'Ik ben de eerste literaire yuppie van Vlaanderen'

Als Madonna dit jaar vijftig mag worden, dan Tom Lanoye ook, op 27 augustus meer bepaald, weer of geen weer. In het najaar zal de auteur hardop en met gepast misbaar zichzelf bloemlezen in de rondreizende onemanshow 'Woest', een soort best of van zijn oeuvre tot nog toe.

(Humo 2510, 13 oktober 1988)

Tom Lanoye: 'Als ik optreed moeten Octavio Paz, Cocteau en Van Ostayen hun muil houden, want dan ben ík aan het woord'

undefined

Tom Lanoye (30) wilde tegen elke prijs vóór zijn dertigste een roman op de plank en ja, hoor, na één dichtbundel ('In de piste', tweede druk!), twee bundels polemieken, één verhalenbundel ('Een slagerszoon met een brilletje', goed voor bijna 20.000 exemplaren) én één toneelstuk (samen met Herman Brusselmans) is hij zopas gedebuteerd in de edele romankunst. 'Alles moet weg' heet het boek, een titel met een vettige knipoog naar de commercie, en dat is niet toevallig. Het boek gaat over Tony, een gesjeesde student in de rechten, die al verkopend de wereld wil veroveren, of op z'n minst toch Vlaanderen want hij toert met zijn Ford Transit de vijf Vlaamse provincies af op zoek naar slachtoffers. Verkopen doet Tony weinig, maar avonturen beleeft hij des te meer. 'Alles moet weg' is echter meer dan een hedendaagse schelmenroman. Het is een op de eerste plaats ingenieus in elkaar geknutseld boek waarvan de situaties en de beelden blijven leven, lang nadat de laatste bladzijde is omgedraaid. Het is of Lanoye je bij het nekvel grijpt en je op een nieuwe manier naar Vlaanderen dwingt te kijken. 'Alles moet weg' zou na 'Het verdriet van België' van Hugo Claus wel eens de nieuwste literaire sensatie kunnen worden, al was het maar omdat Tom Lanoye niets onverlet zal laten om daar zelf voor te zorgen.

HUMO Herinner je je het moment dat je tegen je zelf zei: ik word schrijver?

Tom Lanoye « Nee, want ik heb altijd geschreven, van jongsaf. Ik verzon verhaaltjes en feuilletons en die moesten mijn zus en mijn broer dan lezen. Ik herinner me bijvoorbeeld een feuilleton met een muis en elke week schreef ik daar een nieuwe aflevering van. Maar dat was een spel voor mij, net zoals ik ook bank speelde voor mijn broers. Als zij uitgingen en naar hun zin te weinig zakgeld hadden gekregen, kwamen ze bij mij geld lenen. Ik had altijd wel drie à vierhonderd frank in een kluisje en ik leende die dan tegen woekerrente. Ik bleek toen al een zakenman te zijn. (lacht)»

HUMO Heb je dan niet het verkeerde beroep gekozen?

Lanoye « Natuurlijk! Maar om verder te gaan: ik herinner me wel precies de dag waarop ik inzag dat ik me met schrijven zeer goed in mijn sas voelde, en dat ik, wilde ik schrijver worden, nog hard moest werken. Ik was toen zeventien, had net de humaniora achter de rug en lag te herstellen van een blinde darmontsteking in het ziekenhuis. Ik ben toen enorm veel beginnen lezen om techniek te leren en om een referentiekader op te bouwen. Ik heb me zelf schrijfles gegeven door parodieën en pastiches op andere auteurs te maken. Ik las bijvoorbeeld poëzie van Hugo Claus en dan probeerde ik gedichten in de stijl van Hugo Claus te schrijven of ik las verhalen van Heere Heeresma en dan schreef ik mijn eigen Heeresma-verhalen. Ik heb schrijven altijd als een vak beschouwd. Ik ben trouwens zeer planmatig tewerk gegaan. Ik had me voorgenomen om eerst poëzie te schrijven, dan polemieken, dan verhalen en dan het grotere werk: een roman.»

HUMO Precies zoals het uitgekomen is?

Lanoye « Nee, precies zoals ik het gepland had. Ik wilde vóór mijn dertigste die roman geschreven hebben. Wél, een maand voor ik dertig werd, was 'Alles moet weg' af. Ik verzin die strategie niet, ik heb ze destijds al aan vrienden verteld. Ik heb aan die roman met panische angst gewerkt, ik was er obsessioneel mee bezig. Gedurende twee jaar heb ik om beurten twee maanden opgetreden en twee maanden aan mijn roman geschreven. Die optredens had ik nodig om geld te hebben om de twee andere maanden te overleven, terwijl ik de subsidie die ik voor mijn literaire werk kreeg als een soort joker in mijn theaterproducties heb gestoken. Daar ben ik wel met klamme handen aan begonnen, want als mijn optredens de mist waren ingegaan, zou ik niet geweten hebben hoe ik die roman had moeten schrijven.»

undefined

'Ze verwijten mij dat ik mediageil ben, maar ik bén mediageil!'

undefined

HUMO Je plan om een roman te schrijven is al oud?

Lanoye « De eerste notities dateren van vijf jaar geleden. De titel 'Alles moetweg' had ik al zeven jaar en de rode draad van het verhaal ook al lang. Ik wist dat het een mengeling moest worden van een jongensboek en een literair werk, van een schelmenroman en een wetboek, van pathos en schunnige, platte sketches. »

HUMO Werk je zo planmatig uit noodzaak?

Lanoye « Ik heb discipline nodig, ja. Ik moet mezelf verplichten om zoveel uur per dag achter mijn tekstverwerker te zitten en minimum zoveel regels te produceren want ik werk zéér traag. Op het laatste haalde ik weliswaar soms anderhalve pagina per dag maar dat is zéér veel voor mij. Dat kon ook, omdat alle draden van het verhaal al aangebracht waren. Dat trage schrijven heeft waarschijnlijk te maken met de veelvuldigheid van stijlen. Ik meng alle soorten stijlen en genres door elkaar. Dat heb ik trouwens altijd gedaan. Ik hou van wisselende stemmingen. Ik haat bijvoorbeeld poëzie die alleen maar ingetogen is. Ik hou van contrasten. Poëzie moet voor mij nu eens vulgair zijn, het andere moment hard en agressief, het moment daarop klagerig of teder. Ik heb eenzelfde soort onrust in mij. Ik beschouw het als de weerspiegeling van de tijd waarin ik nu leef.»

HUMO Die stijlvermenging trek je ook door tot je eigen carrière. Je bent zowel dichter, cabaretier, schrijver, entertainer als polemist.

Lanoye « Ik heb veel te veel energie om alleen maar achter mijn bureau literatuur te bedrijven. Ik ben niet alleen schrijver, ik wil ook nog verkopen wat ik schrijf. Neem nu 'Alles moet weg'. Ik bemoei me in grote mate met de vormgeving van het boek en met de campagne er om heen. Het boek leent zich daar natuurlijk goed toe, want het zit volledig in de verkoopsector. Alleen al de titel 'Alles moet weg' levert me bij elke koopjesperiode gratis reclame op, dat is twee keer per jaar. (lacht). Het literaire milieu is te behoudsgezind, het kapselt zich te snel in amateurisme en kneuterigheid in.»

undefined

'Elke auteur moet zo agressief mogelijk naar buiten komen voor zijn boeken, vechtende tegen de rock-'n-rollcultuur, de filmcultuur en de skate-bord-, zeg maar schijtbordcultuur.'

undefined

HUMO Vele jonge auteurs zijn waarschijnlijk al blij dat hun boek wordt uitgegeven.

Lanoye « Dat is op zich al een amateuristisch standpunt. Ik ben daar niet tevreden mee. Eigenlijk vind ik het doodnormaal dat dit boek wordt uitgegeven, al zal dat misschien pretentieus klinken. 'Alles moet weg' is gewoon een belangrijk boek. Ik wil ook dat het zoveel mogelijk gelezen wordt en dus moet het de aandacht wekken en daar wil ik alles voor doen. Ik heb destijds voor Bert Bakker gekozen omdat die uitgeverij het verst in de vormgeving durft te gaan en omdat ik daar het meest inspraak kreeg. Ik mag daar gewoon mijn gang gaan. In mijn verhalenbundel 'Een Slagerszoon met een brilletje' zijn twee foto's en twee tekeningen opgenomen en de titels zijn met de hand geschreven. Bij Bert Bakker vreesde men dat ik daardoor literair minder au serieux zou worden genomen, maar ik heb toch mijn zin mogen doen. Ik weet wel dat bepaalde mensen daar op afknappen, maar dat is mijn probleem niet. Het literair milieu is hier vastgeroest. Er bestaat een bepaalde code van dit hoort en dit hoort niet. In Amerika maken jonge auteurs ais Tama Janowitz en Jay Mclnerney zelfs literaire videoclips om de verkoop van hun boeken te stimuleren. Dat is hier natuurlijk commercieel niet haalbaar omdat het taalgebied zo klein is. Ik zou er anders meteen aan mee doen, ook al weet ik dat ik me daardoor in het literaire milieu zou discrediteren want dat is not done. Dat is te mediageil. Maar ik ben gewoon mediageil! Waarom ook niet? Het is al moeilijk genoeg om hier één boek verkocht te krijgen. De vrije tijd van mensen van mijn leeftijd en jonger wordt van alle kanten belaagd. Ik vind dan ook dat een auteur de plicht heeft om voor zijn boeken zo assertief en agressief mogelijk naar buiten te komen, vechtende tegen de rock-'n-rollcultuur van platen, cd's en videoclips, tegen de filmcultuur, tegen de skatebord-, zeg maar schijt-bordcultuur en noem maar op. Het tweede belangrijkste personage uit 'Alles moet weg' is een Ford Transit. Stel dat Ford mijn boek zou willen promoten met bijvoorbeeld enkele publiciteitsborden ter grootte van twintig vierkante meter, dat zou toch fantastisch zijn!»

HUMO Is dit een sollicitatie?

Lanoye « Reken maar. Als Ford dat zou doen, lig ik gegarandeerd vier weken in katzwijm van geluk. Het zal me een rotzorg zijn wat het literaire wereldje daarover denkt.»

HUMO Heeft je werk al die heisa wel nodig om verkocht te worden ?

Lanoye « Het geeft me een kick en ik vind dat het moet. Bovendien rendeert het. Als ik in 'Sonja' kom, haal ik een paar miljoen mensen en dat stimuleert de verkoop. Of neem 'De Taalstrijd'. Dat is een uitgelezen programma voor een schrijver om aan deel te nemen maar tegelijkertijd is 'De Taalstrijd' alleen maar vertier en niet meer dan dat. Dat wil niet zeggen dat ik alles en nog wat doe. Ik weiger ook veel dingen. De mensen zien alleen wat ik wél doe, niet wat ik niet doe.»

HUMO Wat weiger je zoal?

Lanoye « NRC Handelsblad vraagt me al drie jaar een column te schrijven, maar dat ligt me niet zo. Dus doe ik het niet. Ze hebben me in Gent gevraagd om mee te werken aan 'Vlaanderen Leeft', dat heb ik ook geweigerd. Zo'n anderhalf jaar geleden werd ik gecontacteerd voor een STER-reclame voor Ossewit, ter vervanging van Romain De Coninck, Ik moest het figuurtje 'Slagerszoon met brilletje' spelen. Mijn eerste reactie was: fantastisch! !k als Vlaams auteur in de STER-reclame! Uiteindelijk heb ik afgezegd omdat ik niet zelf het scenario mocht maken en omdat hun scenario van een onwaarschijnlijke oubolligheid was. Er zijn dus grenzen voor mij. Eerlijk gezegd, had ik het scenario mogen schrijven zou het op de eerste plaats reclame voor mezelf geweest zijn en pas dan voor Ossewit. Waarom kan Ingrid Berghmans wél vier deo-dorants en vijf automerken aanprijzen en mag een schrijver dat niet? Wat is daar zo compromitterend aan?»