Israëlisch schrijver Nir Baram bezocht de bezette gebieden

Nir Baram (40) geldt als de beste Israëlische romancier van zijn generatie, maar met zijn nieuwe boek ‘Een land zonder grenzen’ verlaat hij de fictie en kijkt hij de realiteit van zijn land recht in de ogen.

'Zonder nieuwe oplossingen zijn we ten dode opgeschreven'

Nir Baram «Het was een vrij impulsieve beslissing. Al een hele tijd wantrouwde ik mijn eigen politieke overtuigingen. In het publieke debat in Israël circuleren altijd weer dezelfde argumenten en zombietermen, zonder dat we weten wat er echt gaande is in de bezette gebieden, waar het geschil vooral om draait. Eerst maar eens gaan kijken, dacht ik. In de loop van een jaar bezocht ik het hele gebied, sprak er met mensen van alle klassen en gezindten, met joodse kolonisten, met mensen van Hamas, Fatah, met Palestijnse boeren. Het is echt zeldzaam dat zoiets bij ons gebeurt.

»Ik had maar één afspraak met mezelf: ik zou opschrijven wat ik zag zonder me ook maar een seconde af te vragen of dat mijn eigen politieke kamp zou schaden of niet. Weer thuis stelde ik vast dat 99 procent van mijn vrienden, linkse intellectuelen of activisten, nauwelijks wat wisten van wat ik ze allemaal te vertellen had. Zo hadden ze geen idee hoezeer de Israëlische kolonisten inmiddels verspreid zijn, ook buiten de nederzettingenclusters. En voor het eerst hoorden ze dat er door het optrekken van de muur tussen de Palestijnse en Israëlische gebieden allerlei obscure zones ontstaan zijn waar geen enkele overheid aanwezig is, geen politie, geen vuilnisdienst – het zijn echt wetteloze plekken.»

HUMO Israël runt de bezette gebieden als ‘een verfijnde cipiersonderneming’, schrijft u, maar het wordt in deze dagen van terroristische aanslagen wel als model genoemd.

Baram «Ik reis veel, spreek met allerlei mensen, en het verbaasde me inderdaad de laatste maanden geregeld bewonderaars van de veiligheidsstaat Israël te ontmoeten. Als je veiligheid wilt stoelen op de superioriteit van de ene etnische groep ten opzichte van de andere, en als je veiligheid wilt reserveren voor één deel van de samenleving, dan loont het vast om te komen kijken in Israël, maar is dat wat Europeanen willen? Is dat een model: een staat omgeven door een muur, waardoor hij in feite ’s werelds grootste getto is geworden?»

Ontkenning

HUMO U bezocht op de Westelijke Jordaanoever veel Israëlische kolonisten. Dat blijken lang niet altijd de religieuze diehards te zijn die men er zich weleens bij voorstelt.

Baram «Je vindt op de Westelijke Jordaanoever inmiddels alle facetten van de Israëlische maatschappij – religieuze mensen, seculieren, Russische joden, duizenden mensen op zoek naar een levensstandaard die voor hen in Israël zelf onbereikbaar is... Israëli’s hebben er belangrijke investeringen gedaan: de hele structuur van de Israëlische maatschappij is naar de bezette gebieden overgebracht en dat heeft enorme gevolgen voor de politieke strijd om dit gebied.»

HUMO U ontmoet er ook vrij progressieve mensen die het onrechtmatige van hun positie niet inzien. Zo voert u iemand op die ten tijde van de apartheid nooit naar Zuid-Afrika wilde, maar deze bezetting wel oké vindt.

Baram «Een interessante quote vond ik dat, omdat je daar merkt hoe het mechanisme van de ontkenning werkt. Dat blank en zwart ongelijke rechten hadden in Zuid-Afrika zag die man wel, maar om het onrecht in zijn eigen land te zien is zijn blik al te vertroebeld door een compleet mythische visie: ‘Dit land behoort ons toe!’

»Maar ik proefde bij hem ook een ongemak met z’n positie, waar meer kolonisten mee zitten. De kolonisten van de jaren 80 voelden zich goed in hun vel, ze dachten te doen wat moreel juist was. Dat is niet langer zo, ze denken minder en minder in morele termen. Er is veel onverschilligheid voor het lot van de Palestijnen, maar je hoort ook stemmen van de kant van de kolonisten om hun het dagelijkse leven wat gemakkelijker te maken. De oplossingen waar ze dan mee komen, zijn gewoonlijk belachelijk, maar de inspanning op zich vind ik wel interessant.»

HUMO Hoe zou u de stemming onder de Palestijnen in de bezette gebieden samenvatten?

Baram «Een en al wanhoop. Zelfs zwarte humor over de bezetting, die je vroeger weleens hoorde, is er niet meer bij. Ze zijn de Israëlische bezetting beu, ze zijn de Palestijnse Autoriteit beu, want die dient in hun ogen alleen maar de bezetter. Ze geloven niet dat een scheiding tussen de twee staten nog mogelijk is, en de internationale gemeenschap vertrouwen ze niet meer. Ze worden helemaal opgeslorpt door hun dagelijkse economische problemen, hun gebrek aan mobiliteit. Daar zoeken ze oplossingen voor, en misschien is dat ook het bescheiden begin van een grotere oplossing. Als ik iets geleerd heb uit de vele lange gesprekken met de Palestijnen, is het dat: zelf ben ik ook pragmatischer geworden in het denken over oplossingen.»

HUMO Dat de internationale gemeenschap een oplossing zal afdwingen, gelooft u zelf al evenmin als de Palestijnen.

Baram «Links Israël maakt het zichzelf al veertig jaar wijs, ik hoorde het al vertellen toen ik nog een snotaap was: ‘De wereld blijft dit niet accepteren.’ Dat is een van de leugens waar we van af moeten. Niemand komt ons een oplossing brengen. De internationale gemeenschap, de VS heeft ons in de steek gelaten, we zullen dit conflict zelf moeten oplossen.»

HUMO David Grossman maakte dertig jaar geleden een reis door de bezette gebieden die vergelijkbaar was met de uwe, en schreef in zijn conclusie: ‘Al twintig jaar leven we in een valse, onhoudbare situatie.’

Baram «Ja, en nu weten we dat die ‘onhoudbare’ situatie perfect houdbaar bleek!

»In de eerste decennia van de bezetting waren veel Israëliërs nog geschokt over het gedrag van hun soldaten, inmiddels is de bezetting voor de meesten een routineuze, onzichtbare onderneming geworden.»

HUMO We moeten van die bezetting af, of we verzwakken onze positie als samenleving tegenover de Palestijnen, was de redenering van Grossman.

Baram «Terwijl we nu sterker dan ooit staan in die krachtsverhouding. Benjamin Netanyahu (sinds 2009 premier van Israël, red.) heeft zijn punt gemaakt: je kunt een bezettende macht zijn en toch nog politieke, economische en financiële banden hebben met de buitenwereld en voor economische groei in Israël zorgen. Je hoeft voor de bezetting dus geen enorme prijs te betalen. Kijk maar naar de recente deal met de VS. Obama is wel jarenlang retorisch uitgevaren tegen Netanyahu’s aanpak, maar dat stond een megadeal inzake bewapening – 38 miljard dollar! – blijkbaar niet in de weg. Daarmee heeft Netanyahu bewezen dat er geen echte oppositie is tegen de bezetting.»

Twee staten

HUMO Is er echt niks dat deze ellendige status quo kan bedreigen?

Baram «Ik vind het verbluffend altijd weer te moeten vaststellen dat Netanyahu niet de minste toekomstvisie heeft, dat we in dit land niet eens over de toekomst durven te denken. Waar zullen we over veertig, vijftig jaar staan? Als we de huidige politiek voortzetten, zie ik niet met welke Palestijnse partij we dan nog zullen onderhandelen. En wat is het alternatief: opnieuw een complete bezetting van de Westelijke Jordaan-oever? Toch maar één staat? Voor geen van die twee mogelijkheden is er een meerderheid onder de Israëliërs.

»Vandaar mijn stelling: we zijn ten dode opgeschreven als we er niet in slagen een totaal nieuwe conversatie te beginnen, nieuwe oplossingen te bedenken. Ik heb me aangesloten bij een initiatief van Israëliërs en Palestijnen dat staat voor ‘één vaderland, twee staten’.»

HUMO En wat is dan, in het kort, het verschil met die andere, al zoveel bediscussieerde voorstellen: ‘twee staten’ of ‘één staat’?

Baram «Ten eerste: het idee dat een scheiding nog mogelijk is, vinden wij idioot. Ten tweede: ons plan zet niemand uit zijn huis. En ten derde: wij pleiten voor twee staten, maar dan wel met vrij verkeer tussen beide. Palestijnen hebben rechten in Israël en Israëliërs hebben rechten in Palestina. Vergelijk het met de verschillende staten die je hebt onder het dak van de Europese Unie.

»En er is nog iets wat ons plan uniek maakt: wij pakken heel serieus de kwestie ‘1948’ aan. Ook dat heb ik op deze reis geleerd: de verdrijving van de Palestijnen uit hun land in dat jaar is nog een springlevend trauma voor elke Palestijn die ik sprak. Israëliërs denken te gauw dat het hier om een kleinigheid gaat die snel geregeld kan worden. Ehud Olmert bijvoorbeeld, onze voormalige premier die veroordeeld is wegens corruptie en me na het lezen van mijn boek vanuit de gevangenis belde, reageerde in die zin, maar ik ben het compleet oneens met hem. Als je niet serieus rekening houdt met dat trauma, is een oplossing onmogelijk. Het zou al een enorm verschil maken als een Israëlisch premier zou zeggen: ‘Wij zijn in 1948 die oorlog niet begonnen, maar we vragen wel vergiffenis voor onze reactie, voor het verjagen van zovelen.’»

HUMO Alles bij elkaar schreef u een moedeloos stemmend boek over het land waar u de rest van uw leven zal blijven wonen, zoals al in de eerste zin staat, zij het met enig voorbehoud: ‘althans, zoals de plannen er momenteel uitzien’.

Baram «Ik ben niet compleet hopeloos, en ik voel me enorm verbonden met die samenleving en met onze oproep om ze te veranderen. Ik blíjf.»