Humo sprak met vrederechter Chris Huysmans: 'Als deze rechtbank een graadmeter is, kan ik niet anders dan vaststellen dat de armoede toeneemt'

Twisten over onbetaalde huurcontracten of takken die volgens de buren 10 cm te ver overhangen: geen zaak is te banaal voor de Limburgse vrederechter Chris Huysmans, die zich minzaam schikt in haar rol van verzoener.

'Niet alles moet volgens de letter van de wet: ik heb buren al 'veroordeeld' tot samen een koffie gaan drinken'

Zoveel kijkers die gebiologeerd zijn door de werking van de rechtbank, daar moet een goede reden voor zijn. ‘Voor ons is het dagelijkse kost, voor de kijker niet,’ zegt Chris Huysmans. ‘Wij zien elke dag tientallen mensen passeren die vaak voor de eerste en enige keer in een rechtbank komen. Dat heeft een grote impact, meer dan wij beseffen. Daarom probeer ik voor wat misschien een bagatel lijkt toch de nodige tijd te maken.’

HUMO Hoe wordt iemand vrederechter?

Chris Huysmans «Ik ben twintig jaar advocaat geweest, met hart en ziel. Het is naast vrederechter het mooiste beroep ter wereld. Ik was ook plaatsvervanger wanneer de vrederechter afwezig was. Toen die op het einde van zijn carrière steeds vaker ziek was, is het begonnen. Het was een openbaring. Proberen om een zaak vanuit alle perspectieven te bekijken, is moeilijker dan alleen de belangen van je cliënt verdedigen. Vaak is het woord tegen woord, en weet je niet wie liegt. Recht is daarom niet altijd rechtvaardig, want je wil niemand veroordelen op basis van een leugen. Dan val je terug op de wet: er is geen bewijs, dus speelt het vermoeden van onschuld. Je ziet brave, naïeve mensen die zeggen dat ze hun schuld van 1.000 euro hebben terugbetaald, maar vergeten zijn daarvoor een ontvangstbewijs te vragen. Je voelt zelfs dat ze waarschijnlijk de waarheid spreken, maar je moet ze toch ongelijk geven, want artikel 1341 van het Burgerlijk Wetboek zegt iets anders dan je gevoel. Dat wringt, ook na al die jaren. Want als die mensen betaald hebben, zadel je ze met een levenslange wrok tegen justitie op.»

HUMO Gaat uw intuïtie vaak tegen de wet in?

Huysmans «Toch wel, zeker in bemiddelingszaken. Vaak roep ik mensen op om persoonlijk te verschijnen. Een handelaar met een onbetaalde factuur doet dat niet graag, want time is money. En de klant die vindt dat hij geen waar voor zijn geld gekregen heeft, is blij dat hij het rechtstreeks kan zeggen tegen die handelaar. Als ik ze tot een compromis kan bewegen, weet de handelaar dat hij de klant mogelijk nog eens terugziet, is de klant tevreden dat zijn klacht ernstig is genomen én besparen we de belastingbetaler een lange en dure procedure. Ook al ging het strikt genomen niet volgens de letter van de wet.»

HUMO Toch zie je ze soms ruziemaken over futiele bedragen of over centimeters grensgeschil.

Huysmans «Zelfs mijn kinderen zeggen: ‘Mama, heb je niks beters te doen dan je met die futiliteiten bezig te houden?’ (Lacht) Maar achter die futiliteiten zit meestal een groter verhaal. Soms houdt het die mensen jarenlang zó erg bezig dat ze niet meer slapen en pillen slikken. Je kan dat belachelijk vinden, maar voor die mensen is het bittere ernst.»

HUMO Juist, maar wat maakt dat 10 centimeter grond je leven gaat beheersen?

Huysmans «De vraag is eerder: wat zit erachter? Een man die de omheining van de buren omgooit, dat lijkt pure agressie. Maar dan kom je te weten dat die buur een hond heeft die zijn gevoeg doet op de oprit van de andere. Bovendien blijkt dat zijn vrouw ziek is geworden, en er elke dag verplegers moeten passeren over die oprit die vol met drollen ligt. En de hond, die vroeger een koekje kreeg, wordt nu de focus voor het verdriet over de ziekte van zijn vrouw en de schaamte om hulp te moeten vragen.

»Vroeger waren de verkavelingen ook veel groter. Als je perceel vandaag maar een paar meter breed is, is 10 centimeter soms al de moeite om te procederen.»

HUMO Maar wegen die 10 centimeter op tegen een ruzie met mensen naast wie je woont?

Huysmans «Veel geschillen zijn een symptoom van een moeilijke burenrelatie of slechte communicatie. Soms dient een klacht net als middel om opnieuw te communiceren. Zoals bij een bejaarde die vond dat de boom van de buren te dicht bij de perceelgrens stond. Door de overhangende takken vielen er veel bladeren in haar tuin, hoewel dat in de tientallen jaren daarvoor nooit een probleem was. Wat bleek? Vroeger kaartten die buren elke zondagavond, tot haar man kwam te overlijden. Het kaarten stopte, de weduwe vereenzaamde en de buren wisten niet of ze haar moesten helpen of met rust moesten laten. Waarop de weduwe dacht: nu mijn man dood is, laten ze me stikken en zie ik ze niet meer. Haar frustratie vertaalde zich naar die boom. Uiteindelijk stonden ze hier met zijn drieën te huilen en herinneringen aan de overledene op te halen, die zo’n goeie man was. Ik heb ze ‘veroordeeld’ tot samen een koffie gaan drinken. Vandaag praten ze weer, en de boom staat er nog altijd.»

HUMO Un train peut en cacher un autre, staat aan iedere Franse overweg. Sommige zaken zijn complexer dan ze op het eerste gezicht lijken.

Huysmans «Juist. Zoals bij een vader die in conflict lag met zijn zoon. Hij was compleet onhandelbaar geworden, terwijl hij me toch een brave jongen leek. Plots kwam het verhaal naar boven dat hij in zijn jeugd klappen had gekregen, en dat hij zijn vader nooit vergeven had. Nu hij meerderjarig was, kon hij wraak nemen. Dat was zo schrijnend. Dan vel je geen vonnis, maar stuur je die mensen door naar de therapeut. Soms kan een verkeerd begrepen opmerking na jaren etteren nog tot een familievete leiden.»

HUMO Bent u soms meer therapeut dan rechter?

Huysmans «Dat is eigen aan vrederechters. We zijn laagdrempelige verzoeners, bij wie mensen binnen en buiten wandelen. Er staat hier zelfs geen metaaldetector. Wij kosten ook bijna niks: al wat je betaalt voor een verzoening zijn de afschriftkosten van een overeenkomst: 1,75 euro per blad, en dat is zelden meer dan twee bladzijden. Nu de familiale zaken naar de familierechtbanken verhuisd zijn, kunnen we ook meer tijd steken in verzoeningen. We hebben een afspraak met de politie: als ze op een burgerlijk geschil stoten, verwijzen ze de partijen door naar ons. Lukt het niet om een akkoord te vinden, dan staan er na de zitting advocaten klaar die gratis advies kunnen geven. Daar zijn we vrij uniek in. En dat wordt ook belangrijker in een samenleving waarin meer en meer frustraties leven bij de mensen.»

HUMO Er vloeit veel inkt over de polarisering en de verharding van de samenleving. Die is er dus?

Huysmans «Er is minder begrip en alleen het eigen gelijk telt. Het respect verdwijnt ook. Toen ik een jonge advocate was, stapten we achterwaarts naar buiten, na eerst geknikt te hebben naar het hof. Dat was misschien iets té beleefd, maar nu komen hier mensen binnen in korte broek en onderlijfje, kwestie van hun tattoos te showen. Hun kauwgom plakken ze nog net niet onder de bank. Mijn voorganger stuurde zulke mensen terug naar huis om een hemd aan te doen, maar ik heb die strijd opgegeven. Ik hoor vaak dat ik te veel geduld heb.»

HUMO U bent nooit in de verleiding gekomen iemand tegen de muur te plakken?

Huysmans «Toch wel, maar als iemand je zo hard op de zenuwen werkt dat je niet langer objectief naar de zaak kan kijken, stel je die uit en laat je die door een collega verder opvolgen. Ik heb dat in al die jaren twee keer gedaan. Na opmerkingen als: ‘Ik weet u wel wonen, rechterke!’ We blijven mensen, tenslotte.»

HUMO Welke tendensen ziet u nog?

Huysmans «Mensen hebben te veel tijd om hun buren in het oog te houden. Gezonde sociale controle is omgeslagen in spioneren en verklikken. Vroeger had je geen alarm nodig als je met vakantie was, de buren zouden wel vragen wat een onbekende op je oprit te zoeken had. Dat waren goeie tijden. Vandaag zijn er mensen die turven hoe vaak de hond van de buren heeft geblaft. Ze beweren daarvan oververmoeid te zijn. Wel, dat komt meestal niet eens door het geblaf zelf – honden blaffen niet zo vaak – maar door zich daar een hele dag op te concentreren. Ik heb het ook eens geprobeerd: ik was verbaasd hoeveel honden ik in onze buurt hoorde. De dag erna heb ik er niet op gelet, en hoorde ik niks. Mensen kunnen tegenwoordig minder verdragen. Al is er natuurlijk soms echt overlast.

»Het is goed dat mensen mondiger zijn geworden en voor zichzelf opkomen, maar soms slaat de slinger te ver door. Op de school van mijn kinderen wordt de gsm even in beslag genomen als ze er stiekem mee in de weer zijn, dat staat zo letterlijk in het schoolreglement. Een ouder, advocaat nota bene, is daarover een scène gaan maken bij de directie. Hij dreigde met een kortgeding, en heeft er net niet het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens bij gesleurd. Dat zou je een generatie terug nooit gezien hebben. Mensen aanvaarden niet veel meer, tenzij het hen zelf goed uitkomt. Dat is de terreur van het eigen perspectief. Ik zeg vaak tegen de partijen dat hun geschil met een beetje gezond verstand op te lossen moet zijn, en dan knikken ze allebei heftig, want ze zijn er natuurlijk allebei van overtuigd dat hún standpunt van gezond verstand getuigt (lacht). Goed, meestal hebben ze allebei een beetje gelijk.»

HUMO Het is verwonderlijk hoe inventief mensen zijn om elkaar te pesten.

Huysmans «Je houdt het niet voor mogelijk. Bijvoorbeeld de elektriciteit uitschakelen – in een appartementsgebouw is dat niet zo moeilijk – als de buren een weekendje weg zijn, zodat hun diepvriezer ontdooit. Of de elektriciteit uitschakelen bij een man die met een enkelband thuis zit, zodat zijn signaal wegvalt en de politie plots op de stoep staat voor een schending van de voorwaarden. Huisdieren vergiftigen, afval over de omheining gooien: de menselijke creativiteit kent geen grenzen. En het is altijd de andere die begonnen is. Na sommige zittingen heb ik een punthoofd. Maar ruziemakende buren kunnen verzoenen, daar haal je écht voldoening uit.»

undefined

undefined

'Een schuld van een paar honderd euro wordt door deurwaarders al snel een schuld van 1.000 euro en meer. Een schande'

De schuldindustrie

HUMO U krijgt opvallend veel arme mensen over de vloer.

Huysmans «Als deze rechtbank een graadmeter is, kan ik niet anders dan vaststellen dat de armoede toeneemt. Ik word daar vaak stil van. De vierde wereld is voor de meesten onder ons onzichtbaar, maar hier is er geen ontkomen aan. Er zijn veel mensen die voor basisbehoeften als water, gas en elektriciteit een afbetalingsplan van 25 euro per maand komen vragen. Niet omdat ze niet willen betalen, maar omdat ze niet kunnen. Of mensen die hun sociale huur niet meer kunnen betalen: het is schrijnend hoe dat aantal stijgt.»

HUMO Vorig jaar waren er 12.300 uithuiszettingen. Het aantal gevallen is de laatste jaren verdrievoudigd.

Huysmans «Geen enkele collega vindt het prettig om zo’n vonnis te moeten vellen. Tenzij het gaat om huurders met maanden en maanden achterstand, die van hun appartement een mesthoop hebben gemaakt en de boel kort en klein hebben geslagen. Vaak gaat het om brave mensen die door het noodlot – werkloosheid, ziekte, ongeval – in de problemen zijn geraakt. En wegens een onbetaalde factuur de deurwaarder zien verschijnen.»

HUMO De zogenaamde schuldindustrie, die meer kosten aanrekent dan de oorspronkelijke factuur waard is.

Huysmans «Een schande. Deurwaarders kunnen behoorlijk lobbyen, dat moet gezegd. (Stilte) Ik zou hier beter over zwijgen, want dan word ik echt boos.»

HUMO Spreek toch maar.

Huysmans: «Als mensen via een deurwaarder 20 euro per maand schuld afbetalen – omdat ze niet meer kúnnen – gaan er ongeveer 12 euro inningskosten af, en wordt de schuld zelf voor maar 8 euro ingelost. Is dat nog normaal? Een schuld van een paar honderd euro wordt door rente en deurwaarderskosten een schuld van 1.000 euro en meer. Ik krijg er soms tranen van in de ogen. Ik zie hier facturen van 5 euro passeren voor aanmaningskosten. Komaan, zeg. Zodra dat mechanisme op gang komt, verzuip je. Omdat die eerste factuur niet afbetaald raakt, volgen ook snel een tweede en een derde. Dat is een schuldspiraal waaruit het moeilijk ontsnappen is. Gelukkig hebben we hier nog begripvolle advocaten die bereid zijn om zelf de achterstallen te ontvangen, zodat er geen inningskosten worden aangerekend.»

HUMO Er zijn instellingen die hun openstaande schulden aan incassobureaus verkopen.

Huysmans: «Er zijn ziekenhuizen waar stapels onbetaalde rekeningen liggen. Zo’n incassobureau gaat daar vragen hoeveel ze uitgeven om die schulden geïnd te krijgen, met de belofte dat zij dat kunnen voor een fractie van dat bedrag. Ze kopen de schuld over en richten een kantoortje op in het buitenland, net over de grens. Zo kunnen ze werken met het Europees betalingsbevel. Het is dan geen geschil meer tussen twee Belgen, maar een geschil tussen partijen van twee lidstaten. Daar hebben wij niks meer over te zeggen. Willen we justitie op die manier privatiseren, of vinden we dat mensen zich moeten kunnen verdedigen voor de rechtbank? Ze kunnen dat theoretisch nog, door een verweerschrift in te dienen. Maar weinig mensen weten dat.»

HUMO In huurgeschillen worden verhuurders vaak versleten voor huisjesmelkers, en de huurders voor vandalen. Correct?

Huysmans «Het gebeurt, maar het zijn allebei uitzonderingen. Ik maakte ooit een verhuurder mee die zei dat hij het pand eigenlijk niet wilde verhuren omdat het zo’n krot was: je zag de hemel door het dak en er stond een emmer die als muizenval moest dienen. Hij had het toch maar gedaan met zijn goed hart, voor een dame die nergens anders heen kon. Voor die daad van naastenliefde rekende hij 600 euro per maand aan. Zo’n contract verbreek ik meteen. En dan moet ik me inhouden om niet uit te vliegen.

»Maar wat doe je als iemand met kinderen de huur van een sociale woning – soms 200, 300 euro – niet meer kan betalen? Je weet niet waar ze zullen terechtkomen als je het contract ontbindt. We hebben wel OCMW’s om zulke mensen te helpen, maar vaak kennen ze dat netwerk niet of hebben ze te veel schroom om er aan te kloppen. Zeven op de tien mensen laten verstek gaan en komen niet opdagen omdat ze zich te hard schamen. Het is niet ongewoon dat we bij huisbezoeken stapels onbetaalde rekeningen vinden, nog allemaal in de enveloppe. ‘Als ik ze niet opendoe, dan bestaan ze niet’. De psychologie van de armoede werkt soms heel vreemd.»

HUMO De huurwaarborg wordt opgetrokken van twee naar drie maanden. Is dat een goede of een kwalijke zaak?

Huysmans «Zeker aan de onderkant van de huurmarkt zal dat een enorm probleem vormen. Veel mensen krijgen hun gewone huur niet eens betaald, laat staan dat ze vooraf drie maanden huur kunnen neertellen. Al is die waarborg soms het enige wat een verhuurder nog kan recupereren.»

HUMO Eén van uw collega’s vertelde me dat ze lang voor de financiële crisis al wist dat die op komst was. Ze zag dat steeds meer mensen problemen hadden om leningen af te lossen, waarvan ze zich bovendien afvroeg waarom die ooit door de bank werden verstrekt.

Huysmans «Dat herken ik. Mensen die tot over hun oren in de schulden zaten, maar toch een nieuwe lening kregen: het was allemaal geen probleem toen. Vandaag zijn de banken voorzichtiger geworden – dat moet ook, als ze hun geld nog willen terugzien. Toch kom ik nog leningen tegen waarvan ik me afvraag hoe ze ooit zijn goedgekeurd. Maar de concurrentie is bikkelhard, dat merk ik nu ook in bewindvoeringen.»

HUMO Dat moet u me eens uitleggen.

Huysmans «Ik ken gevallen waar filiaalhouders van banken demente mensen volmachten laten tekenen om familieleden beheerder van hun vermogen te maken, op voorwaarde dat ze bij die bank blijven. Als zij het niet doen, zal de concurrentie het wel doen, is dan de uitleg. Eigenlijk is dat moreel verwerpelijk: ze laten mensen dingen tekenen die ze niet begrijpen. Daar weten wij niets van, tot iemand in de familie vermoedt dat er iets niet koosjer is en bij ons een echte bewindvoering voor die persoon vraagt.»

HUMO Door de vergrijzing van de samenleving zijn er vandaag al meer dan 10.000 bewindvoeringen per provincie. Vrijwel allemaal oudere demente mensen wier vermogen door anderen moet worden beheerd. Volgens uw oud-collega Jan Nolf worden daarbij te veel advocaten aangesteld, en zijn er daardoor veel misbruiken.

Huysmans «Het is niet zo zwart-wit. Ik stel ook liefst een familielid aan, omdat een nichtje, in tegenstelling tot een advocaat, wél wekelijks op bezoek wil gaan bij een dementerende tante. Bewindvoering is ook zorgverlening. Maar helaas wordt het nichtje soms lasthebber, en blijft er na een jaar niets meer over van het vermogen omdat ze alles aan zichzelf heeft geschonken. Wanneer de tante vervolgens sterft, verwerpt het nichtje de erfenis, zodat het OCMW moet opdraaien voor de begrafenis van een ooit welgestelde dame.

»Omgekeerd zijn er advocaten die zulke bewindvoeringen met hart en ziel doen en bijna optreden als sociaal assistent. Het hangt volledig van de persoon af, of het nu een familielid of een advocaat is. De enige manier om dat te weten te komen, is die bewindvoeringen grondig en jaarlijks te controleren, en dat doen vrederechters echt wel.»

HUMO Begin 2016 was er de beruchte Driekoningenbrief, waarin tientallen zorginstanties klaagden over de houding van sommige vrederechters, die advocaten stelselmatig boven familie verkozen als bewindvoerder.

Huysmans «Dat blijkt uiteindelijk slechts om enkele gevallen te gaan. Maar het valt niet goed te keuren, net zomin als die toestanden in Oostende, als ze bewezen worden (de vrederechter van Oostende komt volgend jaar zelf voor de rechtbank op beschuldiging van oplichting, diefstal, valsheid in geschrifte en belangenvermenging, telkens bij bewindvoeringen van bejaarden, red.) Wij zitten aan 60 procent familie en 40 procent advocaten. En die worden meestal aangesteld wanneer er geen familie is, of niemand in de familie het wil of kan doen. Met de vergrijzing zal het aantal bewindvoeringen alleen maar stijgen, dus is het goed dat minister Geens beslist heeft dat er binnenkort elektronische dossiers moeten komen, zodat de controle efficiënter kan.»

undefined

'Ik heb ooit een vrouw voor me gehad die beweerde dat ze 5 euro te weinig had teruggekregen in de supermarkt. Ik ben mijn handtas gaan halen en heb haar een briefje van vijf gegeven'

Drugs en psychoses

HUMO U hebt ook de bevoegdheid mensen te colloqueren, op te sluiten in de psychiatrie wanneer ze een gevaar vormen voor zichzelf of de maatschappij. Dat lijkt me geen gemakkelijke job.

Huysmans «We krijgen advies van artsen en psychiaters, maar het blijft ingrijpend. Tenslotte beroof je iemand voor minstens veertig dagen van zijn vrijheid. Ook daar zie je crisissen ontstaan door schroom: artsen die twijfelen om een medisch attest te geven, omdat ze vrezen het vertrouwen van hun patiënt te verliezen. Of men merkt dat er iets niet klopt met een familielid, maar men laat betijen, tot het tot een acute crisis komt en collocatie de enige oplossing is. Het neemt ook sterk toe. Toen ik begon had ik er vijf per jaar, nu soms vijf per maand.»

HUMO Hoe komt dat?

Huysmans «Voor een stuk door drugs en de bijbehorende psychoses, of de terreur die iemand op zijn familie uitoefent om aan geld voor drugs te raken. Je zal als moeder maar bont en blauw worden geslagen door je zoon die zijn dosis nodig heeft. De schaamte die je moet overwinnen om dan naar de vrederechter te stappen…

»Daarnaast zitten er steeds meer mensen niet goed in hun vel, zijn er meer zware depressies en zelfmoordpogingen. Misschien is er een grotere alertheid voor zulke gevallen. Niemand wil nog een nieuw Jonathan Jacob-verhaal meemaken, niet als rechtbank, niet als politie, en niet als psychiatrische instelling.

»Ook daar heb je tijd nodig: een verstokte alcoholist vindt nooit van zichzelf dat hij een probleem heeft. Je moet lang op hem inpraten voor hij bereid is zich vrijwillig te laten opnemen. Als je hem dan eindelijk zo ver hebt, en je belt de instelling, dan mag hij drie weken later langskomen voor een kennismakingsgesprek en nog eens drie maanden later voor een behandeling. De psychische hulpverlening is volledig onderbezet, de instellingen zitten vol.»

HUMO Over onderbezetting gesproken: volgens nogal wat van uw collega-magistraten zijn vrederechters de luxepaarden van justitie: rustig draaiende buurtwinkels, terwijl de correctionele rechtbanken onderbemande supermarkten zijn geworden.

Huysmans «De vrederechters behandelen ongeveer de helft van alle dossiers in België. Hier in ons kanton zijn dat er rond de tweeduizend per jaar en we hebben geen achterstand, dus er wordt hard gewerkt. Er waren enkele kleinere kantons waar het leven wat rustiger was, maar die worden nu afgeschaft of gefuseerd in het plan van minister Geens.

»De vraag is of je in dit soort justitie wil blijven investeren, waar iedereen terechtkan, meestal gratis zelfs. Dat heeft een prijs, maar het brengt ook iets op: de duizenden zaken die wij ontmijnen, monden niet uit in jarenlange procedures voor andere rechtbanken.»

HUMO U bent ouder van zes kinderen, helpt dat?

Huysmans «Ook thuis moet je soms bemiddelen. Als je tegen kind één zegt dat het de taart mag snijden en tegen kind twee dat het vervolgens als eerste een stuk mag kiezen, dan weet je één ding zeker: de taart zal perfect in twee verdeeld zijn (lacht).

»Wat levenswijsheid helpt in dit vak, en ik ben blij dat ik twintig jaar ervaring heb als advocaat, dan leer je veel. Eén van de mooiste verhalen die ik ken, is van een oudere advocaat die een dame op raadpleging kreeg, de stoom kwam uit haar oren. Ze moest en zou van iemand een schadevergoeding van 200 euro krijgen. De advocaat luisterde en probeerde haar te kalmeren, tevergeefs. Ze zou niet rusten voor ze haar 200 euro had gekregen. Oké, zei de advocaat, maar dat zal u wel geld kosten: de procedures, mijn ereloon... Allemaal geen probleem, dus vroeg de advocaat een provisie van 200 euro. De vrouw gaf hem dat geld, maar hij gaf het haar onmiddellijk terug: ‘We hebben de zaak gewonnen, hier is uw schadevergoeding. En ga nu naar huis.’ (lacht)

»Ik heb ooit een vrouw gehad die bij hoog en laag beweerde dat ze 5 euro te weinig had teruggekregen in de supermarkt. De filiaalhouder ontkende stellig. Toen ben ik mijn handtas gaan halen, en heb ik haar een briefje van 5 euro gegeven. Ze was er zo van aangedaan dat ze het aan een goed doel zou schenken.»

HUMO In 2013 hebt u een vonnis uitgesproken tegen de beklaagde leukemie, en haar veroordeeld om een 13-jarig meisje, Lore, voortaan met rust te laten.

Huysmans «Na de openingsuren weliswaar, omdat het voor haar en haar mama belangrijk was. Ze was genezen verklaard en ze wilden dat graag in een symbolisch vonnis, mét hamerslag, vertalen. Ik heb getwijfeld, maar als je er mensen een plezier mee kan doen, waarom niet? We zijn vier jaar verder, en tot hiertoe houdt de veroordeelde zich aan het vonnis.»