neem aan dat de meerderheidspartijen malcontent zijn over socialisten en groenen, maar ik begrijp niet dat ze deze kans niet aangrijpen om te tonen hoe een centrumrechts klimaatbeleid eruitziet. Want werkgevers en hun kinderen zijn ook geïnteresseerd in milieu, vermoed ik, en zeker niet immuun voor de gevolgen. Maar ik vind dus niks terug. De houding lijkt: ‘Val ons alsjeblieft niet lastig met uw milieu en klimaat.’»

Mobiliteit Federaal Jacqueline Galant (MR) Vlaams Ben Weyts (N-VA)

Geen standpunt dat tijdens de campagne minder aan de verbeelding overliet dan dat van Open VLD over de Oosterweelverbinding: ‘Over ons lijk.’ Twee maanden later was de bocht met lachwekkend gemak genomen en maakte Open VLD deel uit van de regering-Bourgeois I, die als één man achter de Oosterweelverbinding staat. Manu Claeys van het actiecomité StRaten-Generaal weegt eerst het Vlaamse akkoord.

Manu Claeys «Oppervlakkig beschouwd ben ik positief over het luik mobiliteit. Het STOP-principe – dat zegt dat bij elke beslissing over mobiliteit eerst naar voetgangers gekeken wordt, en daarna naar fietsers, openbaar vervoer en personenwagens – blijft het kader. Men zegt dat men rekeningrijden of een vignet voor personenwagens zal onderzoeken. Men wil vervoersnetwerken verknopen. Allemaal ideeën die in de internationale wetenschappelijke literatuur als dé oplossingen voor mobiliteitsproblemen naar voren worden geschoven. Het regeerakkoord leest dus als een mooie nieuwjaarsbrief, maar het wordt nooit concreet: men kan nog altijd alle richtingen uit. Als men zegt dat men de categorisering van de secundaire wegen wil herbekijken, vind ik dat een goed voornemen. Het kan betekenen dat een gewestweg een fietspad wordt. Maar diezelfde weg kan ook een snelweg worden. Gezien de focus van de meerderheidspartijen op Koning Auto lijkt het tweede me waarschijnlijker.

»Nog een voorbeeld: men wil een convenant afsluiten met de NMBS over een voorstadsnetwerk rond Antwerpen. Meteen wordt dat voornemen politiek ingekapseld, want men schrijft dat de implementatie ‘vraaggestuurd’ zal gebeuren. Dat doet sterk denken aan de geplande tramlijn naar Brasschaat, die er niet kwam door het protest uit de lommerrijke lanen van die gemeente.»

HUMO Geldt dat evenzeer voor de Oosterweelverbinding – ook voor deze regering hét mobiliteitsdossier?

Claeys «Een perfect voorbeeld. Het Masterplan Antwerpen heet nu ineens Duurzaam Masterplan Antwerpen, terwijl de plannen allesbehalve duurzaam zijn. Men geeft te kennen dat men in inspraak zal investeren, maar in de praktijk domineert bestuurlijke vooringenomenheid het inspraakproces, en houden ze star vast aan hun Oosterweeltraject.»

HUMO Ben Weyts zegt dat hij de burger wel gehoord heeft. Hij wil zo snel mogelijk beginnen met de aanleg van Oosterweel, maar voorziet een budget voor lichte aanpassingen, waardoor een overkapping – of beter: overkappinkje – later mogelijk zou zijn.

Claeys «Sarcasme van de bovenste plank. Als het Oosterweeltraject gebouwd wordt zoals zij het willen, zullen ze – waar het traject aansluit op de ring – niet eens mógen overkappen. Europa zegt dat verkeerswisselaars niet ondergronds mogen, omdat je daar veel complexe weefbewegingen hebt. Ondergronds is dat gevaarlijk: er kan plots een auto vanachter een muur opduiken. Ringland is veel meer dan een overkapping, en het BAM-tracé kun je juridisch niet overkappen. Als je nu 30 miljoen in technische voorbereidingen pompt – om de wanden sterker te maken, enzovoort – zijn dat maar kosten op het sterfhuis. En ze wéten dat.»

HUMO Hoe rooskleurig oogt de toekomst van het openbaar vervoer nog? De Lijn moet 3 procent besparen van de Vlaamse regering; de federale regering wil dat de NMBS 2 miljard inlevert.

Claeys «Tegelijk moeten de stiptheid, de frequentie en het comfort omhoog. Om de rekening te doen kloppen is er dan maar één mogelijkheid: de prijzen verhogen. Ik ben daar niet tegen. Op voorwaarde dat het openbaar vervoer efficiënt en comfortabel is. Dat blijkt in het buitenland: mensen willen meer betalen voor kwalitatief openbaar vervoer. Alleen draait men de zaken nu om. Men draait de geldkraan dicht en jaagt de prijzen omhoog op een moment dat net moet worden geïnvesteerd en de kwaliteit zelfs tijdelijk achteruit kan gaan, wegens de bepleite werken. En dat zal sowieso voor meer afhakers zorgen.»

Armoede Federaal Elke Sleurs (N-VA) VlaamsLiesbeth Homans(N-VA)

‘Wie nu in een regering stapt zonder akkoord over de laagste uitkeringen, vindt het de facto niet erg dat 1,6 miljoen Belgen in armoede leven’: Bert D’hondt van Welzijnszorg wond er bepaald geen doekjes om toen hij in de lente de partijen tot enige beginselvastheid aanspoorde. Hoe is zijn inschatting nu, twee regeerakkoorden en één opmerkelijke personeelskwestie later?

HUMO Liesbeth Homans is in de Vlaamse regering verantwoordelijk voor Armoedebestrijding. Men mag niet op de man of op de vrouw spelen, want dat is niet netjes, maar ze heeft niettemin een voorgeschiedenis als schepen van Sociale Zaken in Antwerpen.

Bert D’hondt «Liesbeth Homans heeft een bepaalde visie op armoede, en die is op een aantal vlakken, euh, verschillend van de onze. Wij zijn niettemin bereid om met haar in gesprek te gaan.»

HUMO Ook op basis van het regeerakkoord?

D’hondt «Dat is het probleem: er staat zo weinig in. Armoede beslaat iets meer dan één bladzijde, op een totaal van 179 bladzijden, en ik vind er vooral gemeenplaatsen terug. Maar als je over concrete maatregelen spreekt, lezen we alleen over welke voordelen men wil afschaffen, en niets over positieve actie tegen armoede. Het gratis kilowattuur elektriciteit wordt afgeschaft, net als de gratis kubieke meters water. Er staat vervolgens wel dat men íéts zal voorzien om energiearmoede te voorkomen. Maar wat? Dat is niet duidelijk.»

HUMO De energiekost is een belangrijk onderdeel van de woonkost, een – zo zei u in mei – bepalende factor wat armoede betreft. De Vlaamse Regering is bevoegd voor sociale woningbouw.

D’hondt «En ook daar is er – vrees ik – geen goed nieuws. Voor de verkiezingen hebben wij gevraagd om de woonbonus te heroriënteren. Men heeft dat gedaan. Maar alleen omdat het systeem anders onbetaalbaar zou worden. De fiscale aftrekbaarheid is teruggeschroefd, maar ze hebben de kans laten liggen om het systeem op de meest kwetsbare groepen toe te spitsen. En vooral: die woonbonus doet de woningprijzen gewoon stijgen en is eigenlijk weggegooid geld. Men had dáár kunnen besparen en het geld kunnen gebruiken om de huursubsidies te verhogen, de tegemoetkoming voor mensen die op de wachtlijst staan voor een sociale woning. Want daar is het tekort enorm. Maar wat zien we? De deadline om het streefdoel – 43.000 extra woningen – te bereiken, is verlegd van 2023 naar 2025. Mevrouw Homans wil dat oplossen door mensen die te veel verdienen uit hun sociale huurwoning te zetten. Uit een steekproef blijkt dat om 12.000 gezinnen te gaan: op een totaal van 150.000 woningen en een wachtlijst van 100.000 mensen is dat geen oplossing. Je doet de inkomsten van de sociale huisvestingsmaatschappijen dalen en neemt mensen hun woonzekerheid af, ook als ze 5 euro te veel verdienen.

»Er ís gewoon geen armoedebeleid. Dat zie je simpelweg aan het ontbreken van het wóórd ‘armoede’ in veel luiken van het akkoord. Bij onderwijs is er geen sprake van, terwijl er al jaren problemen zijn met onbetaalde schoolrekeningen in het basis- en het secundair onderwijs. En dan wordt de maximumfactuur nog verhoogd.»

HUMO Wat denkt u: is het een gebrek aan interesse?

D’hondt «Ik mag hopen van niet, want dan is men niet geïnteresseerd in 10 procent van de Vlamingen. Ik ontwaar vooral een gebrek aan visie en andere prioriteiten.»

HUMO Zullen we de sprong naar het federaal niveau wagen? Daar verkoopt de regering de haar nauw aan het hart liggende indexsprong als een ‘slimme’ indexsprong. Wat is er zo slim aan?

D’hondt «Er komen correcties voor wie het ‘écht’ nodig heeft. Dat stoot ons het meest tegen de borst: men wil een soort concurrentie organiseren tussen gepensioneerden, alleenstaande moeders, invaliden, jonge werkzoekenden en gefailleerde zelfstandigen. Neem nu de minimumprijzen voor de kinderopvang: voor de allerarmsten verandert er niets, maar voor de lagere middenklasse komt er een soort tussensysteem. Het zal duurder worden, en dan dreigt weer de werkloosheidsval. Want als kinderopvang te duur wordt, is het aantrekkelijker, meestal voor vrouwen, om thuis te blijven. Wij zijn geen voorstander van de werkloosheidsval. De regering ook niet, maar die is ze wel aan het organiseren.»

HUMO Deze regering is wel geslaagd voor dé lakmoesproef: de laagste uitkeringen worden opgeschroefd tot boven de Europese armoedegrens.

D’hondt «Zeer goede zaak. Maar: men heeft laten weten dat voortaan alle sociale voordelen in rekening gebracht worden. Dat kan over alles gaan: studietoelagen, sociale telefonietarieven... Dat is onmogelijk te berekenen. Wie het geluk heeft om gezond te zijn, heeft geen financieel voordeel aan de verhoogde tegemoetkoming in de gezondheidszorg. Maar heeft die persoon dan méér recht op een verhoogde uitkering dan wie ziek is en wél zo’n tegemoetkoming krijgt? De armoedegrens is altijd berekend op basis van het inkomen, nu wil men dat veranderen. Door die andere manier van rekenen zullen sommige mensen ineens toch boven de armoedegrens zitten, ook al stijgt hun uitkering in se niet. Bovendien worden veel van die extra’s uitgekeerd door de regio’s en de gemeenschappen: gaat men de federale uitkeringen voor Walen dan méér verhogen dan in Vlaanderen, waar meer voordelen bestaan? Lijkt me sterk.»

HUMO Samengevat: zijn dit vanuit uw vakgebied bekeken rechtse akkoorden?

D’hondt «Ja. Wie dit ‘centrumrechts’ wil blijven noemen, zal bewijzen moeten aandragen voor dat ‘centrum’. Wie dit een sociaal akkoord noemt, moet zich afvragen of de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Als ik maatregel per maatregel bekijk, ben ik geneigd te zeggen: nee.»