‘In een cultuur waarin er toch niet tegen grensoverschrijdend gedrag opgetreden wordt, kan een dader jarenlang ongestoord voortdoen’

VUB-rector Caroline Pauwels wil het liefst dat iedereen over de zaak-D.T. zwijgt. De professor archeologie stuurde al 20 jaar lang seksueel getinte berichten naar en had seksuele betrekkingen met verschillende studenten. Wie zijn voorstellen afwimpelde, betaalde dat met slechte studieresultaten en zag haar carrière in rook opgaan. Professor Karen Celis, academisch coördinator van het gelijkheidsbeleid binnen de VUB, is het net als de slachtoffers niet eens met de aanpak van de universiteit: ‘Ik wil dat alle studenten en medewerkers van de VUB weten: ik hóór jullie.’

Begin juni 2020. Het Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag van de VUB krijgt een melding binnen over D.T. (49), de populaire prof van de opleiding Kunstwetenschappen en Archeologie. Het gaat over grensoverschrijdend gedrag, intimidatie en machtsmisbruik. Die zomer komen daar nog drie meldingen bij. Ook in het najaar van 2020 worden daar nog enkele meldingen aan toegevoegd, onder meer van een studente. Bij de universiteit blijft het stil.

Enkele vrouwen die melding hebben gedaan laten zich intussen begeleiden door Punt vzw, een organisatie die slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag ondersteunt. Daar krijgen ze de raad om het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) te contacteren. Op 7 december 2020 is er een eerste gesprek. Directeur Liesbet Stevens zit mee aan tafel, net als haar medewerkster Charlot Bonte, iemand van Punt vzw, een vertrouwenspersoon van de VUB en vier vrouwen die een melding hebben gedaan.

“Het was pas toen het Instituut was ingeschakeld, dat er wat vaart in kwam”, vertelt een van de vrouwen aan De Morgen.

Enkele dagen later wordt professor D.T. uitgenodigd voor een gesprek bij de decaan en de vakgroepvoorzitter. Inmiddels heeft het Instituut voor de Gelijkheid van Mannen en Vrouwen al zeker zeven getuigenissen binnengekregen.

‘Bijna 20 jaar hetzelfde patroon’

Wat de vrouwen op dat moment nog niet weten is dat er meer dan tien jaar eerder al gelijkaardige klachten tot bij de top van de universiteit zijn beland. Enkele doctoraatsstudenten stapten toen naar de toenmalige decaan van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte, maar er wordt niet ingegrepen. De klachten zijn telkens dezelfde: D.T. stuurt ongepaste berichten naar studenten en deelt persoonlijke verhalen. Soms mondt dat uit in een seksuele relatie. Wie zijn avances afwimpelt, wordt geïntimideerd en het leven zuur gemaakt.

“’Amai, gij ziet er knap uit in dat kleedje. We zouden deze zomer eens iets samen moeten gaan drinken.’ Dat zei hij me tijdens een mondeling examen”, zegt Stefanie De Wolf, nu 38 maar toen een student van 24 jaar. Uiteindelijk zou ze enige tijd later enkele weken een relatie met hem hebben. “Hij vertelde me toen al dat hij regelmatig seks had met studentes.”

“Mij heeft hij op de man af gevraagd of ik seks met hem wou”, zegt Valentine Verrijken (35). D.T. was toen de promotor van haar thesis. Ze weigerde. “En daarna bleek een carrière in de archeologie voor mij plots niet meer mogelijk. Een vakantiejob die mij beloofd was? Plots ging die naar een andere studente. Ik heb mijn studie wel afgemaakt, maar een doctoraat zat er niet meer in.”

Zowel De Wolf als Verrijken hebben weet van nog studenten die ongepaste berichten van hem kregen. Of die een seksuele relatie met hem aangingen. “Nu besef ik dat hij eigenlijk al bijna twintig jaar lang hetzelfde patroon volgt”, zegt De Wolf.

Verrijken wordt gecontacteerd door het IGVM in het najaar van 2020. Of ze haar verhaal wil doen? Zij contacteert op haar beurt De Wolf. Uiteindelijk zullen ze allebei getuigen voor de Tuchtcommissie.

De tuchtprocedure gaat eind januari 2021 van start. De getuigenissen worden verzameld, dossiers ingediend en eind maart werd het tuchtdossier aan de VUB overgemaakt. “Daarna werd het stil”, zegt een vrouw. “Wij hadden absoluut geen benul hoe het met het onderzoek was gesteld. Telkens opnieuw moesten we om informatie smeken.”

Pauwels: ‘Wij nemen dit ernstig’

Rector Caroline Pauwels erkent dat de communicatie beter kon en dat werking van het meldpunt beter op punt gezet moet worden. “Daar zijn we ook volop mee bezig. Ik kan alleen maar benadrukken dat wij meteen in actie zijn geschoten toen het rectoraat op de hoogte werd gebracht eind 2020. Ik heb nu ook gehoord dat er in het verleden al meldingen zouden zijn geweest, maar ik heb daar niks over kunnen terugvinden. Zodra ik op de hoogte was, is er een grondig intern onderzoek gevoerd, en de man is ook ontslagen. Dat toont hoe ernstig wij dit nemen.”

Eind november, na nog een beroepsprocedure van D.T., valt het finale verdict: de samenwerking wordt stopgezet. Maar voor de vrouwen volgt een koude douche. “We kregen te horen dat hij was ontslagen, maar ook dat er een overeenkomst met hem was gesloten. De precieze inhoud daarvan mochten we niet weten.”

Ook rector Pauwels en D.T. geven toe dat er een dading is gesloten. D.T was vrijdag niet meer bereikbaar voor commentaar, maar verduidelijkte donderdag aan De Morgen dat het volgens hem alleen gaat over ‘roddels en onbevestigde geruchten’.

“Voor ons was het vooral van belang dat hij geen nieuwe slachtoffers meer kan maken”, klinkt het bij de vrouwen. “Maar de VUB gaf aan dat er niet over gecommuniceerd mocht worden.” Meer zelfs, het is rector Caroline Pauwels zelf die meerdere vrouwen op het hart drukte dat absolute discretie is geboden. “De rector zei dat we moesten zwijgen, dat mensen een tweede kans verdienen”, zeggen meerdere vrouwen. Pauwels legt uit: “Een universiteit is geen rechtbank. Wij kunnen en mogen andere werkgevers niet zomaar contacteren en waarschuwen over wat is gebeurd. Er is een einde gesteld aan zijn activiteiten aan de VUB, dat is een heel serieuze beslissing.”

Voor de vrouwen blijft het ongenoegen. “Het gaat hier om iemand die al jarenlang dezelfde vorm van misbruik pleegt. Die zou toch niet meer met studenten in contact mogen komen? Maar hij kan nu ongestoord elders solliciteren.” Een andere melder bevestigt: “Het voelt alsof alles voor niks is geweest. Hoe de VUB heeft gereageerd, heeft me meer gekwetst dan het grensoverschrijdend gedrag zelf.”

‘We gaan veel harder op tafel kloppen. Dit moet veel beter’

Professor Karen Celis, academisch coördinator van het gelijkheidsbeleid binnen de VUB, is net als de slachtoffers misnoegd over de aanpak van haar eigen universiteit.

- Was u op de hoogte van de zaak-D.T.?

‘Nee. Ik heb het samen met de rest van het land in de krant gelezen. Ik ben academisch coördinator gelijkheidsbeleid binnen onze universiteit, en een goede werking van het meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag is een van onze aandachtspunten. Maar ik was niet op de hoogte van de meldingen, noch van het feit dat die geleid hebben tot het ontslag van een collega. Dus ik was compleet verrast.’

- Dat is toch vreemd, gezien uw functie? Wordt u dan niet geconsulteerd?

‘Ik word niet gehoord in individuele gevallen. Natuurlijk krijg ik net zoals de volledige VUB-community inzage in de rapporteringen over het globale aantal meldingen. Maar ik word niet systematisch ingelicht en al zeker niet over concrete cases. Dat hoort uiteraard ook zo, gezien de vertrouwelijkheid van dergelijke meldingen.’

- Heeft het u ook verrast dat het grensoverschrijdend gedrag zo lang kon doorgaan? De eerste klachten zouden in 2010 al zijn binnengelopen.

‘Dat komt helaas heel vaak terug in dergelijke zaken. De realiteit van onze hele maatschappij is dat heel wat zaken heel lang getolereerd geweest zijn. We zitten nu, na #MeToo, op een scharnierpunt: de tolerantie is op.’

- Is dat ook niet makkelijk voor de universiteit om zich achter te verschuilen? Tien jaar geleden was het toch ook wel duidelijk dat proffen studentes niet mogen vragen welk ondergoed ze dragen?

‘Zeker. En ik denk dat de daders dat ook wel weten, dat hun gedrag niet correct is. Maar de cultuur was nog anders toen. En wanneer je in een cultuur opereert waarin er toch niet tegen opgetreden wordt, dan kan je ongestoord voortdoen.’

- Rector Caroline Pauwels kondigde trainingen en allerhande procedures aan om dergelijke zaken in de toekomst beter te kunnen aanpakken. Maar misbruik binnen universiteiten is niet nieuw. Dat komt toch erg laat?

‘Binnen een universitaire context heb je heel erg scherpe machtsrelaties. We weten uit onderzoeken dat er zulk gedrag aan universiteiten voorvalt. Hoeveel dat is in vergelijking met andere sectoren, daar hebben we geen zicht op. Het dark number is altijd erg groot, veel slachtoffers melden zich nooit.’

‘We zijn dus nooit zo arrogant geweest om te denken dat het hier niet zou kunnen voorvallen. Trainingen, procedures en deontologische code: wij waren daar al een hele tijd mee bezig. Maar dergelijke interne processen gaan nu eenmaal traag en moeizaam. Dat we een aantal versnellingen hoger moeten schakelen, is nu duidelijk.’

- Was het geen prioriteit voor de universiteit?

‘Jawel, maar één van vele. Hoe gaat dat aan een universitaire instelling? Duurzaamheid is ook een prioriteit, andere groepen knokken voor aandacht en voor interne democratie.’

‘We gaan intern veel harder op tafel kloppen. Dit moet gewoon veel beter. We moeten eerder signalen opvangen die voorafgaan aan zo’n gedrag, zodat we het kunnen vermijden. We moeten performanter zijn in ons optreden wanneer het ons gemeld wordt. Dat leren de klachten van de studenten in de kranten wel erg duidelijk: de instelling wordt niet ervaren als een instituut dat heel performant heeft opgetreden tegen grensoverschrijdend gedrag. Er wordt wel aan gewerkt, maar duidelijk niet op een manier die tegemoetkomt aan de noden van de slachtoffers. Er is ook te weinig met hen gecommuniceerd op een manier die hen hielp. Dat is een van de lessen die wij nu trekken.’

- De eerste recente melding kwam er in mei 2020. Het heeft geduurd tot december 2020 vooraleer de universiteit de prof aansprak op zijn gedrag. Daar zitten twee examenperiodes tussen: dat is erg lang.

‘Correct. Maar het is niet dat er niets gebeurd is in die tussentijd. Men is er wel degelijk mee aan de slag gegaan. Maar je moet procedures volgen, je kan niet overhaast te werk gaan.’

- Kan je helemaal vermijden dat er grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt?

‘Je kan in ieder geval zorgen dat iedereen goed op de hoogte is van waar er meldingen gemaakt kunnen worden, waar er gesproken kan worden over verontrustend gedrag. Wij hebben een meldpunt en een netwerk van vertrouwenspersonen, maar dat moeten we nog meer onder de aandacht brengen bij iedere nieuwe lichting studenten en medewerkers.’

‘Wat je zeker moet doen is bij de aanwerving van personeel is iedereen heel duidelijk op de hoogte stellen van de deontologische code en welk gedrag niet getolereerd wordt. Iedereen moet beseffen wat de normen en de waarden van deze instelling zijn. We hebben wel meldpunten en trainingen allerhande, we hebben een deontologische code, maar niemand zou hier mogen kunnen starten zonder zich daar ten volle bewust van te zijn. Ook studenten niet. Dat moet volledig doordringen in elke cel van de organisatie en in de interne communicatie en evaluatie. Dat is nu zeker veel te weinig het geval.’

- Zeer opvallend aan dit verhaal: er is een dading afgesloten tussen de VUB en D.T., waardoor de universiteit geen info mag geven over de zaak. Daardoor kan hij elders in een soortgelijke functie weer aan de slag, zonder dat de nieuwe werkgever op de hoogte is.

‘Dat ligt de studentes die melding gemaakt hebben heel zwaar op de maag. Dat begrijp ik enorm goed. En het spijt me erg dat naast wat hen overkwam ze zich daar ook nog zorgen over moeten maken. Dat zie je ook terugkomen in de zaak-Bart De Pauw. Een van de hoofddoelen van vrouwen om dergelijk gedrag aan te kaarten, is precies om te zorgen dat het stopt. Dat er niet nog slachtoffers vallen. Op deze manier bereiken zij dat doel natuurlijk niet.’

‘Maar sowieso wordt dat niet gedaan: je kan als universiteit niet opvolgen waar al je ex-werknemers naartoe gaan en dan proactief de nieuwe werkgevers informatie verschaffen.’

- Niet van allemaal, maar misschien wel van degenen die ontslagen zijn voor grensoverschrijdend gedrag. Dat aantal is te overzien, nemen we aan?

‘Uiteraard. Maar feit is dat het niet gebruikelijk is. Ook niet in dergelijke gevallen. Wat wel vaker voorkomt is dat een nieuwe werkplek, zeker in het geval van academische functies, om aanbevelingsbrieven vraagt. Dan wordt er wel vaker contact opgenomen over het functioneren van een persoon. Maar dat gaat dan steeds uit van de nieuwe werkgever.’

- Wat vindt u van die gang van zaken?

‘Kijk, we kunnen aannemen dat het hier ging over zeer ernstig grensoverschrijdend gedrag, aangezien de werknemer in kwestie ontslagen is. Dan vind ik dat er met die persoon een traject had opgestart moeten worden om inzicht te geven in het eigen gedrag, en hopelijk komt er dan ook schuldinzicht. Want dat is de beste garantie dat zulk gedrag zich niet meer zal herhalen: wanneer de persoon zelf begrijpt dat hij fout was. Dat is iets wat de universiteit kan opnemen. Maar dat is bij mijn weten niet gebeurd.’

- Uw universiteit heeft beslist om niet meer over deze zaak te communiceren. Waarom doet u dat wel?

‘Ik vind het heel erg belangrijk om dat net wel te doen. Ik wil dat de betrokken studentes die zoveel moed hebben gehad, maar ook alle andere studenten en medewerkers van de VUB weten: ik hóór jullie. Ik kan en wil dit niet laten passeren. Ik ga mee zorgen dat jullie stem blijft voortklinken. Ik ga nog harder werken om ervoor te zorgen dat er echt wat gaat veranderen.’

(DM)