‘In meer dan 70 procent van de verkrachtingen gaat het om recidivisme. Maar dat negeren we nog altijd’

Een man die een celstraf van negen jaar uitzat voor verkrachting, heeft na zijn vrijlating opnieuw een 17-jarig meisje van haar fiets proberen sleuren. De 41-jarige Robbie G. werd na zijn celstraf niet begeleid. Humo sprak eerder met Danièle Zucker, psychologe gespecialiseerd in seksueel geweld, over de verkrachtingsgolf in het Brusselse nachtleven. ‘‘Hij zal het niet meer doen’, hoorde ik zo vaak in de rechtbank. Maar zo werkt het hoofd van een verkrachter niet’’.

(Verschenen in Humo op 1 november 2021)

DANIÈLE ZUCKER «De stroom aan getuigenissen verbaast me niet. Wat er is gebeurd in die cafés, toont aan wat ik al jaren zeg: een verkrachting komt zelden alleen. In meer dan 70 procent van de gevallen gaat het om recidivisme en maakt een dader meerdere slachtoffers. Maar dat feit negeren we nog altijd.»

Danièle Zucker heeft net een nieuw boek uit, ‘Le viol au-delà des idées reçues’. Daarin legt ze omstandig uit wie de daders van verkrachtingen zijn. Maar ze begint haar boek met opmerkelijke resultaten uit een grootschalige enquête uit 2016: 27 procent van de Europeanen vindt verkrachting aanvaardbaar onder bepaalde omstandigheden. Een vijfde van de Belgen die werden ondervraagd, vindt dat een seksuele daad zonder toestemming aanvaard moet worden, als de persoon in kwestie onder invloed is van drank of drugs. En 15 procent van de Belgen vindt verkrachting normaal, als het slachtoffer provocerende kledij droeg – het percentage vrouwen dat zich daarmee akkoord verklaart, ligt hoger dan het percentage mannen. Volgens 14 procent van de Belgen is er geen sprake van verkrachting, als het slachtoffer zich niet duidelijk heeft verzet of nee heeft gezegd.

ZUCKER «Ontstellende resultaten zijn dat.»

HUMO Hoe verklaart u die cijfers?

ZUCKER «Mensen begrijpen nog steeds niet wat het is, verkracht worden. Sinds #MeToo zijn we ons wel bewust van de omvang van het probleem, maar we zijn blijven steken in onze vastgeroeste ideeën: een verkrachting is een eenmalig accident, het is een seksueel spel dat verkeerd is uitgedraaid, de dader heeft signalen fout begrepen, en meer van die onzin.»

HUMO We moeten onze focus verleggen, zegt u: we moeten het minder over de slachtoffers hebben, en meer over de daders.

ZUCKER «Om verkrachtingen te bestrijden moeten we het gedrag van de daders kennen. Zolang we ons blijven concentreren op de slachtoffers – had ze gedronken? Wat voor kleren had ze aan? – zullen we niet begrijpen wat een verkrachter drijft. Let wel, het is goed dat slachtoffers nu massaal hun getuigenissen delen op sociale media.»

HUMO Is dat zo? Advocate Caroline Poiré noemt dat een catastrofe: ze bezoedelen het onderzoek, omdat het niet langer geheim is.

ZUCKER «Het klopt dat het daders de kans geeft bewijsmateriaal te laten verdwijnen, als ze op het internet lezen waarvan ze worden beschuldigd. Naar wat ik verneem uit de kranten, is de barman met wie het allemaal begon, nog altijd niet opgepakt voor verhoor, ook al wijzen verschillende vrouwen in zijn richting en werd hij al op non-actief gezet door de eigenaar van de bar. Het is onbegrijpelijk dat die man gewoon thuiszit. Als ik hem was, dan zat ik nu een vuurtje te stoken met het bewijsmateriaal.

»Anonieme getuigenissen zijn nooit ideaal, maar het is nu eenmaal de enige tool die slachtoffers hebben, omdat justitie en de maatschappij tekortschieten en het probleem blijven banaliseren.»

HUMO Om te begrijpen waarom een dader verkracht, bent u in de leer gegaan bij FBI-profiler Roy Hazelwood. Hij was dé pionier in de analyse van daders van zedenfeiten.

ZUCKER «Hij heeft mijn visie op verkrachtingen helemaal veranderd. Een verkrachting is een welbewuste keuze, géén accident. Het gaat ook niet over seks, wel over macht. Daarmee vertel ik niks nieuws: al in 1979 zei de Amerikaanse psychiater Nicholas Groth dat verkrachting in essentie niet-seksuele noden dient. En toch legt iedereen nog de link met seks, zelfs de vrouwen die nu op de barricades staan. Hoe verklaar je dan dat baby’s of hoogbejaarde, bedlegerige vrouwen worden verkracht? Of een vrouw die gedrogeerd en buiten bewustzijn is? Dat heeft niks te maken met seksuele driften die overkoken. Zolang we denken dat het over seks gaat, blijven we verklaringen zoeken bij het slachtoffer: ze gedroeg zich flirterig, ze droeg een te korte rok...»

HUMO Als een barman verkracht, gaat het dan ook over macht?

ZUCKER «Het lijkt me duidelijk dat de beschuldigde niet uit was op een seksuele relatie met die vrouwen, maar dat hij aasde op een prooi met wie hij kon doen wat hij wilde. Mij zou het niks verbazen als hij precies daarom voor de job van barman koos: in zo’n positie heb je makkelijk toegang tot slachtoffers. Het onderzoek moet zich concentreren op die intentie: was er sprake van voorbedachtheid? Dat wordt vaak over het hoofd gezien. Je wilt niet weten hoe vaak ik in de rechtbank, waar ik advocaten en families bijsta, heb moeten horen: hij zal het niet meer doen, hij is kalmer geworden sinds hij is getrouwd… Die logica kun je niet toepassen op een verkrachter: zo werkt zijn hoofd niet.»

HUMO In uw boek somt u een aantal karaktertrekken van daders op.

ZUCKER «Altijd gaat het over een mix van narcistische perversie, psychopathie en zeer intense angsten. Die drie trekken vindt men, in verschillende proporties, terug bij het overgrote deel van de daders.»

HUMO Ook als de dader een student is die te veel heeft gedronken?

ZUCKER «De gemiddelde leeftijd waarop een dader een eerste keer verkracht, ligt rond 14 jaar. Dat is zeer jong. Tegen dat zo’n dader op de universiteit zit, heeft hij wellicht al een aantal verkrachtingen gepleegd. Dan kun je niet denken: ach, het was op een studentenfeestje en hij was dronken. Nee, alcohol kan nooit de reden zijn voor een verkrachting. Alcohol is een wapen: het wordt gebruikt om de drempel naar de daad te verlagen. Vaak kiest de dader ook voor iemand die hij een beetje kent – geen echte vriendin, maar een kennis. Heeft zij gedronken, dan vormt ze het ideale slachtoffer: ze zal zich achteraf schuldig voelen en schamen, wat de kans verkleint dat ze naar de politie stapt.»

HUMO Op Balance Ton Bar gaat het over feiten die zich drie, vier, zelfs vijf jaar geleden hebben voorgedaan, in telkens dezelfde cafés. Hoe konden ze zo lang onder de radar blijven?

ZUCKER «Omdat we blijven excuses zoeken: ‘Is het wel waar wat ze zegt? We gaan toch geen onschuldige in de gevangenis stoppen?’ Dat laatste heb ik zo vaak gehoord. Terwijl onderzoek uitwijst: in slechts 4 procent gaat het om een valse getuigenis. Met een degelijk verhoor haal je ze er zo uit, dus mag het geen reden zijn om niks te doen.»

HUMO Veel getuigen klagen over black-outs: ze vermoeden dat er iets in hun drankje werd gedaan.

ZUCKER «Het fenomeen is niet nieuw. Toen ik jaren geleden op de spoeddienst psychiatrie in het Brusselse Sint-Pietersziekenhuis werkte, waren er geregeld mannen die me vroegen hen rohypnol voor te schrijven. Als ik weigerde, wat ik altijd deed, werden ze gewelddadig.»

HUMO Sommige cafés willen nu maatregelen nemen.

ZUCKER «Mij lijkt het een goed idee alleen nog cafés te bezoeken die expliciet veiligheidsmaatregelen nemen, bijvoorbeeld door iemand in dienst te nemen die een oogje in het zeil houdt.»

HUMO Zelfs dan blijft het risico bestaan. Op Balance Ton Bar vertelt een meisje hoe ze door de buitenwipper, de man die voor de veiligheid zou moeten instaan, achter een gordijn werd getrokken, waar hij haar probeerde te kussen en op haar jurk ejaculeerde.

ZUCKER «Het is triest om te zeggen, maar eigenlijk mag je nooit alleen zijn als je uitgaat. Je moet altijd omringd zijn door vrienden.»

HUMO De cafés geven vrouwen nu ook de boodschap: wees voorzichtig en drink niet te veel.

ZUCKER «Het is nooit een goed idee je lazarus te drinken, of je nu een vrouw of een man bent. Maar door zoiets te zeggen, doen die cafés aan victim blaming. Het zijn niet de vrouwen die moeten instaan voor hun eigen veiligheid. Hen met de vinger wijzen zal het probleem niet oplossen.»

HUMO Wat dan wel?

ZUCKER «Het heeft geen zin verkrachters te proberen overtuigen niet meer te verkrachten. Wat wel helpt, is niet-verkrachters te leren hoe ze verkrachters moeten herkennen. Mijn zoon vertelde me hoe hij in het park vier mannen een paar meisjes zag lastigvallen. Hij is op de meisjes afgestapt en deed alsof hij hen kende: ‘Lang geleden! Hoe gaat het?’ Daarop zijn die mannen afgedropen. Het ergste wat je kunt doen, is denken: niet mijn probleem.»

HUMO Zal de hervorming van het seksueel strafrecht helpen? Minister Vincent Van Quickenborne wil de straffen voor verkrachting optrekken: nu gaan die van één maand tot vijf jaar, dat moet naar zes maanden tot tien jaar.

ZUCKER «Voor mijn part mogen we meer in de richting van de VS opschuiven: daar riskeert een verkrachter twintig jaar tot levenslang. Dat is pas een duidelijke boodschap.»