Jan Jaap van der Wal: ‘In comedy maken de jaren je beter, omdat je met het ouder worden steeds meer het schijt hebt aan van alles’

Ook al presenteert hij niet langer ‘De ideale wereld’, de wereld verbeteren raakt hij niet verleerd. Sinds enkele weken vadert Jan Jaap van der Wal (43) over zijn eigen stukje paradijs, een Play4-talkshow met een titel waar feitelijk gezien geen speld valt tussen te krijgen. In ‘Jan Jaap op zondag’ belijdt hij nog altijd de betere satire, perfectioneert hij de kunst van de monoloog én ontpopt hij zich tot begenadigd interviewer in een praalzuchtig decor waarvoor – eat that, Qatar! – precies nul Antwerpse schrijnwerkers het leven hebben gelaten.

Ter hoogte van de Vlaamsekaai in Antwerpen hangt het hoofd van Jan Jaap van der Wal naast dat van Gert Verhulst aan de gevel van het très hippe Play Zuid-gebouw. We nemen er plaats in het midden van zijn hoogsteigen tv-studio.

HUMO Nou.

JAN JAAP VAN DER WAL (lacht) «Ziet er niet kwaad uit, hè? We zijn voor het grootse, gezellige Amerikaanse late night-gevoel gegaan. Gisteren zat het hier eivol.»

HUMO ‘Jan Jaap op zondag’ loopt intussen een maand. Zit er een trotse man voor me?

VAN DER WAL «Trots, jáá, maar vooral moe. Het voelt alsof ik al wekenlang een prachtige tempel in elkaar aan het timmeren ben, en m’n spieren zijn moe. Het is véél, en op termijn mag het wel wat minder zijn (lachje). Het heeft er vooral mee te maken dat ik nogal een controlefreak ben. Ik wil er zeker van zijn dat iedereen het naar z’n zin heeft, dat we vooruit blijven gaan, dat de show góéd is.»

HUMO Ben je nog te genieten aan de ontbijttafel?

VAN DER WAL «Nee (lacht). Op een opnamedag komt er van eten niet veel in huis. Maar na afloop vliegen we wél in de rode wijn.»

HUMO Wat is je kritische analyse van de eerste afleveringen?

VAN DER WAL (denkt na) «Jullie schreven het in Humo al: Rome laat zich niet op één dag bouwen, maar de fundamenten zijn solide, de pilaren staan elke week steviger op hun plaats. Alle recensies kwamen op hetzelfde neer: ‘Het is een programma dat moet groeien, maar het kán ook groeien.’ Nou, vooruit dan.»

HUMO Je zei vooraf dat het gênant zou zijn om ‘Jan Jaap op zondag’ voor 100.000 kijkers te maken. De laatste weken zijn het er 180.000.

VAN DER WAL «Dat zijn alleen de livekijkers. Uitgesteld loopt dat cijfer op tot een half miljoen. De app van GoPlay werkt erg goed, merk ik aan de reacties: mensen sturen me ook op woensdag of donderdag een berichtje dat ze net gekeken hebben.

»Bij Play4 weten ze goed genoeg dat de livekijkers niet meer allesbepalend zijn. Ze vertelden me letterlijk: ‘We checken de cijfers pas een week later.’»

HUMO En zijn ze tevreden?

VAN DER WAL «Ja, een half miljoen, daar zijn ze tevreden over.

»Ik heb het gevoel dat we nu wel vertrokken zijn, hoor. Voor een lange tijd, hoop ik. Op straat vóél ik dat er behoefte is aan een show als ‘Jan Jaap op zondag’, die de pijlen richt op de politiek en op de grote jongens met hun dikke sigaren. Aan het verkeerslicht krijg ik weleens een bemoedigend schouderklopje of een kameraadschappelijk vuistje. Vanochtend was ik op de Nederlands-Vlaamse onderwijstop, en één van de fotografen zei knipogend: ‘Pak ze maar goed aan!’ Ik moest net spreken voor de Nederlandse en Vlaamse ministers van Onderwijs, Robbert Dijkgraaf (D66) en Ben Weyts (N-VA).»

HUMO The one and only?

VAN DER WAL «Jawel! Doorgaans ben ik niet starstruck, maar bij Bennie... Ik stond te praten met minister Dijkgraaf toen hij erbij kwam staan en zei: ‘Allee, jong.’ En dat ik dacht: zo is het maar net! Gelukkig was het héél vroeg in de ochtend – er was alleen nog maar een koffiemomentje geweest – en heeft hij tijdens m’n speech geen enkele keer ‘shh-shh’ gedaan.»

HUMO Vergis ik me, of mag je in 2024 voor het eerst gaan stemmen?

VAN DER WAL «Ik woon pas sinds dit jaar officieel in België, daarom mag ik pas over vijf jaar naar de stembus. Maar ik ga wél een conference maken over de verkiezingen van 2024: die zal toepasselijk ‘Geen stem’ heten.

»Eerlijk: ik zou volstrekt niet weten voor wie ik moet kiezen. Ze lijken allemaal op elkaar, hè. En wie er toch uit springt – aan de ene kant Raoul Hedebouw (PVDA-PTB), die ik een ontzettend goeie politicus vind, maar met wiens idealen ik het niet eens kan zijn, en aan de andere kant Tom Van Grieken (Vlaams Belang) – is onmogelijk. En de grote Conner Rousseau (Vooruit) wandelt er even bleekjes doorheen als al de rest, hoor.»

FOETUS OP DE VLOER

HUMO Hoe spannend was het, die eerste keer ‘Jan Jaap op zondag’?

VAN DER WAL «Te spannend om er live naar te kijken (lachje). Ik lag in foetushouding op de redactievloer te bibberen tot het voorbij was. Dat is het lastige aan televisie, hè? In een theaterzaal hoor je een publiek lachen en zie je blije gezichten de zaal verlaten. Op tv heb je er het raden naar.

»Die stress zegt iets over wat het programma voor me betekent. Dit is niet zomaar – met alle respect – een quizje dat ik wel even tussendoor zal presenteren. Néé, dit is heftiger, groter, belangrijker. En dus ook zenuwslopender.»

HUMO Er bestaat ook zoiets als te véél voorbereiding. Dat heb je lang geleden ondervonden met je eerste eindejaarsconference.

VAN DER WAL «Dat was in 2007, toen ik vond dat ik allerlei dikke boeken en moeilijke filosofen moest lezen. Het resultaat was een goede conference, maar te hoogdravend voor een knul van 27. Op websites als GeenStijl werd toen hard op me ingehakt. Inmiddels is dat de standaard geworden, ook in Vlaanderen: recensenten schrijven liever over iets wat ze kut vinden, want dat levert geinige stukjes op.

»Ik ga nu wel beter met de stress om. Ik word ouder, ik kan meer relativeren. Wat me wél heeft verbaasd, is dat ik na ‘De ideale wereld’ hélemaal opnieuw moest beginnen. Ik had gehoopt dat ik iets meer krediet had opgebouwd.

»Ik stond er ook van te kijken dat ik in de aanloop naar ‘Jan Jaap op zondag’ begon te piekeren. Als ik helder nadacht, wist ik wel: Jan Jaap, je kunt dit toch gewoon? Je doet het al jaren, eitje! Maar opeens was er toch een soort onrust in mij geslopen, en werd ik vanzelf helemaal klein en onzeker.

»Ik moet het kunnen relativeren: aan dat zogenaamde belang van het programma heeft werkelijk geen hond wat, behalve ikzelf. Ik mag het in mijn hoofd ook niet groter maken dan het is, zoals ik toen met die eindejaarsconference wél heb gedaan.»

HUMO Ik heb een beeld van een soevereine Jan Jaap: die doet het wel even, zonder dat iets hem raakt.

VAN DER WAL «Als ik geconcentreerd bezig ben, is het alsof ik met 180 kilometer per uur over een snelweg raas. Maar als iemand me met die snelheid een tikje geeft, dan lig ik tegen de vlakte. Dood! Op dat niveau speelt het zich af, ja. En daarom let ik als een havik op elk detail dat fout zou kunnen lopen.»

HUMO Een tip van Matthijs van Nieuwkerk om met die stress om te gaan: scheld op de opnamedag elke medewerker zo luid mogelijk de huid vol.

VAN DER WAL (lacht) «Ik heb mensen aangeworven om hen te kunnen uitkafferen, zoals Pedro Elias.

»Nee, bij ‘De wereld draait door’ is het natuurlijk veel te ver gegaan. Voor een deel is die man knettergek. Maar wat ik wel begrijp, is dat hij het programma elke dag extreem belangrijk maakte. Die toewijding apprecieer ik, de rest niet.»

HUMO Ik vermoed in jou ook wel een strenge baas.

VAN DER WAL «Ik eis van niemand dat zij het programma even belangrijk gaan vinden als ik, daar zie ik wel op toe. Het lukt me goed om duidelijk te communiceren. Of toch beter dan vroeger.

»Ik ben van nature geen schreeuwer, maar ik kom wel uit Nederland. En meer bepaald uit Comedytrain, het stand-upgezelschap waar ik m’n carrière ben begonnen. Wij evalueerden altijd elkaars shows. Dan zeiden we: ‘Nou, dat was wel héél erg kut, hè?’ En daarna dronken we een biertje. Dat moet je hier niet proberen, heb ik geleerd (lacht).»

HUMO Je deelt dit pand met de redactie van ‘De tafel van vier’. Klopt het dat jouw boksleraar een boze mail naar Gert Verhulst heeft gestuurd na de eerste aflevering, waarin met het n-woord werd gejongleerd?

VAN DER WAL (lacht) «Ja. Daarin legde hij zijn bezwaren uit: ‘Mijn vader komt uit Rwanda en heeft zich in tien jaar tijd een taal eigen moeten maken. Is het dan zo moeilijk voor jou om één woord af te leren?’ Zo is het maar net!

»Goeie kerel, hoor. Een stoere, bonkige man. Vorige week was hij hier toen Meau een nummer van Boudewijn de Groot coverde – ‘Avond’, hij kende ’t niet – en de tranen schoten ’m in de ogen.»

HUMO Hoe groot is de kans dat jij in zo’n rel verzeild raakt?

VAN DER WAL «Klein. De laatste jaren ben ik meer met gevoeligheden bezig, zeg maar. Comédienne Dena Vahdani en tv-maakster Eva Kamanda leveren elke week bijdragen – jonge vrouwen met roots in respectievelijk Iran en Congo, geweldige mensen met een prachtige, rijke visie op de wereld. Met hen heb ik heel andere discussies over humor. Zij zeggen sneller: ‘Waarom zou je daarmee lachen? Is dat niet te makkelijk?’ Dat vind ik boeiend. Als ik echt overtuigd ben van een grap, zal ik ze maken, maar ik stel mezelf graag ter discussie.

»Toen het debat rond Black Lives Matter in een stroomversnelling raakte, heb ik met Dalilla Hermans gesproken. Ik vroeg haar: ‘Is er in zo’n onderwerp ruimte voor humor?’ Het antwoord was nee. Bij genderidentiteit zegt mijn gevoel ook dat het antwoord nee is. Dan vind ik het niet aan mij om daartegenin te gaan.»

HUMO Klopt het dat je vaak wordt aangesproken door mensen met een migratieachtergrond?

VAN DER WAL «Ja, omdat ik óók een immigrant ben – de makkelijkst integreerbare van allemaal, zelfs met die hazenlip, maar toch. Ik word weleens gezien als De Buitenstaander Die Wat Durft Te Zeggen. Ik beschouw dat zelfs als een soort officiële functie, een eremedaille waar ik bijna krom van loop (lacht).

»Dat miste ik in mijn periode bij ‘De ideale wereld’ wel; de Grote Thema’s, een drang om verhalen uit te spitten. Nu heb ik mensen om me heen – ik heb mijn eigen redactie mogen samenstellen – die méé diep willen gaan. Ze graven mee naar humor, maar willen er ook iets mee zeggen. Dat vind ik belangrijk. Ik wil mensen laten lachen én gedegen informeren.

»Ik heb Eva en Dena één belofte gedaan over de humor in ‘Jan Jaap op zondag’: we mikken op de macht. Ik zal niet meer zo snel moppen maken over een oud vrouwtje dat niet uit haar woorden raakt in ‘Het journaal’.»

HUMO Mag ik zeggen dat ‘De ideale wereld’ dat mikken op de macht de laatste jaren wat uit het oog heeft verloren? Ik vond het vroeger een bastion van vrolijke, maatschappijkritische anarchie, nu moeten de filmpjes gewoon grappig zijn.

VAN DER WAL «De humor, de filmpjes en de sketches zijn heilig op de redactievloer van ‘De ideale wereld’. En inspiratie haal je nu eenmaal makkelijker uit de laatste pagina’s van de krant.»

HUMO Zijn de vergelijkingen tussen jouw programma en ‘De ideale wereld’ terecht?

VAN DER WAL «Ik zie erop toe dat we van bepaalde zaken wegblijven, maar dat is niet altijd mogelijk: als Ben Weyts dronken in het parlement opduikt, dan is de kans groot dat ‘De ideale wereld’ én ‘Jan Jaap op zondag’ daar iets mee doen. De visvijver blijft de actualiteit.

»Het is vooral een ongeziene luxe dat er nu twee humoristische slash satirische tv-programma’s op de buis zijn, toch?»

HUMO Je bent sinds ‘De ideale wereld’ een mildere, betere interviewer geworden. Het gesprek met ‘Roomies’-actrice Ahlaam Teghadouini, waarin ze vertelt dat ze soms op straat sliep in Brussel, vond ik erg goed.

VAN DER WAL «Dank je wel. We hebben vanaf het begin gezegd: we zitten bij de commerciële zender Play4, dus James Cooke zal weleens bij ons belanden – maar niet in de eerste aflevering, en ook niet in de tweede. We proberen een ander soort gasten te boeken – mensen die iets te zeggen hebben.»

HUMO Dat ging niet in ‘De ideale wereld’?

VAN DER WAL «Daarin stond het nieuws centraal. Ik werd aangemaand hetzelfde te doen als m’n voorganger Otto-Jan Ham: met een onvoorbereide gast de krant overlopen. ‘Wat vind je hiervan? En hiervan?’ Vaak werd dat lullig: ‘Weet ik niet, heb ik niet gelezen.’ Werd ik altijd kribbig van. Maar met het verhaal van Ahlaam, die álles overhad voor haar kunstopleiding, zelfs op straat slapen, kun je wel iets vertellen: over de wereld, over doorzettingsvermogen, over de grauwe kant van de realiteit, waarvan mensen niet altijd doorhebben dat die bestaat. Dán heeft een interview waarde voor mij.

»Ik heb ‘De ideale wereld’ nooit echt naar m’n hand kunnen zetten. Het programma bestond al en alles stond onwrikbaar vast: ‘Laten we het gewoon blijven doen zoals we het al jaren doen.’ Daar zijn conflicten over geweest, maar het is wat het is. Op een bepaald moment moet je je zegeningen tellen en beslissen: ik sla een andere weg in. En bij Woestijnvis dachten ze vast: misschien is het wel leuk om eens een andere presentator te testen.»

HUMO Je afscheid was niet bepaald rozengeur en maneschijn, begrijp ik.

VAN DER WAL «O, nee, dat is niet waar! We verschilden van mening over waar we met het programma naartoe moesten, maar ik ben niet met slaande deuren vertrokken. Het gedicht dat de redactie voor m’n laatste aflevering had gemaakt, was prachtig. En met veel ex-collega’s heb ik nog altijd contact.»

HUMO Laten die van ‘De ideale wereld’ je weten wat ze van ‘Jan Jaap op zondag’ vinden?

VAN DER WAL «Als ik hen een beetje ken – en dit zeg ik met een grote, liefdevolle glimlach – dan weet ik dat ze alles wat niet ‘De ideale wereld’ is, per definitie kut met peren vinden. ‘Jan Jaap op zondag’ zal geen uitzondering zijn (lacht).»

GROTE BEK

HUMO Je sidekick Pedro Elias was recent te zien in ‘Patiënt Pedro’. Hij had het over zijn hypochondrie en de last die zijn kwalen zijn gezin berokkenen. Heb je gekeken?

VAN DER WAL «Natuurlijk! Het is verschrikkelijk om te zien waar hij doorheen moet. Pedro is een fantastische kerel. Niemand is zo puur, voor en achter de camera, als hij.»

HUMO Zouden ze over jou ‘Patiënt Jan Jaap’ kunnen maken? In je laatste zaalshow ‘III-ième’ zeg je dat je hoofd ‘anders bedraad’ is.

VAN DER WAL «Die bedrading beperkt zich tot de manier waarop ik naar de wereld kijk en welke grappen ik daarover maak: daarvoor heb je rare kronkels nodig. Voor het overige ben ik op het tegen de borst stuitende af normaal.

»Ik moet nu denken aan een uitspraak van Joost Nuissl, de vroegere directeur van De Kleine Komedie, het comedytheater van Amsterdam. Hij zei: ‘Het is heel goed dat je het talent hebt om dit vak te doen. Maar je moet ook het talent hebben om een huis te kopen en je lening af te betalen.’ Nou, ik ben altijd iemand geweest die een normale boekhouding kan voeren. Er zijn genoeg voorbeelden van mensen die zwelgen in het leven en al de rest laten varen. Het artiestenbestaan, weet je wel. Maar ik vind het waardevol om elke ochtend mijn zoontje naar school te brengen.

»Ik heb maar twee tics. Ten eerste ben ik nogal extreem van de clean desk policy. Alle rommel weg! En ten tweede ben ik een scheurder. Vraag me niet waarom, maar ik wil de hele dag papieren kunnen verscheuren. Van Sinterklaas heb ik zelfs een papierversnipperaar gekregen. Dáár word ik rustig van. Een blad dat in de versnipperaar gaat, is een pagina die verwerkt is. Het geluid alleen al, hmm...»

HUMO Er schuilt engagement in jou. Je zei eens: ‘Ik was lang iemand die graag iets over de wereld wilde zeggen. Ik heb zelfs een tijd gedacht dat wat ik over de wereld zei, de wereld zou kunnen veranderen. Daar ben ik op stukgelopen.’

VAN DER WAL «Dat klopt. Zeker aan het begin van mijn (proeft het woord) ka-rie-jei-re maakte ik bij mensen los wat Greta Thunberg nu bij mensen oproept: ‘Ho-ho-ho, rustig, dreumes!’ Ik ben al op m’n 17de begonnen en ik ben als een raket gegaan. Op m’n 24ste zat ik omstandig uit te leggen hoe de hele wereld precies in elkaar zat. Dat trok een enorm publiek, maar er waren evengoed een heleboel mensen die dachten: hou jij maar even je grote bek dicht en word éérst maar eens 43. Intussen ben ik 43: die grote bek mag weer open (lacht).»

HUMO Was je in je jonge jaren een aangename jongen?

VAN DER WAL «Ik heb altijd oudere mensen om me heen gehad die goed op me letten. Máár er is wel een periode geweest dat ik zo onaantastbaar was dat ik in m’n eigen mythe ging geloven. Echt onaangenaam werd ik niet, maar ik kreeg wel te horen: ‘Doe nou maar effe een tikkeltje minder.’

»Ik heb dat engagement altijd in me gehad, maar nu pas borrelt het écht op. Mijn echte persoonlijkheid en mijn comedypersoonlijkheid hebben lang in een ander tempo geleefd, ze zaten op andere sporen. Maar nu zitten ze voor het eerst op hetzelfde spoor, en ze versterken elkaar.»

HUMO Dat doet me denken aan wat je ooit vertelde over je periode als piepjonge leider van Comedytrain: ‘Mijn ontwikkeling als mens bleef gaandeweg wat achter bij die als artiest.’

VAN DER WAL (lacht) «Met mijn ontwikkeling als mens zit het nu wel snor. Daar heeft Vlaanderen voor gezorgd, omdat ik hier een onbeschreven blad was. De eerste regels in een nieuw schriftje zijn altijd heel netjes geschreven, hè? Uiteindelijk wordt dat natuurlijk ook een warboel, maar zover zijn we nog niet.

»Hier kwam ik in de juiste stroom terecht en vond ik waar mijn talent lag. En in comedy maken de jaren je beter, omdat je met het ouder worden steeds meer het schijt hebt aan van alles. En anders is er altijd nog mijn vrouw die me vermaant: ‘Je moet ook plezier maken, hè! Lol hebben!’»

HUMO Lukt dat nog?

VAN DER WAL (zwaait rond) «Híér moet het de komende weken gebeuren. Het lukt me nog niet helemaal – wat misschien raar klinkt, want ik sta hier met veel plezier – maar tegen pakweg aflevering vijf mag de lol écht beginnen.»

HUMO Hoe oud was je toen je als jongste comedian aller tijden met een soloprogramma in de Carré stond?

VAN DER WAL (denkt na) «Dat was in 2006, dus toen was ik 26.»

HUMO Klopt het dat je tijdens die reeks optredens telkens op exact hetzelfde moment begon te hyperventileren?

VAN DER WAL (knikt) «Het publiek heeft er niks van gemerkt, maar tijdens de eerste avond heb ik een korte aanval van hyperventilatie gehad, en de dagen erna herhaalde die zich op hetzelfde moment. Zo werkt het brein, hè. Je denkt aldoor: niet in paniek raken, niet in paniek raken. En dat is een uitstekende manier om in paniek te raken.

»Het grootste deel van de tijd ben ik moeilijk uit m’n lood te slaan. Maar helemaal ongenaakbaar ben ik nooit. Ik moet ondersteund worden. Omhelsd. Voor mij is het een ver-á-de-ming om in België te werken. Hier ben ik nog niet één keer bang geweest – zoals in Nederland, bij types zoals John de Mol – dat iemand zou zeggen: ‘We zijn drie afleveringen ver en het werkt nog altijd niet, hou er maar mee op.’ Het gevoel dat ik makkelijk op straat gezet kan worden, heb ik hier nog nooit gehad. En dat is goed, want ik ben een diertje dat bevestiging nodig heeft.»

HUMO Je zei eerder dat je met Eva Kamanda, Dena Vahdani en Pedro Elias vanuit een kwetsbaarheid de wereld benadert. Kwetsbaarheid had ik bij jou nog niet gezien op tv.

VAN DER WAL «Ik ben nochtans wel zachter geworden sinds ik mijn vrouw ken – we zijn bijna zeventien jaar samen. In mijn zaalshows laat ik ook veel meer van mezelf zien. En ‘Jan Jaap op zondag’ is daarvoor een podium.

»‘De ideale wereld’ is daarentegen nog altijd een stoerejongetjesprogramma. Dat betekent niet dat er op de redactie geen kwetsbare mensen rondlopen. Eigenlijk zijn ze dat allemaal wél. Maar op de redactievloer was voor die kwetsbaarheid geen ruimte.»

HUMO Sta je nu op het toppunt van je carrière?

VAN DER WAL «Als ik er zou staan, dan heb ik het echt niet door (lacht). Ik heb er geen talent voor om te weten hoe ik bezig ben in het hier en nu. Daarom zegt mijn vrouw: ‘Néém het nou gewoon effe! Néém het applaus, néém het succes!’ Maar daar slaag ik moeilijk in. Ik wantrouw het succes. Ik geniet er wel van, zoals na een opname, als ik zie dat iedereen zich enorm heeft vermaakt. Maar dat geluk is van korte duur. Het mag allemaal wat langer duren. Ik denk te snel: op naar de volgende jongensdroom!»

HUMO Zijn er nog veel?

VAN DER WAL «Jawel: een tweede seizoen van ‘Jan Jaap op zondag’ (grijnst). En vroeg of laat komt er vast weer een nieuwe jongensdroom. Of niet, want let’s face it: ik ben een witte man van 43, op mijn voorhoofd staat een houdbaarheidsdatum. (Mijmert) Nog tien jaar of zo.»

HUMO En wat dan?

VAN DER WAL «Dan laat ik zo’n snor staan zoals die van Mark Uytterhoeven, en dan ga ik dingen maken voor m’n kind. Of ik verhuis ook naar Frankrijk. Met mijn taalgevoel kan dat geen enkel probleem zijn. Ça marsj!

»Nee, joh, ik ben gelukkig. Alleen lichtjes gestrest.»

‘Jan Jaap op zondag’, Play4, zondag 12 februari, 21.55