Humo's zomerleesvoer (1): 'Pnin', Nabokovs hapklare meesterwerk

Ha, zomer! De zon richt haar schitterende grijns weer op ons Belgenland, de dagen zijn langer dan de gemiddelde vakantieliefde, en u vervelt sneller dan een slang – tijd voor sangria, barbecues, en hypnotiserend goede boeken, denken wij zo. Om u in de oceaan der letteren wegwijs te maken, geeft Humo u een paar uitdagende aanraders mee!

Heeft u nog nooit iets van Vladimir Nabokov gelezen, en voelt u de onweerstaanbare drang om dat gat in uw cultuur deze zomer deftig te dempen? Begin dan vooral niet met Lolita, ’s mans bekendste werk uit 1958 – een bitter maar weergaloos boek over de ziekelijke pedofiele liefde van ene Humbert Humbert voor het jonge meisje Lolita. Humbert is zowat een van de meest kwaadaardige en verontrustende hoofdpersonages aller tijden, en kan zonder schroom naast Hannibal Lecter en Freddy Kruger staan. Zomerlectuur is Lolita echter bezwaarlijk te noemen, want sommige passages zullen u met een hoogst ongemakkelijk gevoel in uw strandstoel achterlaten.

Zomerbries onder uw kilt

Toch is het een doodzonde om Nabokovs fonkelende zinnen daardoor mis te lopen. Zijn virtuoze taalgebruik valt nog het best te vergelijken met een dolfijn – spetterend, schetterend, speels, en gevoelig. Om een lange lofzang in te korten: wil u proeven van de onnavolgbare Nabokov zonder uw zomerhumeur te laten ruïneren door de lugubere obsessie van Humbert Humbert? Lees dan gewoon Pnin (gepubliceerd in 1957) in plaats van Lolita – een vertederende, licht verteerbare parel die verfrissender werkt dan een zomerbries onder uw kilt.

Pnin is een novelle – een mini-roman dus ­– opgebouwd uit verschillende verhalen over een verstrooide professor met een naam zo resonant als een lekke band: Timofey Pnin. Het ontstaan van dat kleine boekje is overigens onlosmakelijk verbonden met Lolita: Nabokov pompte alle bad voodoo die hij maar kon oproepen in Humbert Humbert, waardoor hij – om zijn aura te zuiveren, zonder twijfel – het kwade wilde uitbalanceren door een compleet tegenovergesteld personage te scheppen. Tijdens het schrijven van Lolita kreeg Timofey Pnin daardoor zowat alle sympathie en snoezeligheid toebedeeld die niet in Humberts zieke geest paste, met als resultaat een hoofdpersonage dat verdacht veel lijkt op professor Gobelijn avant la lettre, maar dan zónder wetenschappelijk onverantwoorde uitvindingen.

Onzen Timofey is echter géén gestoorde, megalomane techno-magiër zoals Gobelijn, maar gewoon een professor Russisch in Amerika, waar hij – net als Nabokov zelf – bijzonder veel moeite heeft om zich aan te passen aan het snelle en lawaaierige leven in de States. De rondgebuikte zonderling is door de Russische revolutie moeten vluchten uit zijn geliefde vaderland, waar hij niet alleen zijn echte thuis heeft achtergelaten, maar ook zijn vrienden, zijn ouders, en zijn jeugdliefde.

De ultieme overthinker

Die bokkensprong van de geschiedenis heeft Timofey onherroepelijk afgesneden van zijn echte thuis ­– niet alleen Rusland als fysieke plek, maar ook als de vriendenkring van Russische intellectuelen waarin hij zich géén vreemde eend in de bijt voelde. Voor de gemiddelde Amerikaan is onze zachtmoedige professor immers een curieus figuur, waardoor zijn collega’s hem regelmatig spottend imiteren en hij slechts moeizaam vrienden maakt.

Pnins schrijnende eenzaamheid, hoe tragisch ook, levert wel prachtig proza op: wanneer Pnin herinnerd wordt aan zijn thuis door pakweg een liedje in de verte of de geur van seringen, schakelt zijn verbeelding in overdrive – het bos om hem heen tranformeert in een Russisch loofwoud, een aula vult zich met de geesten van oude vrienden, en hij probeert zich een wereld in te beelden waarin alles anders gegaan is; waarin het sprankelende universum van zijn jeugd nog steeds levensvatbaar is. Zijn fantasieën en hallucinaties kunnen Pnin dan wel even troosten, maar zijn overactieve verbeelding werkt ook averechts: telkens wanneer hij een keuze moet maken, stelt hij zich alle mogelijke uitkomsten van zijn beslissing voor, waardoor hij vaak net de meest onnozele dingen doet. Keer op keer draait hij zo eigenhandig zijn plannen in de soep. Het is dus behoorlijk ironisch dat de enige manier om zijn gelukkige jeugd te herbeleven en om zijn verloren geliefden weer tot leven te wekken – als geesten dan, maar toch – er meteen ook voor zorgt dat hij in de echte wereld amper kan functioneren. De ultieme overthinker, zeg maar.

De boodschap moge duidelijk zijn: nestel u in de zon met de kale, koperen schedel van Timofey Pnin aan uw zijde – spijt zal u niet hebben.

undefined