Ian McEwan - Notendop
De opmerkelijkste romanfiguur van 2016 is nu al voor het voetlicht getreden – en dan moet het jaar zijn eindspurt nog inzetten. In zijn nieuwe roman, ‘Notendop’, geeft Ian McEwan het woord aan een kind dat nog geboren moet worden. Een straf uitgangspunt, maar: dat geeft nog niet per se aanleiding tot een straffe roman. Daarvoor heb je al een zéér getalenteerde auteur nodig – iemand als Ian McEwan, bijvoorbeeld.
Dat de Britse auteur een bijzonder brede slagkracht heeft, wisten we al. McEwan pent met evenveel flair een spionageroman (‘Suikertand’) als een liefdestragedie (‘Aan Chesil Beach’) of een rechtbankdrama (‘De kinderwet’) neer, en laat zich zelden door die genrebeperkingen beknotten. Ook ‘Notendop’ zou je voor het gemak een thriller kunnen noemen – er wordt een perfecte moord beraamd en de spanningsboog staat van meet af aan strak gespannen – maar die omschrijving doet de gelaagdheid van ‘Notendop’ eigenlijk te kort. In de kern is ‘Notendop’ een modern Hamlet-verhaal: McEwans foetus komt een moordcomplot op zijn vader op het spoor – en dan nog wel door zijn bloedeigen moeder en haar minnaar. Het hoofdpersonage is tevens gezegend met een alwetende blik op de grote, boze maatschappij daarbuiten. Meermaals verkondigt McEwan via zijn prenatale protagonist zijn eigen visie op het vermoeide Europa, de vluchtelingencrisis en de wereldeconomie. Die wijze, berustende bespiegelingen leiden af van de plot, maar daar kun je als lezer bezwaarlijk rouwig om zijn.
Zo wijs als de ongeboren foetus in ‘Notendop’ vertelt over de grote wereld daarbuiten, zo naïef is hij over de motieven van zijn verwekkers. De onschuldige blik van de ongeborene clasht danig met het bewijsmateriaal dat langzaam via de baarmoederwand naar binnen sijpelt. Zijn eigen kleine wereld blijkt nog lelijker, nog verdorvener dan hij – en de lezer met hem – aanvankelijk dacht. McEwan kreeg aan het begin van zijn carrière de bijnaam ‘Ian Macabre’ toegedicht en draagt die nog steeds met merkbare trots. Ook in zijn nieuwe roman beleeft hij een sardonisch genoegen aan het blootleggen van de menselijke wreedheid, al danst hij daarbij op een slap evenwichtskoord: het is soms moeilijk om het moordverhaal ex utero niet als een boosaardige klucht te gaan zien. Maar dat lost een slimme auteur als McEwan vindingrijk én geloofwaardig op. Zijn hoofdpersonage deelt immers meer dan een bloedbaan met één van de samenzwerende schurken daarbuiten: ‘Ik ben de hare, geen navelstreng nodig. Mijn vader en ik zijn verenigd in hopeloze liefde voor mijn moeder.’
Met ‘Notendop’ bevindt Ian McEwan zich, na het iets lauwere ‘De kinderwet’, weer waar we hem ten tijde van ‘Suikertand’ aantroffen: op eenzame hoogte binnen de hedendaagse literatuur.
