Imker over de opmars van de Aziatische hoornaar: ‘Het zijn moordmachines’

De Europese lente luidt sinds een paar jaar ook steevast de komst van de Aziatische hoornaar in. Hun aantal groeit explosief: begin april zijn er al meer dan 1.000 jonge koninginnen uit hun winterslaap ontwaakt. Het Vlaams Bijeninstituut schat het aantal nesten dit jaar op maar liefst 10.000. Humo sprak in een reeks over de schade van de klimaatverandering met imker Luce Buschman, die zich in de winter al grote zorgen maakte over het vliegende gevaar in zwart-geel strepenpakje.

Aan de toekomst durft imker Luce Buschman (56) zelfs niet te denken. De moed zonk haar vorige zomer in de schoenen toen de Belgische kaart van Vespa-Watch, waarop vrijwilligers nauwkeurig bijhouden waar de Aziatische hoornaar is gespot, volledig zwart kleurde.

LUCE BUSCHMAN «Ik raakte toen echt in paniek. Wat staat ons deze zomer te wachten?»

HUMO Die exoot uit Azië heeft het op onze bijen gemunt.

BUSCHMAN «Hij is via een Franse haven Europa binnengekomen en heeft zich razendsnel verspreid. Een paar jaar geleden overleefde amper 20 procent onze winters, maar met de huidige zachte temperaturen mogen we daar niet meer op rekenen. Vorige zomer hadden we in Lier vijf nesten. Slechts drie ervan hebben we kunnen vernietigen. Als je weet dat elk nest in september tussen de vijftig en de zevenhonderd koninginnen uitstuurt, dan weet je: dit jaar zitten we met een héél groot probleem. Dat is een heel tastbaar gevolg van de opwarming van de aarde.»

HUMO Wat doet zo’n hoornaar met onze bijen?

BUSCHMAN «In tegenstelling tot de Europese hoornaar, een heel nuttig insect, is de Aziatische hoornaar een moordmachine. Ze gaan voor een bijenkast hangen en pakken elke bij die naar buiten vliegt. Op den duur durven die bijen hun kast niet meer uit, kunnen ze niet meer uitvliegen om voedsel te zoeken, en stort de hele kast in.

»Aziatische bijen weten hoe ze zo’n hoornaar moeten aanpakken: ze gaan er met een hele hoop op liggen, zodat hij oververhit raakt. Onze bijen kennen die techniek niet. Ze steken wel, maar dat doet die hoornaar niks.»

HUMO De hoornaar is niet de enige uitdaging voor de bijen.

BUSCHMAN «Ze hebben het al een tijd moeilijk. Tot 2016 werkte ik samen met mijn man in zijn bouwbedrijf, maar ik voelde al lang dat ik iets voor het klimaat wilde doen. Toen ben ik met een opleiding tot imker begonnen. Nu werk ik voor een bedrijf in Boechout dat kasten plaatst bij firma’s die de biodiversiteit willen ondersteunen. Ik onderhoud zo’n veertig à vijftig kasten.

»Door de klimaatverandering vinden bijen steeds moeilijker voldoende voedsel. Bij zware regens spoelt het stuifmeel gewoon weg. Is het te warm, dan geven de bloemen geen nectar meer af. Tegenwoordig geef ik stuifmeel bij aan mijn kasten, en tijdens een hittegolf zet ik water. Maar eigenlijk zou dat niet nodig mogen zijn. De bij weet het al eeuwen te redden zonder tussenkomst van de mens, nu lukt dat haar niet meer.

»En dan moet je weten dat 80 procent van onze bijen solitaire bijen zijn, die niet in een kolonie leven: metselbijen, zandbijen… Die kúnnen we niet helpen. Vermoedelijk is 65 procent van dat solitaire bijenbestand in gevaar. Sommige solitaire bijen vliegen naar één bepaalde bloem: verdwijnt die bloem, dan verdwijnt ook de bij, en vice versa.»

HUMO Ik denk dat ik pas nog een bij zag vliegen. Hoort die geen winterslaap te houden?

BUSCHMAN «In de winter zouden bijen drie maanden in rust moeten zijn, maar door de zachte temperaturen hebben mijn bijen tot midden november gevlogen. Daarna hebben ze amper drie weken gerust, en eind december waren ze alweer uit de kast. Gisteren waren ze aan het vliegen alsof het lente is. Een bij die niet rust, is gedoemd te verzwakken. Ze proberen zich zo goed mogelijk aan te passen aan de verstoorde seizoenen, maar naar mijn gevoel is het vechten tegen de bierkaai.»

HUMO Voor de klimaatverandering zijn de bijen de kanarie in de kolenmijn. Zijn mensen zich bewust van de gevolgen als ze verdwijnen?

BUSCHMAN «Nee. Ze lachen het nog altijd weg, en vinden groene maatregelen trucs om geld uit je zakken te kloppen. Ik ben dat riedeltje zo beu: ‘De zomer van 1976 was ook warm.’ Ja, maar nu beleven we al vijf jaar op rij zo’n zomer van 1976. Ik vind het ook heel beangstigend dat mensen maar blíjven vliegen: ‘Ik werk het hele jaar hard. Als ik vijf keer per jaar het vliegtuig wil nemen, is dat mijn recht!’ Zwijg me van ecorealisme en argumenten als: ‘De transitie moet haalbaar en betaalbaar blijven.’ Dat is goed om naar de kiezer te stappen, maar het gaat voorbij aan de hoogdringendheid. Je hoeft nochtans geen expert te zijn om te zien dat het fout gaat. Als je vroeger naar het Zuiden reed, plakte je voorruit vol met insecten. Nu is het al veel als je er vijf verzamelt.»

HUMO Heb jij je leven aangepast aan die nieuwe realiteit?

BUSCHMAN «Ja. We hebben ons huis verbouwd tot een passiefwoning, we gebruiken onze auto zo weinig mogelijk, laten onze tuin verwilderen voor de insecten en maken hem hittebestendig met bomen en een wadi – een groene greppel waar het water langzaam in kan sijpelen.

»Ik lig nog altijd wakker van de toekomst. Ik heb kinderen en kleinkinderen. Ik wil hun graag een leefbare wereld nalaten, maar zonder bijen of biodiversiteit zal dat niet gaan. Het gedoe met de Aziatische hoornaar gaf me vorig jaar zoveel stress dat ik even heb gedacht: ik stop ermee. Maar als alle imkers zo denken, is het helemaal gedaan. Er zit niks anders op dan moedig voort te ploeteren.

»Mag ik nog een oproep doen? Zie je deze zomer een Aziatische hoornaar, meld het dan op vespawatch.be. We hebben alle hulp nodig om die nesten te spotten en te vernietigen. Dan slaap ik volgende zomer misschien iets beter.»