‘In tijden van crisis vragen mensen zich af: is die auto m’n geld wel waard?’

De Nederlander Bram Schot was bijna twee jaar de baas van het luxe automerk Audi. Nu bezint hij zich niet alleen op zijn eigen toekomst, maar filosofeert hij ook over die van de auto-industrie en van de wereld. ‘Dit is het moment om te herijken.’

Een heerlijke tocht maken met een luxe sloep over de Amstel, dat gaan we vandaag doen. Het is mooi weer dus er kan niet veel misgaan. De kapitein heeft bovendien wel voor hetere vuren gestaan. Het is Bram Schot, sinds kort voormalig topman van Audi.

Schot leidde het luxe automerk met de vier ringen sinds de zomer van 2018 en was ook de baas bij Lamborghini, de motorfietsen van Ducati en de ontwerp- en engineerstudio Italdesign Giugiaro. Binnen de Volkswagen Group was Schot verantwoordelijk voor de verkoop en marketing van het hele concern, dus ook voor onder meer de merken Porsche, Bentley, Bugatti, Volkswagen, Seat en Skoda.

In oktober vorig jaar besloot Schot dat hij na de transformatie van Audi een nieuw avontuur buiten de VW Group aan wilde gaan. Deze maand zwaaide hij af en vertrok uit ‘Audi-stad’ Ingolstadt.

– Dat moet een hele omschakeling zijn. Eerst de verantwoordelijkheid over een miljardenbedrijf met 90.000 werknemers en nu een vrij man. Hoe is dat?

Bram Schot «Ik vind het heerlijk. Je komt ook wel een beetje thuis bij jezelf. Ik heb tot de allerlaatste minuut gewerkt alsof ik er nog 25 jaar zou blijven. Ja, ik kijk echt met extreem veel tevredenheid terug. Veel lol gehad ook. Maar vooral: ik heb het gevoel dat ik iets wezenlijks heb bijgedragen. Dat vind ik belangrijker dan succes.

»Met iets wezenlijks bedoel ik in het bijzonder het veranderen van de bedrijfscultuur bij Audi. De organisatie horizontaler maken, platter. Mensen een zinvol gevoel geven. Ze ergens heen leiden waar het beter is. Dat ze met plezier naar hun werk gaan. Ik heb bij Audi geprobeerd een perspectief te schilderen, de mensen uitgelegd dat het nu pijn doet maar dat we een prachtig bedrijf zijn waar je je kunt ontwikkelen, waar je lol kunt hebben en trots kunt zijn. Naast deze kwalitatieve zaken, hebben we de onderneming op efficiëntie getrimt en effectiever gemaakt. De financiële resultaten mogen er zijn. Maar, in deze dagen van corona wordt des te meer duidelijk wat echt belangrijk is in het leven.»

– U stopt inderdaad in een tijd van bezinning.

Schot «Deze tijd toont heel veel aan. Hij vraagt het uiterste van mensen, van bedrijven, van relaties. We voelen nu extra de gevolgen van de globalisering: de verbondenheid, maar ook de afhankelijkheid van elkaar. Dingen die je normaal niet ziet, komen nu aan het licht. Mensen die opstaan, mensen die het af laten weten. Wie neemt regie, wie had regie moeten nemen? We zijn lid van de EU, maar alle landen namen hun eigen beslissingen. Is dat regie of juist geen regie? In ieder geval werd er verantwoordelijkheid genomen.

»Mijn land, Nederland, lijkt, politiek gezien, partijloos geworden, verschillen doen er even niet toe. Een mooie parallel met de situatie die ik bij Audi moest creëren. Een gezamenlijk belang en doel bewerkstelligen. Er blijven er altijd een paar die in het grote bos een boom hebben gevonden waar ze tegenaan willen plassen en dat iedereen willen laten weten. Lekker laten plassen, die maken zichzelf vanzelf overbodig en worden opgeslokt door het overheersende, grote belang.

»We worden ons bewuster van al die vanzelfsprekendheden, die zo vanzelfsprekend niet zijn. Ik denk dat het goed is dat we onthaasten. Een pas op de plaats. Ik hoop dat we er iets van leren, dat we nu begrijpen hoe noodzakelijk de zorg is. De zorg moet structureel beter worden beloond. Wat het belangrijkste is, moet ook het belangrijkste worden gevonden.»

– Toen de corona-uitbraak begon, was u nog net in functie. Moest u wéér een crisis te lijf, na eerder schoon schip te hebben gemaakt na het dieselschandaal.

Schot «Ik heb direct besloten om fabrieken te sluiten. In Ingolstadt, in Neckarsulm, Lamborghini en Ducati in Noord-Italië, fabrieken in Mexico, India, Hongarije, noem maar op. Ik moest veertig-, vijftigduizend mensen naar huis sturen. We zijn mondkapjes gaan leveren aan de zorg en we hebben meegedacht over de productie van beademingsapparatuur. Ook dan word je geconfronteerd met de kwetsbaarheid van bedrijven en hoe autobedrijven afhankelijk zijn van China voor onderdelen.

»Dit is het moment om te herijken. Je kunt een crisis nooit onbenut laten, maar je moet niet afhankelijk worden van een crisis om je bedrijf te veranderen.»

– In hoeverre werpt deze crisis de auto-industrie terug?

Schot «De snelheid waarmee ze nu moet afslanken is veel hoger dan het tempo waarmee ze weer zal opbouwen. Men zal behoedzamer zijn. Dit zal de auto-industrie nog jaren voelen. De timing is ontzettend slecht. We zitten middenin de elektrificering, een transitie die autobedrijven heel veel geld kost.

»Op korte termijn zullen bij velen in de industrie cashflows en liquiditeit onder druk komen te staan. Niet in de laatste plaats bij toeleveranciers en dealerbedrijven. De timing kan gewoon niet slechter. Ik denk dat op termijn een begrip als ‘premium’ opnieuw zal worden gedefinieerd. Mensen vinden in tijden van crisis andere waarden belangrijk en vragen zich af: waar betaal ik mijn geld voor en is dat het wel waard?»

– Is dat een bedreiging voor het premiummerk Audi?

Schot «Daar maak ik me geen zorgen meer over. Ik ben ervan overtuigd dat Audi het onder leiding van mijn opvolger (Markus Duesmann, red.) goed zal doen. Eén van mijn belangrijkste opdrachten was om Audi tot dé innovatiemotor binnen het Volkswagen-concern te maken. Dat is gelukt. Er is altijd behoefte aan premium auto’s met ‘een voorsprong door techniek’.»

– Zullen we niet gewoon – als het virus is uitgeraasd – teruggaan in ons oude patroon?

Schot «Het zou zomaar kunnen. De geschiedenis leert te vaak dat we heel vaak van de geschiedenis niet leren.»

– Wat vond u de lastigste ingreep die u bij Audi moest doen?

Schot «Ik vond de opdracht om 10 miljard euro te bezuinigen niet ambitieus genoeg. Daar heb ik 15 miljard van gemaakt. Dat betekende dat alle afdelingshoofden aan mij moesten uitleggen waarom ze hun uitgaven wilden doen. Budgetten uit het verleden speelden geen rol.

»Prima manier om te bezuinigen, ik kan het iedereen aanraden. Het grootste deel heb ik weggehaald bij productontwikkeling. Uiteraard deden de bezuinigingen op personeel veel pijn. De nachtploeg, die tot 30 procent duurder is, moest direct worden afgebouwd. Die mededeling heb ik met open vizier gedaan door die mensen eerlijk te vertellen dat het geld aan andere zaken moest worden besteed. Door naast ze te gaan staan, was er toch begrip voor die beslissing.

»Ik ben er tot de laatste nacht bijgebleven in de fabriek, tot de laatste Audi A3 in elkaar werd gezet.»

– Schetst u eens een toekomstbeeld voor de auto-industrie? Welke kant gaan auto’s en automerken op?

Schot «Autofabrikanten moeten zich omvormen tot volledige aanbieders van mobiliteit, al blijken bijvoorbeeld deelauto’s nog niet winstgevend te zijn. En de auto wordt de grootste verzamelaar van data die er bestaat. Daar liggen volop kansen.

»Maar eerst moet er nog een flinke slag gemaakt worden met de vergroening en met de inzet van mobiliteit. Als je kijkt naar de absolute vierkante meters metaal die op aarde rondrijden, daar kan niet veel meer bij. Zeker niet bij een groeiende wereldbevolking. Als je bedenkt dat er gemiddeld 1,2 personen in een auto zitten, dan is dat verspilling van ruimte en schadelijk voor het milieu. Het wagenpark zal dus aanzienlijk minder moeten groeien dan de bevolking.

»De allerbeste oplossing is natuurlijk minder rijden. Daarmee zijn we weer bij de rode draad van dit gesprek: wat willen we nu echt? Wat vinden we nu echt belangrijk? Ik denk dan ook dat dat hét thema wordt de komende tijd: wat is essentieel en wat nice to have. Het spanningsveld tussen wensen en noodzaak, milieu en economisch belang.

»Er zijn in Europees verband wettelijk vastgelegde afspraken gemaakt over de uitstootnormen voor auto’s. Alle autofabrikanten werken er hard aan om daaraan te voldoen. Nu we teruggeworpen zijn door deze crisis wordt het interessant wat er gebeurt als de industrie er onvoldoende in slaagt om de emissie terug te dringen. Spaart Brussel die autofabrikanten dan? Leven we de regelgeving niet na, dan nemen we onszelf en het milieu niet serieus.

»Maar als de merken hun CO2-grenswaarden niet halen, moeten er forse boetes worden betaald door bedrijven die nu al met te krappe cashflows en liquiditeit worstelen. Die zullen zich die boetes niet kunnen veroorloven.

»Wet is wet, maar dit levert potentieel een fors spanningsveld tussen Brussel, de landelijke overheden en de automerken op. Dat wordt nog wat. Tjonge, wat ben ik blij dat ik nu zonder horloge op een sloep zit.»

– Hoe ziet uw eigen toekomst eruit? Blijft u werkzaam in de auto-industrie? Dat is wel de interessantste branche die er is, toch?

Schot «De automotive, daar gaat heel veel gebeuren, maar ik heb nog niks definitiefs besloten. Ik neem nu heel bewust zes weken sabbatical om de opties af te wegen. Die zijn er genoeg.»

– Zoals?

Schot «Een kwart van mijn opties is automotive ­gerelateerd. Dan gaat het om een functie als CEO of een plaats in de Raad van Commissarissen. Ik kan ook verdergaan in lesgeven in leiderschap. Dat doe ik al op de Bocconi Universiteit in Milaan en de Sankt Gallen Universiteit in Zwitserland.

»Binnenkort betrek ik een werkruimte in het kantoor van een zakenvriend, maar het voelt toch vooral alsof mijn hoofd nu even mijn kantoor is geworden. We zullen het wel zien. Ik zal mij de komende tijd vooral afvragen wat voor mij nu de essentie is. Wat vind ik nou echt belangrijk, waar word ik blij van.»

(Trouw)