Ja, ik wil... maar ik kan niet: trouwen is voor Japanse jongeren een onbereikbaar ideaal

Jongeren in Japan lijden massaal aan trouwvrees. Ze willen wel, maar financieel durven ze een toekomst met z’n tweetjes niet aan. Dus blijven ze eindeloos bij hun ouders wonen. Wat een dramatisch effect heeft op de demografie.

Het is ergens halverwege de afspraak in een rokerige koffiezaak in Noord-­Tokio, als Tatsuya Waguri (38) bondig samenvat waarom hij nog niet aan trouwen wil denken. ‘Ik vind het gewoon moeilijk om een voorstelling van de toekomst te maken.’

Zijn vriendin Harumi Sasaki (37) blaast rook uit en knikt. ‘Ik heb geen zin in de druk die het met zich meebrengt.’

De terughoudendheid van de twee over het huwelijk is op het eerste gezicht een beetje vreemd. Immers, ­Waguri en Sasaki hebben ruim vijf jaar een relatie. Hij heeft een vaste baan als vorkheftruckchauffeur bij een metaalhandel, zij volgt de lerarenopleiding ­Japans en kan over twee jaar aan de slag. Aan ongetrouwd samenwonen doet bijna niemand in Japan en dus woont Sasaki nog bij haar ouders. ­Waguri heeft een paar straten verderop een huurwoning betrokken. Zou het voor deze laat-dertigers niet fijner en makkelijker zijn te trouwen en bij ­elkaar te gaan wonen?

Waguri en Sasaki leerden elkaar vijf jaar geleden kennen in de chatroom van het online-computerspel Lineage. Toen het serieus werd met Sasaki, verhuisde Waguri voor haar naar deze buurt. Hij woont nu 30 kilometer van zijn werk, die hij elke dag met de fiets aflegt. Ze zien elkaar meestal in het weekend, zoals nu.

‘Het is een financiële kwestie’, zegt ­Waguri, terwijl hij in zijn koffie roert. ‘Omdat ze nog niks verdient, zou ik alles moeten betalen en dat is lastig.’

Waguri verdient als vorkheftruckchauffeur 1.750 euro netto per maand. De huur van zijn appartement is 600 euro. Van wat hij na aftrek van alle vaste kosten zegt over te houden, kan hij Sasaki niet onderhouden, denkt hij. ‘Als ze straks een baan heeft, zou het wel kunnen.’

Financiële onzekerheid is de belangrijkste oorzaak van een trend die Japan demografisch aan het opschudden is: er wordt steeds minder getrouwd. In 2017 stapten 607 duizend Japanners in het huwelijksbootje, tegenover 720 duizend tien jaar eerder. Volgens een schatting van het ministerie van Welzijn zal over vijftien jaar eenderde van de Japanse mannen van 50 jaar ongehuwd zijn; bij de vrouwen loopt dit op naar 20 procent.

Een direct gevolg is dat er minder kinderen worden geboren, want zwanger worden zonder getrouwd te zijn, is taboe. Daarmee is trouwvrees een van de belangrijkste oorzaken van de bijzonder snelle bevolkingskrimp in Japan. Alleen al in 2018 kromp de bevolking met een half miljoen zielen. In het huidige tempo zal de populatie (128 miljoen) in 2060 met eenderde zijn afgenomen.

Het gekke is dat Japanners in opiniepeilingen steevast aangeven dat ze graag willen trouwen, schreef de ­Japanse socio­loog Yamada Masahiro in 2016 op Nippon.com. Het probleem is dat voor veel jongeren de financiële zekerheid zo belangrijk is, dat ze het huwelijk uitstellen.

Traditie: vrouw stopt met werken

Japanners zijn volgens Masahiro in ­tegenstelling tot veel West-Europeanen traditioneel in hun opvattingen over het huwelijk: van gehuwde vrouwen wordt verwacht dat ze minder gaan werken, voor het huishouden zorgen en finan­cieel afhankelijk worden van hun echtgenoot. Dit werkt door in de partnerkeuze. In een nationale ­bevolkingsonderzoek gaf tweederde van de ongetrouwde vrouwen aan dat ze een echtgenoot willen die jaarlijks minstens 32 duizend euro binnenhaalt. ‘Het probleem is dat slechts een op de vier ongetrouwde mannen zoveel verdient’, aldus Masahiro.

Al decennia daalt het besteedbaar inkomen van de Japanse man. Dat komt vooral door de spectaculaire groei, sinds de jaren ­negentig, van het aantal werknemers met een parttime of tijdelijk contract. Hun onzekere positie maakt het moeilijker een huwelijkspartner te vinden: slechts 30 procent van werknemers van begin 30 met een tijdelijk contract is getrouwd. Onder werknemers met een vast contract is dat twee keer zoveel.

‘Veel koppels stellen het trouwen niet alleen uit, ze gaan ervan uit dat het ­helemaal niet meer gaat lukken’, zegt Makoto Iwahashi (29) van jongerenvakbond Posse. ‘De lonen zijn laag, terwijl de huurprijzen tot de hoogste van de ­wereld behoren. Als je in Japan kinderen krijgt voor je 30ste, moet je haast wel rijk zijn.’

Maar ook de meer welvarende Japanners duiken niet meteen in het huwelijksbootje: over de hele linie stijgt de gemiddelde leeftijd waarop wordt getrouwd. Neem de 34-jarige tassenontwerper Yasuhiro Fukano en zijn vriendin, met wie we hebben afgesproken in een ouderwetse koffietent tegenover station Sjinjuku in het centrum van Tokio. ‘Ik wil me nu vooral focussen op mijn werk’, zegt Fukano. Hij wil graag eerst ‘iets creëren voor toekomstige generaties’, voor hij aan zijn eigen nageslacht wil denken. ‘Ik geloof echt dat het belangrijk is dat ik eerst mijn potentieel verwezenlijk.’

undefined

Fukano en zijn 31-jarige vriendin, naar eigen zeggen afkomstig uit een redelijk welvarend nest, hebben sinds drie jaar iets met elkaar. Hoewel zij wel graag meedoet met het interview, wil ze niet met haar naam en foto in de krant. Fukano en zij werken bij hetzelfde modemerk en het stel wil dit verborgen houden voor collega’s. Pas als er concrete trouwplannen zijn, mag ­iedereen het weten. Dat gaat nog wel even duren. ‘Het staat nu gewoon niet op onze radar’, zegt zij.

Wat meespeelt, is dat Japanse vrouwen doorgaans hun carrière op een laag pitje moeten zetten als ze eenmaal moeder zijn. Iwahashi van jongerenvakbond Posse zegt tal van klachten te krijgen over werkgevers die onomwonden zeggen dat ze geen zwangere werknemers willen. ‘Als je niet vrijwillig gaat, geven ze je gewoon geen werk meer of ze voeren de mentale druk op’, aldus Iwahashi.

Fukano’s vriendin ziet het om zich heen. Van de vriendinnen die kinderen hebben, is de helft gestopt en de andere helft is minder gaan werken. Ze vreest dat dit ook haar lot zal zijn. ‘Ik zou niet hetzelfde kunnen doen als nu, niet met dezelfde intensiteit in ieder geval.’ Ook lerares-in-opleiding Sasaki ziet veel jonge moeders stoppen met werken: ‘Het wordt van je verwacht.’

Partnerkeuze: relatie moet slagen

Een ander Japans probleem, zo schrijft socioloog Masahiro, is dat er behoorlijk wat druk ligt op de juiste partnerkeuze en het slagen van een relatie, omdat die algemeen wordt beschouwd als de voorbode van het huwelijk. Singles blijven daarom soms lang alleen, omdat ze alleen voor het beste willen gaan.

Stellen die de sociale druk willen ontlopen, kunnen ervoor kiezen hun relatie niet bekend te maken, zoals Fukano en zijn vriendin doen. Zo weten zelfs hun beider ouders nog van niks, hoewel ze al drie jaar verkering hebben en elkaar bijna dagelijks zien. Alleen Fukano’s moeder heeft mogelijk iets door, omdat ze een keer onaangekondigd voor de deur stond. Maar als ze ernaar vraagt, wuift Fukano het weg. ‘Ik zeg gewoon dat ze het onderwerp met rust moet laten.’

De sociale druk leidt er wellicht ook toe dat het onderwerp binnen relaties nogal eens wordt vermeden, omdat het de zaak op de spits kan drijven. Zo kostte het bijzonder veel moeite – tientallen verzoeken via diverse vrienden en kennissen in Japan - om voor dit artikel twee stellen bereid te vinden voor een interview. Veel stellen zagen er niks in om met zijn tweeën geïnterviewd te worden. ‘Je zult meer eerlijke antwoorden krijgen als je ze interviewt zonder partner’, zei een vriend. ‘Ze zijn bang dat het anders ongemakkelijk wordt en dat het gevolgen kan hebben voor hun relatie.’

Ook Waguri en Sasaki en Fukano en zijn vriendin stelden aanvankelijk als eis dat een van hen het interview zou doen, hoewel uiteindelijk – zonder bericht vooraf – hun beide partners toch kwamen opdagen.

Voor de staat is de terugloop van het aantal huwelijken en de bevolkingskrimp vooral een economisch probleem. Het zal moeilijker worden de pensioenen te kunnen betalen en door de bevolkingsafname zal de economie waarschijnlijk ook krimpen.

Om de krimp enigszins te beteugelen, wil de conservatieve regering van premier Shinzo Abe vooral het aantal kinderdagverblijven uitbreiden. Dat is hard nodig, zegt Iwahashi van vakbond Posse: ‘Als je echt geluk hebt, vind je er een in de buurt, maar veel vaker moet je verder weg.’

Volgens Sasaki is dit onvoldoende. Ze begint over Abenomics, het beleid van premier Abe om de economie te stimuleren door overheidsinvesteringen en het tegengaan van inflatie. ‘Het is misschien goed voor de economie, maar alleen de rijken profiteren ervan. Ze zouden juist iets voor de onderlaag moeten doen. De lonen moeten omhoog, in combinatie met gratis kinderopvang. Dat zou helpen.’

Op de vraag of Waguri en Sasaki nog aan kinderen denken, valt een korte stilte aan tafel. ‘Ik heb het eigenlijk al opgegeven’, zegt zij. ‘Ik voel me wel schuldig dat ik hem geen kind ga geven, omdat hij het oudste kind is thuis.’

Waguri houdt de hoop in leven. ‘Misschien komt er toch nog een. Het is geen noodzaak, maar ik zou het wel leuk vinden. Ik wil het nog niet opgeven.’