Humo's zomerliefdes: 'Hoogteverschillen' van Julian Barnes

Acht weken lang presenteert Humo liefdesverhalen van de beste pennen. Volgende week bij uw lijfblad: ‘Hoogteverschillen’ van Julian Barnes.

'Als liefde in de loop der jaren kan groeien, waarom verdriet dan niet?'

De eerste zin: ‘Je voegt twee dingen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd. En de wereld is veranderd.’

De laatste zin: ‘Maar waar worden we naartoe gevoerd? Naar Essex? De Duitse Oceaan? Of, als het een noordenwind is, misschien wel, als het meezit, naar Frankrijk.’

Daartussen: Een hoogst originele reflectie over de liefde én over het verdriet dat er altijd op volgen kan. Een tekst van 128 bladzijden die, gespreid over drie delen, vele genres met elkaar verstrengelt: herinnering, essay en verhaal.

De sleutelquote: ‘We leven op het vlakke, op vaste bodem, en toch – en dus – streven we naar omhoog. Als grondvolk kunnen we soms tot de goden reiken. Sommigen vliegen hoog met de kunst, anderen met het geloof; de meesten met de liefde. Maar als we hoog vliegen, kunnen we ook neerstorten. Zachte landingen komen weinig voor. We kunnen zomaar met benenbrekende kracht over de grond stuiteren, voortgesleept in de richting van een buitenlandse spoorweg. Elk verhaal van liefde is een potentieel verhaal van verdriet. Zo niet onmiddellijk, dan wel later. Zo niet voor de een, dan wel voor de ander. Soms voor beiden.’

Het boek: In 2008 stierf Pat Kavanagh, literair agente en Julian Barnes’ vrouw. Ze overleed aan een hersentumor, 37 dagen nadat men die op het spoor gekomen was. ‘We zijn dertig jaar samen geweest. Ik was 32 toen we elkaar leerden kennen, 62 toen ze stierf. Het hart van mijn leven, het leven mijn hart.’

In ‘Hoogteverschillen’ verkent Barnes het landschap van verdriet dat na haar dood achterblijft. Dat doet hij in een eerste deel (‘De zonde van hoogte’) indirect, met een relaas over ballongekken uit de 19de eeuw, als Félix Tournachon (ook bekend als pionierend fotograaf Nadar), actrice Sarah Bernhardt en haar minnaar Georges Clairin, kunstschilder, en kolonel Fred Burnaby van de Royal Horse Guards. Het is een merkwaardige manier om gelijk al iets te zeggen over de liefde. ‘Je voegt twee mensen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd; en soms is de wereld veranderd, soms niet. Ze kunnen neerstorten en verbranden, of verbranden en neerstorten. Maar soms wordt er iets nieuws gemaakt, en dan is de wereld veranderd. Samen zijn ze, in dat eerste moment van vervoering, dat eerste stormachtig gevoel van opgetild worden, groter dan hun beider ik afzonderlijk. Samen zien ze verder, en scherper.’

Maar lang niet altijd wordt men blijvend opgetild door de liefde, vaak leidt ze tot ontgoocheling: in een tweede deel (‘Op vaste bodem’) verzint Barnes een geschiedenis waarin Sarah Bernhardt het hart breekt van de avonturier Burnaby. Dan pas, in deel drie (‘Het verlies van diepte’), kijkt Barnes het verdriet recht in de ogen en beschrijft hij de klap hem toegediend door het overlijden van zijn vrouw en zijn jaren als ‘verdrietwerker’ daarna.

De liefde: Verdriet is het negatief van liefde, stelt Barnes, en de conclusie die hij eraan verbindt is ontnuchterend voor wie denkt dat het verlies van een geliefde ooit wel slijt: ‘Als liefde in de loop der jaren kan groeien, waarom verdriet dan niet?’

De schrijver: Sinds het verschijnen van ‘Flauberts papegaai’ – dat tegelijk erudiete, grappige en jaloersmakend knap geschreven boek uit 1984 – heeft Julian Barnes (1946) zijn centrale plek in de Britse letteren nooit meer afgestaan. Hoe ouder hij werd, hoe beter hij ging schrijven. De Man Booker Prize kreeg hij in 2011 voor zijn elfde roman, ‘Alsof het voorbij is’.

De interviewquote: ‘Wat Pat van het boek gedacht zou hebben? Ik kan onmogelijk zeggen wat zij zou hebben gewild. Dit boek had haar kunnen verrassen, denk ik. En ik hoop dat ze gedacht zou hebben dat het werkt. Maar goed, dan duikt dus die paradox op dat dit nu net het boek is waarover ze me haar mening níét kan geven. In de mate dat ik met succes opgeroepen of beschreven heb wat verdriet is, beschrijf ik hier mijn liefde voor haar.’ (The Guardian)

De kritiek: ‘De weerklank van het derde deel komt even goed voort uit wat het niet zegt als wat het wel zegt, uit de intensiteit van de liefde die we afleiden uit de woestijn van verdriet.’ (Blake Morrison in The Guardian)

De troef: De uitwerking is heel bijzonder, het thema heel universeel: ‘Hoogteverschillen’ is een boek voor velen.