‘Je kunt niet tegen iemand met obesitas zeggen: ga maar meer bewegen en eet minder’

Zorg dat het voor iedereen makkelijk wordt om voor gezonder en duurzamer eten te kiezen, bepleiten wetenschappers Jaap Seidell en Jutka Halberstadt. Ze luiden de noodbel, want obesitas en diabetes zorgen voor minstens zo veel doden als corona.

Actie is noodzakelijk, het voedselsysteem kraakt in zijn voegen, zeggen de Nederlandse schrijvers van ‘Andere kost − een pleidooi voor een gezonder en duurzamer voedselsysteem’. Jutka Halberstadt (49) is psycholoog en universitair docent kinderobesitas, Jaap Seidell (63) is hoogleraar voeding en gezondheid. Beiden zijn verbonden aan de Vrije Universiteit en dit is hun vierde boek samen.

– De toon is urgent.

HALBERSTADT «Wij én de planeet worden ongezonder, we kampen met omvangrijke problemen zoals de groei van de wereldbevolking en klimaatverandering. Een oplossing is nodig voordat ze catastrofaal worden voor het leven op aarde. We komen er niet met alleen wat meer zoetstoffen in frisdranken en wat minder zout in de soep.»

– Is de overheid aan zet om het voedselsysteem te veranderen?

HALBERSTADT «Neem obesitas. Je kunt niet tegen iemand zeggen: je bent te zwaar, ga maar meer bewegen en minder eten − fijne dag. Veranderen is één van de moeilijkste dingen en dan word je ook nog de hele tijd verleid om ongezond, ultrabewerkt en goedkoop eten te consumeren. We leggen alles bij het individu en nemen er als samenleving geen verantwoordelijkheid voor.»

SEIDELL «Het staat gewoon in de Grondwet: de overheid is er om mensen te beschermen en iedereen een gezonde omgeving te bieden.»

– Geef je mensen zo geen excuus, dat ze er zelf niets aan kunnen doen?

HALBERSTADT «Natuurlijk heeft iedereen zijn verantwoordelijkheid. Maar hoe kan ik mijn kinderen gezond opvoeden als ze de hele dag worden bestookt met kindermarketing? Wat kun je zelf doen en wat doen we met elkaar, dat moet samengaan.»

SEIDELL «Mensen moeten zich afvragen hoe het kan dat je een hamburger kunt kopen voor 1,50 euro. Met friet erbij. En wat voor voetafdruk dat achterlaat. Het afdwingen van gezond gedrag door de politiek is niet de oplossing, maar de overheid moet mensen wel helpen het zelf te kunnen bedenken.»

– Hoe kan de overheid ingrijpen?

SEIDELL «Wil je dat mensen gezonder en duurzamer kiezen, dan moet je als overheid zeggen: we maken die keuze gemakkelijk, we gaan zorgen dat producenten meer gezonde producten verkopen, dat ongezond niet goedkoper is dan gezond, dat gezond op school de norm is en in het ziekenhuis vanzelfsprekend.»

HALBERSTADT «En onderwijs is essentieel. Bijna dertig procent van de Nederlanders is niet in staat om makkelijk informatie over zijn gezondheid te vinden, te begrijpen of toe te passen.»

SEIDELL «Kennis over voedsel leert je ook te begrijpen wat het verband is tussen wat je in je mond stopt en grotere problemen. Zet je kinderen in een moestuin, dan hoef je over de samenhang tussen water, klimaat, insecten, bodem en voedsel niet meer zo veel uit te leggen.»

– Hoe belangrijk is het dat iemand als voetballer Cristiano Ronaldo tijdens een persconferentie nadrukkelijk cola verwisselde voor water?

HALBERSTADT «Daar kan geen overheidscampagne tegenop. Ronaldo, een rolmodel, laat uit zichzelf zien: het is cool om water te drinken in plaats van frisdrank. Er is een normverschuiving nodig en dan is dit precies wat je wilt.»

– Heeft de coronatijd voor verandering gezorgd?

SEIDELL «In Nederland hoorde ik premier Rutte het een paar keer zeggen toen het ging over de coronamaatregelen en de kosten daarvan: ‘De volksgezondheid is belangrijker dan de economie.’ Ah, dacht ik. Daar ga ik je aan herinneren als we het over andere pandemieën hebben. Je kunt als overheid enorm sturen op gedrag en de economische belangen ondergeschikt maken aan het belang van de volksgezondheid in plaats van andersom, zagen we nu. Dat moeten we zo houden.»

HALBERSTADT «Corona was acuut, dan schrikt iedereen zich een hoedje. Elke dag telt. Waar wij het over hebben is een meer sluipende pandemie, maar één die minstens zo veel doden telt.»

SEIDELL «Dat een pandemie altijd een infectieziekte is, klopt niet. Er zijn pandemieën van stilzitten en van chronische welvaartsziekten zoals diabetes type 2. Wij zien geen coronapiekjes in de curves, alleen een steile lijn omhoog in de mondiale diabetes- en obesitascurve. Anderen zien dat nu ook.»

– Heeft corona in ons allemaal iets wakker gemaakt?

SEIDELL «Bij beleidsmakers heeft het iets veranderd, net als bij cateraars en CEO’s van supermarkten, banken en verzekeraars. Zij hebben het economisch belang van een fitte bevolking ervaren. Maar als je nu al een tijd geen werk hebt gehad, een laag inkomen hebt en je kinderen net weer naar school gaan, dan heeft gezond en duurzaam eten denk ik geen prioriteit. Daarom moeten die andere partijen ervoor zorgen dat dit ook voor deze mensen haalbaar is.»

(AD)