Jake Gyllenhaal, de beste acteur van zijn generatie: 'Ik wil geen hits, ik wil geen roem: ik wil persoonlijke films maken'

Jake Gyllenhaal heeft niet alleen de meest melancholische oogappels en de fluweelachtigste stem van Hollywood, hij is simpelweg ook één van de beste acteurs van zijn generatie.

'Ik zal de trainingen voor 'Southpaw' nooit meer vergeten, maar vraag me niet om het opnieuw te doen (lacht).'

Gyllenhaal maakte zijn officiële acteerdebuut in 1991 – 10 jaar oud! – in de komische western ‘City Slickers’, als het zoontje van city slicker Billy Crystal. Wat betekent dat de acteur volgend jaar zijn jubilee mag vieren: al 25 jaar in het vak! En in die tijd is hij alleen maar beter geworden: wie een lijntje trekt van ‘October Sky’ (1999), zijn eerste grote rol, naar ‘Southpaw’, ziet een groeicurve die steiler omhoogschiet dan de flanken van de Mont Ventoux. Wij hebben uit Gyllenhaals steeds indrukwekkender ogende filmografie vijf films gelicht; vijf essentiële titels, deskundig van commentaar voorzien door de ster zelf, die samen laten zien wat voor een sublieme en veelzijdige acteur hij is. Bekijk die vijf films na elkaar en u ziet Gyllenhaal voor uw ogen openbloeien van superbelofte tot topspeler. Hou u klaar voor de ongetemperde en goudglanzende Jake Gyllenhaal experience.

Donnie Darko (2001)

In de openingsscène van ‘Donnie Darko’, de in inktzwarte weltschmerz ondergedompelde debuutfilm van Richard Kelly, zien we een jongen in het schemerduister op het asfalt liggen. Hij krabbelt recht, draait zich half naar de camera, en laat een mysterieus lachje zien – hallo Jake Gyllenhaal. Een iconisch moment eigenlijk: het is alsof de toen 22-jarige Gyllenhaal opstond uit de anonimiteit en zich lachend aan het grote publiek kwam voorstellen. Gyllenhaal had al in enkele films meegespeeld, onder meer in het mooie ‘October Sky’ van Joe Johnston, maar het was ten tijde van ‘Donnie Darko’ dat we ons voor het eerst afvroegen: ‘Hé, wie is die jongen met die melancholische oogopslag en die intrigerende innerlijke gloed?’ Het bevreemdende ‘Donnie Darko’, waarin hij een tiener speelt die van een reuzegroot konijn te horen krijgt dat het einde van de wereld nabij is, was indertijd geen hit, maar groeide in de loop der jaren wel uit tot een cultfenomeen.

undefined

undefined

'Met 'Donnie Darko' bereikte Gyllenhaal al een cultstatus, maar 'Brokeback Mountain' was zijn ticket naar de top.'

Jake Gyllenhaal «Er gaat geen dag voorbij of er is wel iemand die me aanspreekt over ‘Donnie Darko’. Onlangs nog klampte een man me aan in een supermarkt in San Diego: ‘Hey man, ik speel mee in pornofilms onder de naam Johnny Darko! Want dat is mijn favoriete film aller tijden!’ Ik wist niet of ik me geflatteerd of verontrust moest voelen (lacht).»

- In de Verenigde Staten was ‘Donnie Darko’ een flop, maar in Europa vond de film wél een trouwe aanhang.

Gyllenhaal «Het verhaal van ‘Donnie Darko’ was voor Amerikanen wellicht te somber, de sfeer te dromerig, en het hoofdpersonage te raar. De film mag dan wel een klassiek thema aansnijden – de groeipijnen van een tiener – het is géén traditionele highschoolmovie over een jongen die er alles aan doet om met het mooiste meisje van de school naar de prom night te trekken (lacht). In ‘Donnie Darko’ gebeuren surrealistische dingen, maar die vreemdigheid in het verhaal trok me net aan. Ik was als acteur nog groen achter mijn oren toen ik voor ‘Donnie Darko’ tekende, maar het was voor mij al kristalhelder dat ik niet in de zoveelste conventionele puberklucht wou zitten. ‘Als ik dan toch in een highschoolfilm ga meespelen,’ zo dacht ik, ‘laat het dan een wonderbaarlijke zijn.’ ‘Donnie Darko’ laat heel mooi zien dat de overgang van de tienertijd naar de volwassenheid een periode vol pijn en waanzin is. Op het eind van de film vraag je je af: ‘Was het nu allemaal een droom? Is mijn eigen leven een droom?’ In Amerika snapten ze er niets van, maar in Europa was het publiek helemaal méé.»

- Leek je eigen tienertijd op die van Donnie? Was het een periode vol pijn en waanzin?

Gyllenhaal «Ik ben opgegroeid in Los Angeles, sowieso een krankzinnige plek (lacht). Mijn vader is regisseur, mijn moeder scenariste (Stephen Gyllenhaal regisseerde onder meer het schitterende ‘Paris Trout’ met Dennis Hopper, en Naomi Foner schreef de scenario’s van ‘Running on Empty’ en ‘Losing Isaiah’, red.). Mijn ouders zijn allebei buitengewone mensen, maar ze zijn altijd de zwarte schapen van de familie geweest. De ouders van mijn moeder waren bijvoorbeeld chirurgen die zich voortdurend afvroegen wanneer mijn ma eens een échte job ging zoeken. Films bedenken, verhalen schrijven: ze begrepen het niet. Dat we in de Eastside woonden, zowat de onhipste buurt van LA, snapten mijn grootouders al helemáál niet. We woonden in een flat boven de garage die werd gehuurd door Steven Soderbergh, voor hij de cineast Steven Soderbergh werd. Thuis was het een circus: er liepen voortdurend acteurs en regisseurs binnen en buiten, onder wie Dustin Hoffman en Paul Newman – die heeft me nog leren autorijden! Mijn moeder nam mij en mijn zus Maggie voortdurend mee naar de bioscoop. De eerste film die ik zag, was ‘The King and I’ met Yul Brynner – ik was helemaal in de ban. De liefde voor de cinema was ons met de paplepel ingegeven – en meer nog: de liefde voor sterke verhalen.»

- Eigenlijk was je voorbestemd om acteur te worden.

Gyllenhaal «Waarschijnlijk wel. Ik ben beginnen te acteren toen ik 10 was, en dat voelde heel natuurlijk. Mijn ouders hebben me altijd aangemoedigd, maar ze zagen de filmwereld niet als een business, ze wilden in eerste instantie dat ik er plezier aan had. »

- Wat is het belangrijkste dat je hebt geleerd van je ouders?

Gyllenhaal «De meeste mensen zien cinema louter als entertainment. Geen probleem, maar die mensen gaan een beetje voorbij aan de impact die een film kan hebben. Cinema kan echt je leven veranderen. Het zijn mijn ouders die me hebben bijgebracht dat films echt iets voor een mens kunnen betekenen, dat film een medium is dat je serieus moet nemen, dat sommige films je echt kunnen helpen om bepaalde emoties te verwerken. En niet alleen cinema, maar ook muziek, literatuur en poëzie. Zonder kunst zouden we ons allemaal een beetje meer verloren voelen. Kortom: dankzij mijn ouders neem ik mijn vak ernstig. Dat is de reden waarom ik soms maanden de tijd neem om me op een rol voor te bereiden, zoals nu met ‘Southpaw’.»

- Je bent in je tienertijd eventjes strandredder geweest. Is het waar dat je ooit op het been van een man hebt gepist die was gebeten door een kwal?

Gyllenhaal «Klopt. Urine helpt tegen de pijn van een kwallenbeet. Op iemands been pissen: ik zie het als iets nobels (lacht).»

Brokeback Mountain (2005)

Bereikte Gyllenhaal met ‘Donnie Darko’ al een cultstatus, dan was ‘Brokeback Mountain’, de wondermooie verfilming van de novelle van Annie Proulx, zijn ticket naar de top. Als Jack Twist, de rodeocowboy die in de machtige landschappen van Wyoming een relatie begint met schaapsherder Ennis Del Mar (de betreurde Heath Ledger), liet Gyllenhaal niet alleen tonnen klasse zien, maar ook veel moed. Want neem het van ons aan: in Hollywood lopen niet veel acteurs rond die het zouden aandurven om een beoefenaar van de Griekse beginselen te vertolken.

undefined

undefined

'Toen Heath Ledger stierf, was het alsof ik een broer verloor. Ik ben er nog steeds kapot van'

Gyllenhaal «De opnamen van ‘Brokeback Mountain’ vormen in mijn herinnering een magische tijd. Ang Lee, Heath, Michelle Williams: onze trailers stonden naast elkaar op de oever van de rivier. We aten samen en we dronken samen, we wandelden samen naar de set, en het eerste wat ik iedere ochtend zag, was Ang die in dat bucolische landschap aan tai chi stond te doen. Een betoverend plaatje.»

- Denk je nog vaak aan Heath?

Gyllenhaal «Ja. Maar vraag me niets over hem, ik praat er niet graag over. Toen hij stierf, was het alsof ik een broer verloor. Ik ben er nog steeds kapot van.»

- ‘Brokeback Mountain’ is misschien wel de belangrijkste film die je ooit hebt gemaakt.

Gyllenhaal (knikt) «Ik zei daarnet dat cinema een diepe impact kan hebben. Wel, ‘Brokeback Mountain’ is daar een prachtig voorbeeld van. Zelfs vandaag gebeurt het nog geregeld – zelfs vaker dan je denkt – dat mensen me komen vertellen dat ze dankzij ‘Brokeback Mountain’ eindelijk de moed vonden om uit de kast te komen. En telkens opnieuw denk ik: ‘Wow!’ Dat een klein stukje cultuur een mens echt kan helpen in het leven, dat cinema die kracht kan hebben: is dat niet prachtig? Anderzijds hebben die vele reacties op ‘Brokeback Mountain’ me ook wel een beetje verrast. Ik kom namelijk uit een familie waar homoseksualiteit als iets perfect normaals wordt beschouwd – de broer van mijn mama en de broer van mijn papa vormen zelfs een koppel. Ik ben nog altijd een beetje geschokt wanneer ik mensen tegenkom die zoiets níét normaal vinden.»

- Je hield aan ‘Brokeback Mountain’ je eerste Oscarnominatie over.

Gyllenhaal «Ik was natuurlijk erg blij, al vond ik het op dat moment wat vroeg – ik was nog maar 25 en moest nog alles bewijzen. Maar ik steek niet weg dat die nominatie mijn carrière een ongelooflijke boost heeft gegeven.»

undefined

'Ik kom uit een familie waar homoseksualiteit als iets perfect normaals wordt beschouwd'

- ‘Brokeback Mountain’ opende inderdaad de deur naar een reeks prachtige rollen: ‘Jarhead’, ‘Zodiac’, ‘Source Code’... Mogen we zeggen dat ‘Brokeback Mountain’ jou definitief heeft gelanceerd?

Gyllenhaal «Ja, maar maak je geen illusies: het vinden van uitdagende rollen blijft extreem moeilijk. Ik zou bijvoorbeeld eens heel graag in een blockbuster van het ‘Haal je revolver boven en kus het meisje’-type spelen, maar om de één of andere reden komen die rollen mijn richting niet uit. Misschien terecht.»

- Je zat toch in ‘The Day After Tomorrow’ van Roland Emmerich?

Gyllenhaal «Dat is waar. Ik wilde weleens weten hoe het is om in een rampenfilm van 150 miljoen dollar te zitten. (Schamper) En nu weet ik het.»

Enemy (2013)

In 2012 maakte Gyllenhaal een U-bocht – en het is toen dat zijn carrière pas écht aan het rocken ging. Hij besloot namelijk om zijn tijd niet langer te verliezen aan inhoudsloze mainstreamproducties als ‘The Day After Tomorrow’ of ‘Prince of Persia: The Sands of Time’, of aan makke drama’s als ‘Rendition’ of ‘Brothers’, maar hij nam zich voor om alleen nog maar edgy films te maken – films die de toeschouwers resoluut uit hun comfortzone trekken. Zoals het ultra-intense politiedrama ‘End of Watch’ van David Ayer, of de duistere thriller ‘Enemy’ van Denis Villeneuve, de Canadese regisseur met wie hij ook het onrustwekkende ‘Prisoners’ draaide. Zeker in ‘Enemy’, een nocturnale mind trip waarin hij schittert als een hoogleraar die zijn dubbelganger ontmoet, bereikte Gyllenhaal topniveau. Om niet te zeggen: dúbbel topniveau.

'De films 'Enemy' en 'Nightcrawler' luidden een nieuwe wending in Gyllenhaals carrière in: gedaan met de inhoudsloze mainstreamproducties.'

- Ben je het ermee eens dat ‘End of Watch’ en vooral ‘Enemy’ een nieuwe fase in jouw carrière inluidden?

Gyllenhaal «Absoluut. Eigenlijk heb ik jarenlang maar een beetje zitten aanmodderen: nu eens speelde ik mee in een ouderwetse avonturenfilm, dan weer in een drama, daarna in een sciencefictionfilm... Ik was constant aan het werk, en ik verdiende hopen poen. Maar op een dag werd ik wakker en voelde het alsof ik in de verkeerde kamer zat. Zoals in die song van Talking Heads: ‘That is not my beautiful house. That is not my beautiful wife. How did I get here?’ Ik besefte dat ik de laatste jaren niet naar mezelf had geluisterd, en dat ik een richting aan het uitgaan was die niet echt voor mij was. Ik begon mezelf af te vragen: wat wil ik eigenlijk? Bruce Springsteen heeft zichzelf die vraag ook ooit gesteld. Na het succes van ‘Born to Run’ had Springsteen 25 ongelooflijke popsongs kunnen schrijven, maar hij zei tegen zichzelf: ‘Dat is niet wat ik wil. Ik wil songs schrijven die mijn emoties uitdrukken. Ik wil platen maken die als míj aanvoelen.’ En bij mij klonk het antwoord: ik wil geen hits, ik wil geen roem, ik wil persoonlijke films maken. Films die niet gewoon goed of entertainend zijn, maar die je de wereld op een andere manier laten ervaren.»

- In 2009 zijn je ouders gescheiden, je brak met je toenmalige vriendin Reese Witherspoon, en je verhuisde van Los Angeles naar New York. Speelde dat ook mee?

Gyllenhaal «Absoluut. 2009 was een kentering, zowel in mijn werk als in mijn privéleven. Vooral mijn verhuizing naar New York was belangrijk. Ik wilde weg van Hollywood, weg van de celebritycultuur, weg van het ziekelijk oppervlakkige leven daar. Sindsdien heb ik het spelplezier teruggevonden: wanneer ik vandaag een set opstap, voel ik me weer helemaal opgewonden – een gevoel dat ik ergens onderweg was kwijtgeraakt.»

- Met films als ‘Enemy’ koop je wel artistieke geloofwaardigheid, maar in commercieel opzicht is het geen verstandige keuze.

Gyllenhaal «Commercieel succes interesseert me niet langer. Intrigerende verhalen vertellen, met interessante filmmakers samenwerken, emoties uitspelen waar ik zelf mee worstel: daar draait het om. Op de set van ‘Enemy’ voelde ik me – door al die veranderingen die ik in mijn leven achter de rug had – zélf een gespleten persoonlijkheid. Ik wist niet goed meer wie ik was, waarin ik moest geloven, en wie ik kon vertrouwen. ‘Enemy’ speelt zich af op de rand van het donkere onderbewustzijn van een man die met zijn identiteit worstelt, en de film heeft me die sombere gevoelens helpen uitklaren.»

- Wat jouw dubbele vertolking in ‘Enemy’ zo groots maakt, zijn de subtiele verschillen tussen Adam en zijn dubbelganger.

Gyllenhaal «Ja, je moest ergens wel voelen dat het twee verschillende mannen zijn. Er zijn scènes waarin de camera van Adam naar Anthony beweegt, en weer terug, en dat je je vertwijfeld afvraagt: naar wie van de twee zit ik nu te kijken? Denis Villeneuve beschrijft het als vertigo (duizeligheid of desoriëntatie, red.) en dat is precies het gevoel dat we bij het publiek wilden losmaken. We wilden de traditionele filmverhaaltjes, waar de mensen zo verslaafd aan zijn, doorkruisen met een verontrustende, verwarrende film. Een film die je meer moet ervaren dan bekijken.»

Nightcrawler (2014)

Wat ons betreft, is het simpel: zijn onvergetelijkste personage tot nu toe speelde Gyllenhaal in ‘Nightcrawler’ – niet alleen één van de beste karakterstudies sinds ‘Taxi Driver’, maar ook één van de allerbeste films uit 2014. Als de sociopaat Louis Bloom, een meedogenloze cameraman die ’s nachts de straten van Los Angeles afschuimt op zoek naar branden, ongevallen, crime scenes en andere bloederige taferelen, laat Gyllenhaal een griezelige intensiteit zien; let maar eens op de sinistere manier waarop hij zijn ogen uit zijn kassen laat puilen, of op zijn gelaatsuitdrukking wanneer hij, om een nóg fraaier shot te verkrijgen, snel een lijk verplaatst. Nee, Gyllenhaal is allang geen rijzende ster meer, hij is een supernova.

undefined

Gyllenhaal (wijst naar een flinterdun litteken op zijn handpalm) «Een souvenirtje aan de opnamen van ‘Nightcrawler’. We filmden een scène waarin Louis Bloom buiten zinnen is. Vóór mij hing er een spiegel, en ik heb die kapotgeslagen. Die vuistslag stond niet in het scenario, het was geen regieaanwijzing, het gebeurde in een impuls. Ik weet nog altijd niet waar die impuls vandaan kwam, maar ik weet wel dat een scherf van die spiegel mijn hand openhaalde. Je zult me niet horen zeggen dat ik trots ben op dit litteken, maar ik zie het wel als een symbool van mijn toewijding.»

undefined

'Over zus Maggie: 'Mijn liefjes moeten altijd de Maggie-test doorstaan, wat meestal heel erg hard voor hen is.'

- Jouw zus Maggie acteert ook, en ook zij staat bekend om haar intensiteit. Kunnen jullie eigenlijk goed met elkaar opschieten?

Gyllenhaal «Ik ben eigenlijk nog steeds het kleine broertje. Mijn zus is drie jaar ouder dan ik, en ze heeft voortdurend de neiging om me te beschermen tegen de grote, boze wereld. Of het nu gaat om mijn films of om mijn liefdesrelaties: mijn zus doet altijd haar zeg. Mijn liefjes moeten altijd de Maggie-test doorstaan, wat meestal heel erg hard voor hen is (lacht). Toen we jonger waren, hing er wel een typische broer-zusrivaliteit tussen ons – en ik verloor altijd. Zo voerden we thuis in de woonkamer een keer onze eigen versie van de musical ‘Cats’ op: ik was de arme, eenzame kat die in een hoek lag, terwijl zij in het midden van de woonkamer de ster stond te wezen (lacht). Maar vandaag is die rivaliteit helemaal verdampt.»

- Maggie en jij zijn ook heel geëngageerd. Zo heb jij je meermaals uitgesproken tegen de oorlog in Irak, en pleit je voor meer sociale gelijkheid.

Gyllenhaal «Ook dat sociaal bewustzijn heb ik van mijn ouders meegekregen. Voor mijn 13de verjaardag namen ze me mee naar een verblijf voor daklozen, omdat ze me wilden laten zien hoe goed we het hadden. De ellende die ik daar zag... Die les mokerde erin.»

- Nog even terug naar ‘Nightcrawler’. Je noemde het de meest intense shoot van je carrière.

Gyllenhaal «Ik heb na ‘Nightcrawler’ een maand nodig gehad om te recupereren en mezelf terug te vinden. Het hectische draaischema en de intensiteit van de rol hadden het uiterste van me gevergd. Om maar te zwijgen van de fysieke transformatie die ik in de aanloop naar de opnamen had ondergaan: ik had mezelf twintig kilo doen afvallen, en ik heb maandenlang nauwelijks gegeten en geslapen, en dat allemaal omdat ik er wou uitzien als een uitgehongerde hyena. Ik zeg het je, man: af en toe droom ik nog van Louis Bloom. En soms betrap ik me erop dat ik praat als Louis.»

- Gebeurt dat vaak? Dat je je personages moeilijk van je af kunt schudden?

Gyllenhaal (met de angstaanjagende stem van Louis Bloom) «Mijn hoofd is als een vieze, donkere vijver waar het wemelt van de Donnie Darko’s en de Louis Blooms. Ik ben een rare kwibus. Pas op voor mij!»

Southpaw (2015)

Voor ‘Southpaw’, zijn nieuwste film, onderging Gyllenhaal opnieuw een indrukwekkende fysieke metamorfose: leg de foto van Billy Hope, de opgepompte boksatleet uit ‘Southpaw’, naast de foto van Louis Bloom, de graatmagere gluiperd uit ‘Nightcrawler’, en het lijkt wel alsof je een shape-shifter aan het werk ziet – een genetische mutant die schijnbaar moeiteloos van gedaante kan wisselen. En aan de gedaanteverwisselingen van Jake Gyllenhaal komt voorlopig geen eind: straks zien we hem als bergbeklimmer in ‘Everest’, als drugssmokkelaar in ‘The Man Who Made It Snow’, en als bankier in ‘Demolition’. Maar eerst de ring in voor ‘Southpaw’.

undefined

'Als iemand aan me twijfelt, wil ik mezelf extra bewijzen'

Gyllenhaal «Er zijn in het verleden zoveel buitengewone films over boksers gemaakt, dat ik zeker niet uit de toon wilde vallen. Probleem: ik had nog nooit een bokshandschoen vastgepakt. Tijdens onze allereerste ontmoeting zei mijn trainer, Terry Claybon: ‘Oké, probeer eens te schaduwboksen.’ Eerst dacht ik ‘shit’, en vervolgens begon ik hulpeloos een paar gaten in de lucht te slaan. ‘Oh, Jezus,’ hoorde ik Terry kreunen. ‘Oh neen.’ Hij gaf heel eerlijk toe dat hij niet zeker wist of ik het wel in me had. En dus zat er maar één ding op: keihard trainen. Vijf maanden lang heb ik me iedere dag helemaal gegeven: voor de middag drie uur sparren, na de middag drie uur lang gewichten heffen en cardiotraining – tot ik begon te braken. Ik heb heel even als een echte bokser geleefd, en precies dát is wat die rol in ‘Southpaw’ zo fantastisch maakt. Ik zal die trainingen nooit meer vergeten, maar vraag me niet om het opnieuw te doen (lacht).»

- Toen Sam Mendes jou vroeg voor ‘Jarhead’, wist hij niet zeker of je genoeg woede in je had om soldaat Anthony Swofford te vertolken. En jij zei tegen Mendes dat je het ook niet zeker wist. Zou het kunnen dat die onzekerheid jou net motiveert?

Gyllenhaal «Absoluut. Zodra ik voel dat iemand aan me twijfelt, voel ik me opstandig worden en wil ik mezelf extra bewijzen. Dan denk ik: ‘Ah, jij denkt dus dat ik niet goed genoeg ben? Dat ik dit niet aankan? Wel, wacht maar!’ De regisseurs die niet 100 procent in mij geloven, zijn net de regisseurs voor wie ik tot het uiterste ga. Toen Terry, mijn trainer, zei dat hij niet zeker wist of er een bokser in me zat, was dat net de prikkel die ik nodig had.»

- De bokswedstrijden in ‘Southpaw’ ogen ongelooflijk authentiek. Kreeg je echt klappen?

Gyllenhaal «Reken maar. Soms ging het er zelfs té roekeloos aan toe. Telkens als ik een stoot incasseerde, dacht ik onmiddellijk aan de cameraman: ‘Nou, kerel, dit staat er maar beter goed op.’ (lacht)»

- Je bent erg overtuigend als Billy Hope, een man die vol opgekropte woede zit. In de realiteit lijk je helemaal niet zo’n kwaaie man.

Gyllenhaal «Ik zal ook niet snel uit colère een deur inbeuken (lacht). Maar er zit wel degelijk woede in mij. Er gaat geen dag voorbij of ik voel een zekere kwaadheid, frustratie of nervositeit in mij knagen. Ik weet niet waar die gevoelens vandaan komen, maar ik weet wel dat acteren er de ideale uitlaatklep voor vormt.»

Bekijk de trailer:

undefined