‘Ik weet niet hoe lang mijn kinderen nog hun vader zullen hebben’

Het zijn allesbehalve vrolijke wittebroodsweken voor WikiLeaks-oprichter Julian Assange (50) en Stella Moris (37), het koppel dat eind maart in de gevangenis trouwde. Assange mag van het Britse gerecht uitgeleverd worden aan de VS, en daar riskeert hij 175 jaar gevangenisstraf. Maar meer nog dan om hun eigen geluk is het echtpaar bekommerd om de persvrijheid, zegt Moris: ‘Als de uitlevering doorgaat, is geen enkele journalist ter wereld nog veilig.’

De uitspraak van de rechter is hard aangekomen, want de rechtbank van eerste aanleg had in januari vorig jaar het uitleveringsverzoek van de VS afgewezen. ‘Maar de Amerikanen zijn in beroep gegaan en Julian mag nu wel uitgeleverd worden. Niet omdat hij een misdaad heeft begaan, maar omdat de rechter zich niet wil moeien met politieke afspraken tussen twee staten,’ zegt Stella Moris.

STELLA MORIS «Het strafste is dat de rechtbank in hoger beroep de conclusies van de rechtbank van eerste aanleg onderschrijft: het risico is zeer groot dat Julian zich na zijn uitlevering van het leven berooft. In het uitleveringsverzoek eisen de Amerikanen immers expliciet het recht op om mijn man langdurig in een isolatiecel op te sluiten.»

HUMO De Britse minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel zal nu het uitleveringsbevel tekenen, en daarna hebben jullie advocaten tot 18 mei om beroep aan te tekenen. Maar u vreest dat dat weinig zal uithalen.

MORIS «Alleen het Europees Hof voor de Rechten van de Mens kan zijn uitwijzing nog tegenhouden. Dat is onze laatste hoop.»

Zijn kersverse vrouw leerde Julian Assange in 2011 kennen toen zijn juridische team de 28-jarige advocate internationaal recht inhuurde. Een jaar later liet ze haar naam officieel veranderen in Stella Moris om haar ouders uit de belangstelling te houden. In 2015 begonnen de twee een geheime relatie. Ze kregen twee zonen, Gabriel (5) en Max (3). Pas in april 2020 raakte hun relatie bekend: toen diende Assange een aanvraag in voor een vrijlating op borgtocht.

MORIS «Mensenrechtenadvocate Jennifer Robinson verdedigde hem toen hij in 2010 bij een Britse journalist onder huisarrest leefde. Een jaar later huurde Jennifer me in. Zweden had zijn uitlevering gevraagd en ik moest dat helpen te voorkomen.»

HUMO De Zweedse justitie vroeg om zijn uitlevering nadat twee vrouwen hem van verkrachting hadden be- schuldigd.

MORIS (zucht) «Daar ga ik liever niet op in. Maar ik wilde hem absoluut verdedigen, want ik vond WikiLeaks toen al fantastisch. Met zijn organisatie lanceerde Julian de datajournalistiek, en door gegevens te versleutelen zorgde hij ervoor dat bronnen beschermd en anoniem bleven.

»Je moet weten dat hij als tiener een hacker was, net als Bill Gates. Als twintiger werd hij consultant in computerbeveiliging. Hij begon met WikiLeaks in 2006 en wist perfect hoe hij journalistieke bronnen online kon beschermen. Hij slaagde er ook in media wereldwijd te doen samenwerken om zoveel mogelijk impact te hebben.»

HUMO Hij maakte school: na hem werkte het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) aan dossiers als de Panama Papers en de Pandora Papers, die ze in The Guardian, The New York Times en andere media publiceerden.

MORIS «Ja. En ten tijde van Cablegate in 2010 maakte WikiLeaks 250.000 Amerikaanse diplomatieke telegrammen openbaar. Die werden mondjesmaat gepubliceerd in The Guardian, Der Spiegel, Le Monde, El País en The New York Times.»

Geheime liefde

HUMO Hoe gaat het nu met uw man?

MORIS «Op sommige momenten zit hij diep in de put, op andere lijkt hij de zware druk beter te kunnen weerstaan. Hij leeft op telkens als hij onze kinderen ziet.»

HUMO En hoe gaat het met u?

MORIS (even stil) «Vroeger hoorde ik als advocaat soms onwaarschijnlijk gruwelijke verhalen, nu beleef ik die zelf.»

HUMO Was het liefde op het eerste gezicht bij jullie?

MORIS «Nee. Toen ik Julian de eerste keer ontmoette, stond hij midden in een mediastorm. Onze relatie was puur professioneel. Ik leerde hem pas goed kennen nadat hij in juni 2012 zijn toevlucht had gezocht in de Ecuadoriaanse ambassade. Hij vroeg politiek asiel aan, en ik was betrokken bij die aanvraag. Samen met de voormalige Spaanse onderzoeksrechter Baltasar Garzón ben ik naar Ecuador gereisd om zijn zaak te bepleiten. Twee maanden later kreeg hij ook asiel.»

HUMO Het plan was dat hij dan naar Ecuador zou verhuizen?

MORIS «Ja. Hij heeft een tijdje met de Britse overheid onderhandeld. Die onderhandelingen werden abrupt afgebroken toen Edward Snowden in het nieuws kwam (die in 2013 gegevens over de spionage van de Amerikaanse geheime dienst NSA lekte, red.).

»Toen Julian al vijf jaar in de ambassade woonde, besloot Ecuador hem het staatsburgerschap te geven. Hij zou een diplomatiek paspoort krijgen en ongestoord Groot-Brittannië kunnen verlaten. Maar de overheid wilde hem niet laten gaan, ook al hadden ze vanuit juridisch oogpunt geen poot om op te staan.

»Het Verenigd Koninkrijk rijdt voor rekening van de Verenigde Staten en overtreedt alle wetten om mijn man toch maar te kunnen uitleveren.»

HUMO Jullie leidden intussen een geheim liefdesleven in een ambassade vol camera’s: dat moet niet eenvoudig geweest zijn.

MORIS «De eerste twee jaar viel het nog mee. Maar vanaf 2017 begon een Spaanse beveiligingsfirma ons te bespioneren in opdracht van de CIA. Ze volgden me ook buiten de ambassade. Er zijn zaken gestolen en er is ingebroken in kantoren, onder meer dat van Baltasar Garzón. Daar hebben we beeldmateriaal van. Ook Julians vergaderingen met zijn advocaten in de ambassade werden opgenomen zonder dat ze dat wisten. Op een keer vonden ze opnameapparatuur onder een brandblusser. Er hingen overal camera’s.»

HUMO Ook in Julians kamer?

MORIS «Zeker weten we dat niet, maar we hebben wel aanwijzingen. De Spaanse politie heeft een deel van dat spionagemateriaal in handen en onderzoekt nu die beveiligingsfirma.»

HUMO Jullie hebben in het grootste geheim ook twee kinderen gekregen.

MORIS «Gabriel en Max zijn nog klein, maar ik weet niet hoelang ze nog een vader zullen hebben. Een paar maanden? Een jaar? Ik weet niet of ze hem ooit nog zullen terugzien. De oudste is geboren toen Julian in de ambassade leefde, en de jongste is pas 3 jaar. Onze zonen hebben hun papa nooit buiten de muren van de gevangenis meegemaakt.»

Sympathieke cipiers

HUMO Uw man is opgesloten in Belmarsh: daar zitten vooral mensen die een groot veiligheidsrisico vormen voor het Verenigd Koninkrijk.

MORIS «De gevangenis is gebouwd in de jaren 90, toen het conflict in Noord-Ierland een nieuw hoogtepunt bereikte. Vandaag is Belmarsh de zwaarst bewaakte gevangenis van het land: de Britse geheime dienst MI5 houdt er alles nauwgezet in de gaten. Maar de meeste gedetineerden verblijven er niet langer dan een paar maanden.»

HUMO Uw man is één van de uitzonderingen: hij zit er al sinds april 2019.

MORIS «Daarom is het voor hem moeilijk om vriendschappen op te bouwen. Dat vreet aan hem. Hij is niet veroordeeld, hij zit daar omdat Amerika om zijn uitlevering vraagt. We hebben meerdere aanvragen ingediend om hem op borgtocht vrij te laten, maar de Verenigde Staten hebben er bij de Britse regering op aangedrongen dat hij in de cel zou blijven.»

HUMO Waarom staat de overheid geen vrijlating op borgtocht toe?

MORIS «Ze vinden het risico te groot dat Julian op de vlucht zal slaan. Ze verwijzen dan naar zijn vlucht naar de Ecuadoriaanse ambassade in Londen in 2012.»

HUMO De regering is bang dat hij dat nog eens zal doen?

MORIS «Precies. De politie heeft hem in 2019 uit de ambassade gekidnapt, en daarna werd hij veroordeeld tot bijna een jaar cel omdat hij de borgvoorwaarden had geschonden. Maar doorgaans wordt dat niet eens met een boete bestraft!»

HUMO Jullie zijn op 23 maart getrouwd in Belmarsh.

MORIS «Een heel bizarre omgeving voor zo’n plechtigheid. De ceremonie vond plaats in een vleugel waar ik nog nooit was geweest.

»Sinds ons huwelijk heb ik hem een keer of vier kunnen bezoeken, de laatste keer was twee dagen geleden. Morgen zie ik hem opnieuw.»

HUMO Werd het huwelijk voltrokken door een priester?

MORIS «We wilden door de gevangenisaalmoezenier in de echt worden verbonden, maar omdat Belmarsh geen deel uitmaakt van Julians parochie, mocht de aalmoezenier ons niet officieel trouwen. Hij heeft ons huwelijk dan maar symbolisch ingezegend. Onze zonen, mijn moeder en broer, en Julians vader en broer waren erbij. Er waren ook twee cipiers bij.»

HUMO Uit sympathie?

MORIS (lacht) «Eigenlijk om ons in de gaten te houden, maar veel cipiers hebben hem al stilletjes gezegd dat ze aan zijn kant staan. Ook medegevangenen zeggen dat hij daar niet thuishoort. Maar bij de gevangenisdirectie moeten we niet op veel begrip of medeleven rekenen. We hadden er op ons huwelijk graag Craig Murray en Charles Glass als getuigen bij gehad, twee journalisten en goede vrienden van Julian. Maar omdat ze journalisten zijn, mochten ze niet binnen in Belmarsh. Dat heeft de directeur ons letterlijk geschreven. Eerst wilden we verzet aantekenen en ons huwelijk uitstellen, maar die strijd konden we toch nooit winnen.»

HUMO Was er een feestje na het huwelijk?

MORIS «De ceremonie mocht een halfuur duren, maar alle aanwezigen hebben extra lang gespeecht (lacht). Na de ceremonie kregen Julian en ik de toestemming om een halfuur met elkaar te praten in het bezoekerscentrum.»

HUMO Geen hapjes en drankjes?

MORIS «Helemaal niets.»

Moordpoging

HUMO Is uw man een politieke gevangene?

MORIS «Zeker. Hij is het slachtoffer van misdaden van de VS en het VK. De politie heeft hem uit de Ecuadoriaanse ambassade gekidnapt nadat Ecuador zijn asiel had ingetrokken. Toen hij dat te horen kreeg, werd hij al de ambassade uitgesleept. Ik kan een hele resem criminele feiten opsommen.

»In september vorig jaar publiceerde Yahoo News een artikel over de plannen van de CIA om Julian fysiek uit te schakelen. Dat was geen complottheorie, maar gedegen onderzoeksjournalistiek op basis van een dertigtal bronnen. Daaruit blijkt dat Mike Pompeo, directeur van de CIA en daarna minister van Buitenlandse Zaken onder Donald Trump, geobsedeerd was door Julian en WikiLeaks. Hij heeft nooit kunnen verteren dat WikiLeaks na het aantreden van Trump geheime documenten publiceerde die aantoonden dat de CIA in Franse politieke partijen had geinfiltreerd tijdens de verkiezingen van 2012. En in 2017 gooide WikiLeaks vertrouwelijke CIA-documenten op het net die bewezen dat het overgrote deel van door de CIA ontwikkelde hackerssoftware online op de zwarte markt verhandeld werd. Daarmee konden ze bijvoorbeeld vanop afstand de controle over auto’s overnemen, smart-tv’s en smartphones hacken en gebruiken als afluisterapparatuur, en sporen van inbraken in computers en servers wissen. Of hackings in andermans schoenen schuiven.»

HUMO De CIA was de controle kwijt over al die spionagetools?

MORIS «Helemaal. De klokkenluider die al die info aan WikiLeaks bezorgde, maakte zich daar grote zorgen over. Dankzij WikiLeaks hebben Apple en Samsung hun software beter beveiligd, en Mike Pompeo besloot een kruistocht tegen Julian en WikiLeaks te voeren.»

HUMO Het werd een persoonlijke kwestie?

MORIS «Zonder twijfel. In het Yahoo News-artikel wordt gedetailleerd beschreven hoe Pompeo de CIA de opdracht gaf om scenario’s uit te tekenen om Julian uit de weg te ruimen. Ze maakten concrete plannen om hem te kidnappen en te vermoorden. Ze hebben ook een campagne opgezet om Julian en WikiLeaks in diskrediet te brengen.

»In de aanloop naar zijn arrestatie hebben ze die strategie ontvouwd: het ene na het andere bullshitverhaal werd de wereld ingestuurd. Eén daarvan was de zogenaamde scoop op de voorpagina van The Guardian in november 2018: Julian zou in de Ecuadoriaanse ambassade geheime besprekingen hebben gevoerd met Trumps voormalige campagnemanager Paul Manafort. Ze hebben dat allebei ontkend, en toch heeft The Guardian dat gepubliceerd. De krant heeft zich door Pompeo en de CIA laten gebruiken, dat is een smet op hun blazoen. Zo hielp ze mee Julians reputatie te bezoedelen, zodat hij makkelijker gearresteerd kon worden.»

HUMO Volgens sommigen is Julian Assange een narcist die WikiLeaks voor zijn eigen eer en glorie gebruikte.

MORIS «Dat is absurd, want hij heeft jarenlang verzwegen dat hij de stichter van WikiLeaks is. Natuurlijk heeft hij in de loop der jaren erg veel vijanden gemaakt, maar WikiLeaks wordt onterecht voorgesteld als een website die ruwe, ongefilterde informatie de wereld instuurt.»

HUMO En die daardoor soms levens in gevaar brengt.

MORIS «Nu klinkt u als het Pentagon na de publicatie van de Afghaanse oorlogsdagboeken in 2010. Onzin, want WikiLeaks heeft toen vijftienduizend documenten met gevoelige informatie níét gepubliceerd om niemand in gevaar te brengen.

»WikiLeaks analyseert en verifieert feiten. Julian pleit voor wetenschappelijke journalistiek. Volgens hem kan de journalistiek alleen het kwaliteitsniveau van de wetenschap benaderen als journalisten bereid zijn hun artikels te onderwerpen aan toetsing door collega’s. De grote media vonden dat een bedreiging, zeker ten tijde van hun verslaggeving over de oorlogen in Afghanistan en Irak. WikiLeaks oogstte het ene succes na het andere en dat stak hen de ogen uit.

»Julian was een outsider die dankzij WikiLeaks meer invloed kreeg dan The New York Times en The Guardian. WikiLeaks werd synoniem voor betrouwbare informatie. Klassieke media stonden op dat moment zwaar onder druk door de digitalisering, en Julian was bang dat dat ook hun geloofwaardigheid zou aantasten. Het is dus niet zo verwonderlijk dat hij in sneltreinvaart vijanden maakte. Maar vandaag vormen alle media één front in het verzet tegen Julians uitlevering aan de VS.»

HUMO Omdat ze hem ondanks alle meningsverschillen als een journalist beschouwen?

MORIS «In 2013 besloot het Amerikaanse ministerie van Justitie na drie jaar onderzoek om hem niet te vervolgen voor de vrijgave van door soldaat Chelsea Manning gelekte documenten en beelden (van een Amerikaanse helikopteraanval in Bagdad in 2007, waarbij elf doden vielen, red.). Het was tot de conclusie gekomen dat Julian zich had gedragen zoals een journalist. Justitie was bang voor een zondvloed aan vervolgingen, want als ze WikiLeaks en Assange voor de rechter sleurde, moest ze dat ook doen met The New York Times, The Washington Post en The Guardian. Die hadden de documenten van Manning immers ook gepubliceerd. Justitie zei toen: ‘Julian Assange is geen hacker, maar een uitgever.’ Toch willen de Amerikanen hem nu uitgeleverd zien, zodat ze hem tot 175 jaar gevangenisstraf kunnen veroordelen. Dat bevestigt alleen maar dat Julian een politieke gevangene is.»

Hitlist

HUMO Hebt u contact met de Britse regering?

MORIS «Geen enkele minister wil me ontvangen. Toen Julian asiel kreeg van Ecuador, voelde de toenmalige Britse regering zich voor het oog van de wereld vernederd. Volgens de Ecuadoriaanse overheid werd Julian politiek vervolgd in Engeland en liep hij het risico gefolterd te worden. Net zoals Chelsea Manning, toen nog Bradley, in gevangenschap was gemarteld. Dat had Juan Méndez, de toenmalige VN-rapporteur voor folteringen, na een onderzoek van meer dan een jaar geconcludeerd. Ecuador hield er rekening mee dat ook Julian dat na zijn uitlevering aan de VS te wachten stond.

»President Obama volgde de redenering van Justitie dat Julian een uitgever en journalist is, maar zijn opvolger Donald Trump zag dat onder invloed van Mike Pompeo anders. Zij beschouwden de opsluiting en veroordeling van Julian als een erezaak: dan konden ze ook andere journalisten en uitgevers aanpakken.»

HUMO En hoe ziet president Joe Biden dat?

MORIS «Hij zet het beleid van Trump gewoon voort. Weet u wat ik zo schokkend vind? Dat Pompeo en de CIA ook plannen smeedden om andere journalisten in Europa fysiek uit te schakelen. Medestanders van Julian werden uit wraak op een hitlist geplaatst. We weten met zekerheid dat de Spaanse beveiligingsfirma naar manieren heeft gezocht om Julian te vergiftigen in de Ecuadoriaanse ambassade.»

HUMO Hebt u daar bewijzen voor?

MORIS «Een klokkenluider van het bedrijf heeft dat verklaard.

»De voormalige Ecuadoriaanse president Rafael Correa was Julian gunstig gezind, maar zijn opvolger Lenin Moreno net niet. Zijn regering werkte mee met de Amerikanen en gaf hen zelfs de toestemming om de diplomaten van de ambassade te ondervragen over Julians handel en wandel: ‘Waar slaapt hij?’ Ze toonden toen een plattegrond van de ambassade: ‘Toon waar zijn bed staat.’ Waarom wilde de Amerikaanse overheid dat weten?

»(Stilte) Julian bracht via WikiLeaks misdaden van staten aan het licht, zoals foltering en schending van de mensenrechten. Daardoor is hij er nu zelf het slachtoffer van. Hij is een geaccrediteerde journalist: als hij wordt uitgeleverd, is geen enkele journalist ter wereld nog veilig. Dan bestaat de persvrijheid niet meer, en als de VS zich dat permitteren, krijgen alle regimes een vrijgeleide om journalisten achter de tralies te draaien.»

HUMO Wordt u nu in de gaten gehouden?

MORIS «Zeker. Ze hoeven me daarvoor zelfs niet in levenden lijve te volgen. Via mijn telefoon kennen ze mijn hele handel en wandel. Ik draag mijn achtervolgers gewoon mee in mijn handtas (glimlacht ongemakkelijk).»