In de Nederlandse abortuskliniek: ‘Als er ook maar een beetje twijfel is, voer ik de behandeling niet uit’

Het debat om de abortustermijn in België te verlengen van 12 naar 18 of 20 weken zit muurvast. Zo blijven vrouwen die hun zwangerschap in het tweede trimester willen afbreken aangewezen op het buitenland. We volgden een dag in de Nederlandse abortuskliniek Bloemenhove in Heemstede.

‘Mijn zwangerschap was een enorme schok. Ik ben 23, single en wil in september opnieuw gaan studeren. Maar vooral: ik woon op Malta en wens absoluut geen kind te laten opgroeien in dat hypocriete, racistische en corrupte land.’

Ze is zeker van haar zaak. Ze wil een abortus. Daarom is Sophie*, leerkracht wiskunde, naar Nederland gereisd en zit ze nu tegenover arts Elles Garcia van de abortuskliniek Bloemenhove in Heemstede. Malta hanteert de strengste abortuswetgeving in Europa, Nederland een van de progressiefste. Op Malta is abortus alleen mogelijk als het leven of de gezondheid van de moeder ernstig in gevaar is en de foetus te jong is om geboren te worden.

De relatie van Sophie was net voorbij toen ze zwanger bleek. ‘We zijn zonder ruzie uit elkaar gegaan, maar ik wil niet dat hij weet dat ik zwanger ben. Ik wil zelf mijn beslissing nemen.’ Toch had ze zichzelf een paar dagen bedenktijd gegeven. ‘Maar ik blijf bij mijn besluit. Zoals mijn leven nu is, zie ik geen toekomst met een kind.’ Haar moeder is meegekomen. ‘Ze staat 100 procent achter me.’

Na het invullen van een vragenlijst vraagt Garcia of ze mag noteren dat Sophie zeker is van haar beslissing, een vraag die de arts aan iedere vrouw stelt voor ze de behandeling voortzet. ‘Ik wil me in elk verhaal kunnen inleven. Daarom neem ik de tijd voor een gesprek, ook na de echo. Meestal voel je dan hoe zeker iemand is van zijn beslissing. Als er ook maar enigszins sprake is van twijfel, voer ik geen behandeling uit. We willen niemand forceren, het is de vrouw haar keuze. Er volgt altijd een tweede gesprek met de verpleegkundige, die de behandelprocedure verder uitlegt en de besluitvorming checkt.’

Sophie bevestigt nogmaals dat ze zeker is. ‘Dan gaan we nu de echo maken’, zegt Garcia. Via de echo wordt de zwangerschapsduur vastgesteld. Aan de hand daarvan wordt beslist op welke manier de zwangerschapsonderbreking plaatsvindt.

Brexit

Bloemenhove is samen met de Vrelingkliniek in Utrecht een van de weinige Europese instellingen die abortussen tot op 20 weken zwangerschap op medische en sociale indicatie uitvoeren, de laatst mogelijke termijn. Alleen in het Verenigd Koninkrijk ligt de grens nog later, daar kan het tot 22 weken. Maar sinds de brexit is de reis naar Engeland lastiger en duurder geworden, waardoor de meeste vrouwen zich op Nederland richten.

De Europese abortuswetgeving verschilt van land tot land. In België is het mogelijk tot 12 weken. Alleen als er gevaar is voor de gezondheid van de moeder of als het ongeboren kind aan een ongeneeslijke ziekte zal lijden, kan abortus ook op een later moment.

In Duitsland ligt de termijn ook op 12 weken, in Frankrijk op 14 weken. In Polen werd de al strenge wet vorig jaar nog aangescherpt: ook bij een foetus met aangeboren afwijking is abortus voortaan verboden. Een groot deel van het cliënteel van Bloemenhove komt dan ook uit alle hoeken van Europa, op de parking buiten zien we Duitse, Belgische en Poolse nummerplaten.

‘In Nederland wordt abortus in het tweede trimester vanaf de jaren 70 uitgevoerd’, zegt Femke van Straaten, directrice van Bloemenhove. Vanaf 1984 geldt in Nederland de Wet Afbreking Zwangerschap, die abortus tot aan de levensvatbaarheidgrens toestaat in abortusklinieken en ziekenhuizen. Die levensvatbaarheid ligt bij 22 weken, maar artsen houden rekening met de individuele verschillen in de groeicurves. Dus ligt de grens bij 20 weken.

‘Ons cliënteel verschilt van andere abortusklinieken’, bevestigt Van Straaten. ‘Vijftig procent van de behandelingen die we uitvoeren, is in het tweede trimester van de zwangerschap. 43 procent van de vrouwen woont in een ander land. Vorig jaar behandelden we 120 vrouwen uit België. Op vijf na kwamen ze allemaal voor een behandeling in het tweede trimester.’

Minimaal risico

Volgens de metingen van dokter Garcia is Sophie vandaag precies 14 weken zwanger. Op de vraag of ze de echo wil zien, klinkt een snel ‘nee’.

Hoe de verdoving precies werkt, wil Sophie weten. ‘Als je in staat bent om te ontspannen, voelt het prima’, antwoordt Garcia. ‘De behandeling zelf duurt ongeveer 15 minuten. Als je wakker wordt, ben je hooguit nog een kwartier wat suf.’ Bij vrouwen die 19 of 20 weken zwanger zijn kan de ingreep 20 tot 30 minuten in beslag nemen.

Garcia legt uit dat de risico’s minimaal zijn: niet meer dan 2 procent. ‘Na een maand moet je opnieuw op controle. Dat kan in eigen land.’

Voor de ingreep worden de vrouwen onder sedatie gebracht, niet onder volledige narcose. Over hoe de abortus precies in zijn werk gaat, krijgt ze bijna nooit vragen, vertelt de arts.

Er zijn drie manieren om een zwangerschap af te breken. Tot 9 weken zwangerschap kunnen vrouwen kiezen uit de medicamenteuze behandeling (abortuspil) of een vacuümaspiratie (zuigcurettage). De eerste abortuspil wordt in de kliniek gegeven, daarna moet de vrouw binnen 72 uur vaginaal vier andere tabletten innemen. Zo wordt een miskraam opgewekt.

De vacuümaspiratie is mogelijk tot 13 weken. Onder plaatselijke verdoving of sedatie wordt een buisje via de vagina binnengebracht in de baarmoeder, waar het vruchtzakje wordt opgezogen.

Na 13 weken verloopt de behandeling ook via de vagina. ‘De foetus wordt in delen weggehaald.’

Collectieve crematie

Bloemenhove waakt ervoor geen ‘fabriek’ te zijn, zoals abortuscentra soms wordt verweten. ‘We maken voor iedereen tijd, onze cliënten blijven minstens 3 tot 4 uur in de kliniek. Bij een grote behandeling duurt het verblijf een hele dag.’

Garcia kijkt op haar horloge. Deze morgen heeft ze verschillende gesprekken, ’s middags staan er tien grote behandelingen op de lijst, wat betekent dat het om zwangerschappen van meer dan 16 weken gaat. Er zijn per dag twee artsen aanwezig in Bloemenhove.

‘Het is altijd druk, al hebben we dagelijks mensen die niet komen opdagen. Na corona moet er een soort ‘summer of love’ geweest zijn. We behandelen meer vrouwen dan in voorgaande jaren. En dat is nog altijd zo.’ Een verklaring zou kunnen liggen in de huidige economische situatie, denkt de arts. ‘Een kind kost geld, niet iedereen kan zich dat permitteren.’

De tarieven voor de abortus zelf liggen rond 1.000 euro. Voor de vrouwen uit het buitenland komen daar nog reis- en verblijfskosten bovenop. Omdat niet iedereen dat kan betalen, zijn er instanties die financieel bijspringen, zoals Abortion Without Borders en Abortion Support Network.

De laatste heeft de kosten voor Sophie uit Malta volledig betaald, plus haar reis- en hotelkosten. Heel wat andere buitenlandse vrouwen die het financieel moeilijk hebben moeten lenen om de ingreep te kunnen financieren. Nederlandse vrouwen kunnen de kosten via hun verzekering vergoed krijgen.

Elke dag kloppen minstens twee tot drie Poolse vrouwen op de deur van Bloemenhove. De strenge abortuswet in hun land leidt alleen maar tot meer onveilige abortussen, waarschuwen mensenrechtenorganisaties. Maar de ultraconservatieve regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) blijft bij haar standpunt. ‘Bij de Poolse vrouwen die wij zien gaat het vaak om foetale afwijkingen’, weet Femke van Straaten. ‘Dat is heel verdrietig, want er was een kinderwens. Het is voor iedereen zwaar, niemand gaat licht over een beslissing als abortus. Maar deze Poolse vrouwen hebben hun leven ingericht in de hoop op een kind en moeten dat dan loslaten.’

Sinds een tijdje bestaat de mogelijkheid voor alle vrouwen in Bloemenhove om na de abortus afscheid te nemen, zegt van Straaten. ‘Als je dat individueel wilt doen, kun je in het crematorium afscheid nemen. Het kindje ligt in een afgesloten kistje. Bij de crematie kunnen ouders niet aanwezig zijn, maar daarna is er altijd bezoek mogelijk aan het ‘Sterretjesveld’ van de begraafplaats in Haarlem.’ Het is ook mogelijk om de as mee te nemen.

Compleet gezin

Sophie uit Malta vertrekt naar boven, richting behandelkamers. Voor de ingreep krijgt iedere vrouw een middel dat de baarmoedermond weker maakt, zodat de ingreep makkelijker verloopt. Het moet een tijd inwerken; bij vrouwen die meer dan 16 weken zwanger zijn, kan dat een paar uur duren.

De tweede vrouw die Ells ontvangt is een blond meisje uit Nederland dat voor de abortuspil komt. Ze heeft al twee kindjes, vertelt ze. Maar die zijn er niet zonder slag of stoot gekomen: de eerste werd te vroeg geboren, de tweede kwam via ivf (in-vitrofertilisatie) ter wereld, maar tijdens de zwangerschap waren er heel wat complicaties. Nu zijn ze bijna drie jaar verder en is ze opnieuw zwanger, terwijl ze voorbehoedsmiddelen gebruikte en nooit had verwacht dat het nog zover zou komen. Maar ze durft een zwangerschap niet opnieuw aan en ook haar man vindt dat hun gezin met twee kinderen compleet is.

Het is een van de meest gehoorde redenen voor een abortus, weet Garcia: het gezin is compleet. Of: ik ben er nog niet klaar voor. Het cliché van jonge vrouwen die per ongeluk zwanger zijn geraakt na een dronken nacht klopt in elk geval niet.

‘Wel zien we heel wat vrouwen terugkomen, voor een tweede, en soms voor een derde tot vierde keer. Dertig procent van ons cliënteel heeft al eerder een abortus gehad. Degenen die voor de vierde keer terugkomen, veroordeel ik niet, dat is mijn taak niet. Wel bespreek ik altijd de anticonceptiemethoden die de vrouw kan gaan gebruiken.’

Minderjarige en heel jonge meisjes zijn een minderheid in Bloemenhove, en dat aantal neemt nog steeds af, volgens Garcia. De gemiddelde leeftijd is rond 28 jaar.

Schuldgevoelens

Op de tafels beneden in de wachtruimte ligt een formulier met een waarschuwing dat in Nederland diverse antiabortusgroeperingen actief zijn in de nabijheid van abortusklinieken. ‘Het is vijftien jaar rustig geweest’, zegt de receptioniste, die in haar middagpauze de constant rinkelende telefoon on hold heeft gezet. ‘Tot vijf jaar geleden. Toen begon het plots weer, geen idee waarom. De antiabortusactivisten waren behoorlijk agressief. Ze maakten de vrouwen die hier binnen en buiten gaan uit voor moordenaar en duwden hen enorme foto’s van bloederige foetussen voor de neus. Soms kwamen de vrouwen huilend van angst binnen.’

Hen via de politie wegkrijgen lukt niet, weet Femke van Straaten. Wegens het recht op vrije meningsuiting. ‘Maar ze hebben inmiddels wel een eigen demonstratievak gekregen aan de overkant van de straat.’

De opdringerige demonstranten horen bij christelijke organisaties zoals Schreeuw om Leven en internationale ‘pro-life’-bewegingen, en doen er alles aan om de vrouwen een gigantisch schuldgevoel te bezorgen.

Die schuldgevoelens zijn er sowieso, zegt Elles Garcia. ‘Vooral in de islamcultuur komt het vaak voor. Moslima’s denken dat ze de enige in hun gemeenschap zijn die om een abortus vraagt. Terwijl dat absoluut niet zo is. Het is heel moeilijk om dat schuldgevoel uit hun hoofd te praten. Bij extreem christelijke vrouwen kan dat schuldgevoel ook een grote rol spelen.’

Abortus vanwege een zwangerschap door verkrachting komt ook voor, vervolgt Garcia. ‘Dat is altijd erg emotioneel. Soms bewaren we een deeltje van de vrucht voor rechercheonderzoek, maar heel vaak willen de vrouwen het achter zich laten en doen ze geen aangifte. We maken van alles mee. Ook hebben we eens een vrouw gehad die voor onze deur ontvoerd werd door haar man. De politie heeft hen gevonden, meer weten we niet. Maar dat zijn echt uitzonderingen.’

Niet het juiste moment

15.30 uur. Voor Sophie is het achter de rug. Ze heeft net iets gegeten en voelt zich goed, klinkt het rustig. ‘Maar ik heb het heel moeilijk met het feit dat ik degene ben die een einde maakt aan het leven van de foetus. Ik, de moeder, degene die het kindje juist moet beschermen. De dagen dat ik moest beslissen om het wel of niet te houden, waren de meest stresserende van mijn leven. Maar het is gebeurd en het is goed zo.’

‘Voor ze me onder sedatie brachten, was ik heel bang’, zegt Sophie. ‘Maar ik kreeg het infuus aangesloten en een masker op mijn gezicht en voelde niets meer. Voor ik het besefte, was ik weer wakker. Ik lag naast twee meisjes in de kamer, die vroegen hoe ik me voelde. We praatten wat met elkaar, dat deed goed. Pijn heb ik niet gevoeld. Wel heb ik heel hard gehuild toen ik wakker werd. Maar dat was vooral van opluchting, ik ben heel blij dat het voorbij is.’

‘In de toekomst zal ik extreem voorzichtig zijn, ik wil dit nooit meer meemaken.’ Ze is even stil. ‘Het gekke is dat ik door deze ervaring juist zeker weet dat ik later wel kinderen wil. Ik heb me altijd al intens proberen voor te stellen hoe het leven zou zijn met een baby. Ik hield van dat beeld, van de huiselijkheid, van Kerstmis, de knuffelbeertjes. Het moet fantastisch zijn om dat te delen met een kind. Het was alleen niet het juiste moment. Hopelijk komt dat er ooit wel.’

* Sophie is een schuilnaam.

(DM)