Is uitverkocht diabetesmedicijn echt nieuw wondermiddel tegen overgewicht? ‘De Bourgondische Belg moet ik helaas teleurstellen’

Hoe lastig het voor sommigen is om gewicht te verliezen, kunnen we om de paar jaar zien bij Kamal Kharmach. Voor zwaarlijvigen die ondanks verwoede pogingen de overtollige kilo’s maar niet kwijtraken, zou een oplossing in zicht zijn. Europese en Amerikaanse onderzoekers onderzoeken een geneesmiddel dat ontwikkeld werd voor mensen met diabetes en tot wel 20 procent gewichtsverlies kan leiden. Het gevolg is wel dat het voor diabetici steeds moeilijker wordt om het te kopen. Vorig jaar legde Humo de eerste bevindingen voor aan een verheugde, maar ook sceptische obesitasexpert Luc Van Gaal: ‘De Bourgondische Belg moet ik helaas teleurstellen.’

De resultaten van de studie verschenen recent in het toonaangevende New England Journal of Medicine en zijn volgens veel wetenschappers ronduit opzienbarend. Luc Van Gaal, professor emeritus endocrinologie en obesitasexpert aan het UZ Antwerpen, is ook enthousiast. Dat is niet helemaal verwonderlijk: hij is co-auteur van de studie.

LUC VAN GAAL «We hebben het middel getest bij 2.000 mensen met obesitas: over een periode van meer dan een jaar kreeg de helft wekelijks een injectie met het middel semaglutide, de andere helft kreeg een placebo. Beide groepen kregen ook hetzelfde advies over evenwichtige voeding en lichaamsbeweging. In de groep die het middel kreeg, bleek er een gewichtsverlies van gemiddeld net geen 15 procent. Een derde verloor zelfs 20 procent gewicht. In de placebogroep was dat maar 2,4 procent. Om dat in kilo’s te vertalen: gemiddeld hadden de deelnemers een startgewicht van 100 kilo en speelden ze 15,3 kilo kwijt.

»Er waren al wel geneesmiddelen voor de behandeling van obesitas op de markt, maar die zorgden voor een eerder beperkt gewichtsverlies van 5 à 10 procent. Dat was voldoende om risicofactoren zoals bloedsuiker en cholesterol in te perken, maar niet om een effect te hebben op sterfte, hartinfarcten, kanker en slaapapneu. Daarvoor moet je minstens 15 à 20 procent gewichtsverlies bekomen. Dat lukte al met chirurgische ingrepen zoals een maagverkleining, maar voor het eerst boeken we nu ook zulke resultaten met een geneesmiddel. Dat is werkelijk een unicum.»

HUMO Semaglutide is geen nieuw middel. Het wordt al langer gebruikt bij patiënten met diabetes type 2.

VAN GAAL «Het is op de markt onder de merknaam Ozempic. Het wordt ook al lang in ons land gebruikt en we weten dat diabetespatiënten die het nemen minder risico lopen op hart- en vaatziekten. Voor hen is de dosis echter 1 milligram per week. Wij hebben in onze studie 2,4 milligram toegediend.

»Semaglutide is eigenlijk een synthetische versie van een natuurlijk darmhormoon. Het werkt in op de hersencircuits die ons een gevoel van verzadiging geven, en doet zo onze eetlust afnemen.

»In de beginfase kan het wel wat ongemakken met het maag-darmstelsel veroorzaken: misselijkheid, diarree of in een enkel geval braakneigingen. Daarom is een aanpassing van de levensstijl belangrijk. Als je veel vet en pikant voedsel eet, of veel alcohol drinkt, vergroot je de kans op die ongemakken. Om de vruchten van het middel maximaal te plukken, moet je dus zelf ook een kleine inspanning doen. Gezien de voordelen lijkt me dat echter niet te veel gevraagd.»

HUMO Mensen moeten dus niet denken: ik eet friet en pizza en chips zoveel ik wil, met één spuitje per week lossen we het wel op.

VAN GAAL «Die mensen moet ik helaas teleurstellen. Zo werkt het niet.»

HUMO Wie is er nu gebaat bij dit nieuwe middel? Iederéén met obesitas?

VAN GAAL «We mikken op de patiënten die al eerder pogingen hebben ondernomen om af te vallen, maar bij wie alle therapieën hebben gefaald. Het gaat om mensen met een BMI boven de 30.»

HUMO Mensen met obesitas worden soms scheef bekeken omdat ze te veel en te ongezond zouden eten, maar soms ligt het gewoon aan de verstoorde werking van hun hormonen. Bekijken we obesitas nog te weinig als een ziekte?

VAN GAAL «Overgewicht wordt voor zo’n 40 procent bepaald door je genen of het gebruik van medicatie. Die mensen kunnen er zelf niks aan doen. Maar de andere helft, en de Belg is zoals bekend nu eenmaal een bourgondiër, wordt wel degelijk mee bepaald door overmatig eten en te weinig lichaamsbeweging. We hebben het toch voor een groot deel zelf in handen.»

HUMO Is er nog extra onderzoek nodig, bijvoorbeeld over de gevolgen op lange termijn, of kan het middel snel op de markt komen?

VAN GAAL «Dat zal afhangen van het Europees Geneesmiddelenagentschap. Ik weet ook niet wanneer de fabrikant, een Deens bedrijf, dit middel voor goedkeuring zal indienen.

»Er zijn ook nog meer onderzoeken gaande, onder andere een studie die bekijkt of mensen die het middel nemen minder hart- en vaatziekten en beroerten krijgen. Als we dat kunnen aantonen, zou de benadering van obesitas weleens helemaal herdacht kunnen worden. Geneesmiddelen tegen overgewicht werden tot nog toe niet terugbetaald door de ziekteverzekering. Als je een middel hebt dat aantoonbaar tot een lagere sterfte leidt, zal men dat toch moeten herzien.»

HUMO Obesitas zet op de lange termijn ook een grote druk op de gezondheidszorg: het kan tot diabetes, kanker, hart- en vaatziekten en andere aandoeningen leiden. De behandeling van die aandoeningen kost veel middelen en mankracht. Ook in dat opzicht zou dit middel een verschil kunnen maken.

VAN GAAL «De voordelen op dat vlak moeten nog becijferd worden, maar het is wel duidelijk dat die er zijn, en dat de overheid die ook mee in rekening moet brengen.»

HUMO Hoe belangrijk is deze ontdekking nu? Veel wetenschappers hebben het al een gamechanger genoemd.

VAN GAAL «Wij houden ons hier in Antwerpen al veertig jaar bezig met onderzoek naar obesitas, en het is voortdurend een uitdaging geweest om een therapie te vinden die zowel efficiënt als veilig is. Ik denk dat we daar nu dicht bij zijn. Dit is de eerste stap in een volledig nieuwe aanpak van obesitas.»

(Verschenen in Humo in februari 2021)