Jean-Jacques Cassiman versloeg kanker: 'Ach, de paus leeft ook nog met één long'

Hij heeft net een zware longkanker overleefd. Maar 150 hoeft hij zéker niet te worden, lacht hij. ­Geneticus Jean-Jacques Cassiman (76) over Pia en Victor, de schandalig dure geneesmiddelen en de vraag waarop we onszelf en onze baby’s willen laten screenen. ‘De perfecte mens bestaat niet, hoor.’

"Ach, de paus leeft toch ook met één long", lacht Jean-Jacques Cassiman. "Hij heeft als kind een long verloren, door een infectie. Ik ken mensen die met één long een halve marathon lopen. Je moet natuurlijk een beetje geluk hebben, want je bent vatbaarder voor infecties, maar ik word goed opgevolgd. En ik stel het goed."

We hadden professor Cassiman gebeld voor een interview over zeldzame ziektes en peperdure geneesmiddelen - naar aanleiding van het recente wedervaren van baby's Pia en Victor, die allebei lijden aan de erfelijke aandoening SMA (spinale musculaire atrofie). Behalve voorzitter van Kom op tegen Kanker is de bekendste geneticus van Vlaanderen ook voorzitter van het Fonds Zeldzame Ziekten van de Koning Boudewijnstichting.

Maar bij de eerste handdruk en de bijbehorende vraag hoe het met hem gaat, vertelt Cassiman meteen dat hij nog een beetje aan het recupereren is van longkanker. "Ik heb een zware behandeling achter de rug", vertelt hij. "Gelukkig heb ik kunnen genieten van de expertise van mensen in Gasthuisberg die hun vak zeer goed kennen. Ik heb geluk gehad, want er zijn weinig of geen verwikkelingen. Maar er is wel beslist om een hele long weg te nemen, en ik heb nog een stevige radiotherapie- en chemokuur gekregen."

Was het een rokerskanker?

Jean-Jacques Cassiman: "Dat kan, maar niet noodzakelijk."

Hoelang hebt u gerookt?

CASSIMAN: "Ik ben nu 76, en ben tien jaar geleden gestopt."

Hebt u zichzelf dat niet meteen beklaagd?

CASSIMAN: "Dat helpt niet. Je moet naar de toekomst kijken, niet meer naar het verleden. Het maakt ook geen verschil. Het enige wat telt, is dat je zo snel mogelijk van die kanker af bent."

Hoe kwam die diagnose binnen?

CASSIMAN: "Toen ik de diagnose kreeg, hoorde dat er geen uitzaaiingen waren, en men mij een aanbod deed van een serieuze behandeling die zou kunnen leiden tot volledige genezing, heb ik snel de knop omgedraaid en mijn lijf gewoon overgegeven aan de experts. Ik denk dat dat de beste manier is. Als je als patiënt begint te piekeren, word je ziek van angst en nervositeit en loop je alleen al daarom het risico op allerlei verwikkelingen."

Heeft men bij u immunotherapie overwogen?

CASSIMAN: "Nee. We moeten daar ook nog een beetje mee opletten. Immunotherapie werkt niet in alle gevallen en niet bij iedereen. Het is natuurlijk fantastisch dat er mensen mee gered worden die anders veroordeeld zouden zijn, maar het is nog altijd te beschouwen als experimenteel. Het is nog niet getest op alle kankers. Bij huidkankers wel, en daar werkt het spectaculair. Sommige types van longkanker blijven dankzij immunotherapie onder controle, maar genezen doen ze niet altijd."

Waarom heeft het zo lang geduurd voor men probeerde om het immuunsysteem in te schakelen bij de behandeling van kanker? Ligt dat niet voor de hand?

CASSIMAN: "Men denkt al heel lang in die richting, maar tot dusver was onze kennis te beperkt. Wat er aan de hand is, weet men: het afweersysteem is als het ware verlamd, het weigert om te reageren op kankercellen, terwijl het dat wel zou moeten doen. En dus heeft men lang gezocht naar een manier om het afweersysteem gevoelig te maken voor kanker, en ook agressief tegen die cellen. Pas met de komst van gentherapie is dat gelukt: men stopt een extra gen in de cellen van het immuunsysteem, waardoor het wél agressief wordt."

undefined

Zo is ook baby Pia geholpen, met gentherapie.

CASSIMAN: "Inderdaad. Bij SMA, en andere strikt erfelijke ziekten, heeft gentherapie potentieel. Maar ook bij SMA zal het niet in alle gevallen werken. Er bestaan verschillende types, en aan de hele ernstige vormen is niets te doen. Het probleem bij gentherapie is ook dat het bij de ene patiënt wel in de cellen geraakt, en bij de andere niet. Bij baby's met SMA moet het gen in bepaalde cellen van het ruggenmerg terechtkomen, aanslaan en jaren actief blijven, en dat lukt niet altijd."

Hoe komt dat?

CASSIMAN: "Een van de mogelijkheden is dat sommige mensen antistoffen aanmaken tegen het virus dat wordt gebruikt om het gen in de cellen te brengen. En zelfs als Zolgensma, die gentherapie bij SMA, wel helpt, dan nog weet men niet hoe die kinderen op lange termijn evolueren. Dat hebben we bijvoorbeeld geleerd bij de behandeling van bepaalde stofwisselingsziekten: soms ziet men op lange termijn symptomen opduiken die men niet eens kende. Wat logisch is, want vóór dit soort behandelingen er waren, leefden die baby's nooit lang."

U bent sceptisch voor de lange termijn?

CASSIMAN: "Ik wil geen doemdenker zijn, maar je moet daar toch allemaal rekening mee houden. Zeker als expert moet je dat in het achterhoofd houden. Het is mooi, Zolgensma lijkt nu te werken, maar er kunnen altijd nog onverwachte dingen gebeuren. De vergelijking is sterk overdreven, maar denk aan Softenon: dat was een fantastisch geneesmiddel tegen misselijkheid voor zwangere vrouwen, maar hun baby's kwamen wel met vreselijke misvormingen ter wereld."

Donderdag pleitte de Luikse SMA-expert Laurent Servais in De Morgen nog eens voor een screening bij de hielprik. Bent u het met hem eens?

CASSIMAN: "Tot op zekere hoogte wel. Als een ziekte kan worden opgespoord en behandeld, is het goed om ze in de hielprik op te nemen. Dat vind ik op zich geen probleem. Ik begrijp ook dat het in Wallonië en Brussel om een experimenteel project ging. Ook dat is een correcte manier van werken: eerst een experiment opzetten, en dan evalueren."

Begrijpt u waarom toenmalig minister Jo Vandeurzen (CD&V) het aanbod om mee in dat experiment te stappen destijds heeft afgeslagen?

CASSIMAN: "Ja, dat is ook een kwestie van geld. De eerste jaren zouden de kosten door de industrie worden gedragen, maar wat daarna? De argwaan van Vandeurzen was te begrijpen. Wat Vlaams minister Wouter Beke nu doet, is de juiste beslissing: laat experts de hielprik voor SMA grondig onderzoeken en evalueren. En dan moeten we nog beseffen dat er bij een screening altijd fouten kunnen gebeuren. De vraag is: hoeveel? Ook dat kan het experiment leren."

Foute diagnoses, bedoelt u?

CASSIMAN: "Bij een screening loop je altijd het risico op valse negatieven en valse positieven. Sommigen zullen ten onrechte ziek worden verklaard, anderen ten onrechte gezond. Je moet ervan uitgaan: hoe zeldzamer een ziekte is, hoe meer problemen ze stelt bij screening. Hoe minder frequent datgene wat je zoekt, hoe groter het aantal fouten dat je zult maken."

Hoe verklaart u dat?

CASSIMAN: "Bij een zeldzame aandoening zijn de meesten niet ziek, dus negatief. Omdat er zoveel normalen zijn, zul je de positieven - die wel ziek zijn - af en toe eens missen. Je haalt ze er niet allemaal uit. Daar moet je van uitgaan. En dus moet je weten wat er dan dreigt te gebeuren. Naast wat je de ouders aandoet, zullen labo's processen krijgen als ze een baby ten onrechte gezond hebben verklaard? Zijn ze daarop voorbereid? Daar moet je allemaal rekening mee houden voor je beslist om te screenen. Denk er ook aan dat SMA niet de enige zeldzame ziekte is."

Hoeveel van die ziekten zijn er?

CASSIMAN: "Men schat nu ongeveer tienduizend - waarbij de definitie van een zeldzame ziekte is: een ziekte die één persoon op tweeduizend treft. Van die tienduizend ziekten zijn er 80 procent erfelijk - je wordt er dus mee geboren. Bij sommige van die erfelijke ziekten worden de problemen meteen bij de geboorte duidelijk, bij andere slaat de ziekte pas toe in de adolescentie of volwassenheid. Maar we hebben voor 4 procent van die achtduizend ziekten op dit moment een behandeling. Om alles in perspectief te zetten."

Wordt daar veel onderzoek naar gedaan?

CASSIMAN: "Wel, de Europese Commissie trekt daar al jaren aan de kar, veel meer dan de lidstaten. Zo heeft de Europese Unie voor enorm veel vooruitgang gezorgd: we weten nu van heel veel van die ziekten wat het basisdefect is. Dat is nog maar een eerste stap natuurlijk, want dan pas volgt de zoektocht naar een behandeling."

Moeten die medicijnen allemaal per se zo duur zijn? Zolgensma kost twee miljoen euro, en niemand begrijpt waarom.

CASSIMAN: "Ik ook niet. Er is geen enkel ander geneesmiddel dat zoveel kost."

En hoe komt dat?

CASSIMAN: "Omdat Novartis gezegd heeft dat het zoveel moet kosten. Dat is onvoorstelbaar, maar het is zo. Het grote probleem van die orphan drugs, geneesmiddelen voor weesziekten of zeldzame ziekten, is dat de prijzen worden bepaald in de Verenigde Staten, op basis van wat de private verzekeraars er daar voor willen betalen. Hier in Europa moet de prijs voor elk land afzonderlijk onderhandeld worden. Dommer kan niet. Onze minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) weet dat en heeft een initiatief opgestart met enkele landen om samen te werken, maar het blijft beperkt."

Waarom grijpt de Europese Commissie niet in?

CASSIMAN: "Omdat je met volksgezondheid aan de bevoegdheid - het geld - van de lidstaten zit. En dat mag de Europese Commissie niet. Ze investeert in onderzoek en ontwikkeling, dat wel dus. En ze heeft ervoor gezorgd dat bedrijven die medicijnen voor weesziekten ontwikkelen, allerlei voordelen kunnen krijgen. Dat is ook goed. Er zijn zo al meer dan tweeduizend kandidaat-geneesmiddelen ontwikkeld. De meesten daarvan komen niet op de markt, omdat ze bij klinische proeven niet werken - maar dat is normaal. Niet alles lukt."

Blijft dat op termijn betaalbaar?

CASSIMAN: "Mijn zoon David, die arts is hier in Gasthuisberg, heeft daar onderzoek naar gedaan: de totale budgettaire impact van geneesmiddelen voor weesziekten is nu nog minder dan één procent van het gezondheidsbudget. Dat is verwaarloosbaar. Maar er komen er elk jaar wel honderd nieuwe op de markt, dus dat percentage zal toenemen. Zeker de nieuwe vormen van gentherapie zullen veel kosten, dus we moeten tijdig discussiëren over de vraag wat we willen terugbetalen en wat niet."

Heeft de maatschappij meestal al niet geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling?

CASSIMAN: "Precies. Bedrijven wachten tot universiteiten een veelbelovend idee hebben ontwikkeld en daar een spin-off voor maken. Die spin-off wordt dan verkocht aan het farmabedrijf. De universiteiten doen een goede zaak, want er komt veel geld binnen, maar ze vergeten dat het bedrag dat de farma voor die spin-offs betaalt, in de prijs van de geneesmiddelen zal worden verrekend. Er is geen enkel farmaceutisch bedrijf dat kan uitleggen waarom een bepaald geneesmiddel anders zoveel moet kosten."

Ook Novartis niet?

CASSIMAN: "Nee. Het enige wat Novartis heeft gedaan, is zeven miljard betalen voor het bedrijfje dat Zolgensma had ontwikkeld. Die investering willen ze nu terugverdienen. Maar al het onderzoek dat aan de ontwikkeling van Zolgensma voorafging, is gebeurd met publiek geld. Het is scheefgegroeid en we moeten dat rechttrekken. Denk ook aan het geld dat we met Kom op tegen Kanker investeren in onderzoek en ontwikkeling. Daar moet de industrie rekening mee houden. Dat geldt niet alleen voor de farmaceutische industrie."

Voor welke industrie nog?

CASSIMAN: "Het beste voorbeeld is die nieuwe Quantumcomputer die Google heeft ontwikkeld. Die is uniek op de wereld, en kan ongelooflijk veel dingen simultaan testen. Dat is het resultaat van jarenlang onderzoek aan verschillende universiteiten. En wat zegt Google nu? 'Dat is van ons! Als je dat wil gebruiken, moet je betalen.' Dat is het ergste wat ik ooit heb gehoord. Al die investeringen heeft de maatschappij gedaan, wij allemaal."

Wat vindt u van het idee van Novartis om elk jaar honderd dosissen Zolgensma te verloten?

CASSIMAN: "Dat doe je niet, zoiets. Het gaat over mensenlevens. Dat is typisch op z'n Amerikaans, in Europa wordt dat idee zeer slecht onthaald, en terecht. We moeten een oplossing vinden zodat het middel kan worden terugbetaald. In Frankrijk gebeurt dat al. Daar heeft de overheid een afspraak met Novartis. Maar we weten niet voor welk bedrag. Zo laten Europese landen zich tegen elkaar uitspelen, en verliezen we allemaal geld. We moeten naar een nieuwe manier van prijszetting, zonder de industrie kapot te maken."

Is dat mogelijk?

CASSIMAN: "Absoluut. De mentaliteit in de farmaceutische industrie is nog altijd sterk kapitalistisch. Meer dan de helft van de investeringen gebeurt in de marketing. En de winstmarges liggen nog altijd tussen 10 en 20 procent. Het zijn de enige bedrijven ter wereld op dat niveau. Zij maken veel te veel winst. Dat kan niet meer. We moeten ingrijpen."

Gezondheidseconoom Lieven Annemans stelt voor om na te denken over een bepaald bedrag per gewonnen levensjaar. Goed idee?

CASSIMAN: "Ja, maar... Je bepaalt de prijs van een geneesmiddel toch niet in functie van het aantal jaren dat de patiënt met dat middel nog kan leven? Dan kun je evengoed die twee miljoen voor Zolgensma verantwoorden, als je dat maar één keer in je leven moet gebruiken. Nee, dat pure marktsysteem is niet vol te houden. We moeten ook evolueren naar een model waarin evengoed de levenskwaliteit van de patiënt telt, en niet alleen het aantal gewonnen levensjaren."

Hoe bepaal je zoiets?

CASSIMAN: "Nieuwe medicijnen worden steeds vaker mee geëvalueerd door de patiënten zelf. Een goed geneesmiddel kan vreselijke neveneffecten hebben. Daar begint men meer en meer rekening mee te houden. Er wat terugbetaling betreft, moet er echt een meerwaarde zijn: is het nieuwe medicijn echt beter dan wat al bestaat? Indien niet, is het beter om het niet terug te betalen. Anders krijg je voor sommige aandoeningen een overdaad: hoeveel cholesterolverlagers bestaan er al niet, tegenwoordig?"

Iets anders: hebt u de avonturen van de Chinese wetenschapper He Jiankui gevolgd, die met de zogenoemde CRISPR-techniek de eerste genetisch bewerkte baby's heeft gemaakt?

CASSIMAN: "Ja, hij zit nu in de gevangenis, heb ik begrepen. Er is in China nog een ander verhaal dat ons zorgen moet baren. Yves Moreau, van het departement Elektrotechniek aan de KU Leuven, heeft een rapport geschreven in het tijdschrift Nature over wat ze met de Oeigoeren aan het doen zijn: die worden allemaal met hun DNA-profiel in databanken gestopt. Dat is angstaanjagend. De Chinezen trekken zich werkelijk nergens iets van aan. Ik vind het ook een beetje flauw dat ze Jiankui nu in de cel stoppen. Ze hadden moeten weten dat hij dat van plan was."

Wordt dat de volgende stap: van tevoren genetisch ingrijpen in het embryo, of bij ivf vóór de terugplaatsing, zodat er geen Pia's en Victors meer geboren worden?

CASSIMAN: "Dat is een heel serieuze vraag. Hoever moet je gaan om erfelijke afwijkingen te voorkomen? Mogen kinderen met erfelijke afwijkingen nog geboren worden? Dan zou je koppels die kinderen willen, beter testen voor ze zich voortplanten. Dan kun je zien of ze drager zijn van bepaalde defecten, zoals SMA, bijvoorbeeld. En dan kun je beslissen om alleen de baby's van die koppels daarop te screenen."

Voor hoeveel ziekten kan dat al?

CASSIMAN: "Koppels kunnen zich al op meer dan tweehonderd ziekten laten testen. Zo'n DNA-test wordt niet terugbetaald, en kost een paar honderd euro. Maar je kunt zoiets nooit verplichten. Behalve in China. Al vind ik dat je het bij een ivf-behandeling wél bijna zou moeten verplichten. Anders sluit je de ogen voor allerlei problemen die kunnen opduiken. Ivf zonder de ouders van tevoren te testen, vind ik slechte geneeskunde. Zeker bij gebruik van donorsperma moet je testen. Al blijft ook dan de vraag altijd: hoever wil je gaan?"

Wijlen Etienne Vermeersch vond het goed om te streven naar een wereld waarin geen kinderen met het syndroom van Down meer worden geboren.

CASSIMAN: "Ik weet het. Etienne vond ook dat mensen met groen-rood-kleurenblindheid beter niet meer geboren zouden worden. Toen hij mij dat zei, heb ik hem van harte bedankt. (lacht) Ik héb die kleurenblindheid en ik heb daar hoegenaamd geen last van. Zo zie je maar: waar stop je, waar ligt de grens? Voor het ene koppel is het syndroom van Down een ernstige ziekte zoals SMA, voor een ander koppel is dat een bijzonder kind. En tegelijk maken ze met zulke mensen de prachtigste programma's op televisie."

undefined

Toen de Down-test in Australië voor het eerst gratis werd aangeboden, was u daar bezorgd over. Omdat er op die manier grote sociale druk kan ontstaan.

CASSIMAN: "Absoluut. En dat geldt ook voor andere ziekten. Hoe zorg je ervoor dat het systeem nog sociaal blijft? Dat mensen die met zo'n kind niet kunnen leven, worden gerespecteerd, vind ik prima. Maar we gaan toch geen zotte dingen doen en screenen op achtduizend genetische ziekten. Denkt u dat mensen zonder zulke ziekten allemaal zo interessant zijn? (grijnst) Wat doen we dan met mensen die een slecht karakter hebben? Daar kunnen we niet op screenen, hoor."

Geef eens een voorbeeld van iets waar u nooit op zou screenen?

CASSIMAN: "Een erfelijke vorm van borstkanker, bijvoorbeeld. Gaan we daar prenataal, dus voor de geboorte, op screenen? En gaan we die embryo's dan elimineren? Het is een ziekte die alleen voorkomt bij volwassen vrouwen, van wie velen behandeld kunnen worden. En zo zijn er nog een heleboel ziekten. Is dat nu zo erg, allemaal? Kunnen mensen dan niets meer aan? Mag er niets meer misgaan in het leven?"

De vraag is of de maatschappij nog zal willen betalen voor dure behandelingen die voorkomen hadden kunnen worden door prenataal te screenen.

CASSIMAN: "Juist. Nu zijn we er. Dat is dé vraag. Bestaan er straks twee categorieën van mensen voor wie wij niet meer willen betalen? Migranten en mensen met een erfelijke afwijking. Die migrant had maar niet naar hier moeten komen, en de ouders van die baby met de afwijking hadden maar aan preventie moeten doen. Zo weiger ik te denken. Perfecte mensen bestaan niet. Ik denk dan ook aan de discussies over mensen die bij wat zij een voltooid leven noemen, euthanasie willen. Is dat de oplossing? Ze dooddoen?"

Nee, ze de kans geven om eruit te stappen.

CASSIMAN: "Maar waarom willen ze uit het leven stappen? Waarom zijn ze levensmoe? Dat is de vraag. Daar moeten we een antwoord op vinden. En dat antwoord is voor mij meestal niet: euthanasie."

Komt er een dag dat we allemaal ons volledige DNA, inclusief de defecten, zullen kennen?

CASSIMAN: "Dat kan nu al. Ik heb zelf eens een test laten doen, bij het bedrijf 23andMe, omdat ik wilde weten hoe zij werken. En weet u welk defect ze bij mij gevonden hebben? Een heel mooi defect, hoor: ik zou geen aanleg hebben om toonvast te zingen."

Terwijl u met uw broer en zus in de jaren zestig wereldberoemd was in Vlaanderen, als het Cassiman Trio.

CASSIMAN: (lacht) "Precies. Ik ben er dus nogal gerust in dat die test niet deugt. Maar met een goede test kun je defecten opsporen. Met dien verstande dat we op basis van DNA niets precies kunnen voorspellen. Veel hangt af van de omgeving waarin dat DNA terechtkomt. Van je voeding, je beweging, enzovoort. Wat wel kan dankzij zo'n test, is koppels afraden om kinderen te krijgen, of - als ze zeker kinderen willen - afraden om samen te blijven. Sommige orthodoxe joden doen dat al."

Wat dan precies?

CASSIMAN: "Potentiële koppels worden getest op bepaalde ziekten die bij joden heel frequent voorkomen. Dat gebeurt al lang. En als beide partners het genetische defect hebben, gaat het feest niet door. Zo simpel is dat. En die jongeren weten dat."

Bent u eigenlijk een voorstander van grootschalige screenings op bijvoorbeeld borst-, prostaat- of darmkanker? De Belgische arts Luc Bonneux is daar altijd erg sceptisch over. Soms doen zulke screenings volgens hem meer kwaad dan goed.

CASSIMAN: "Ik vind de screening op darmkanker, waarbij de overheid een staal stoelgang opvraagt, een goede zaak. Bij de screening op borstkanker heb ik wel vragen. Als zo'n screening gebeurt door iemand met weinig ervaring, of als de apparatuur niet op punt staat, kan men een beginnende kanker over het hoofd zien. Ook het omgekeerde komt voor: dat men iets ziet, maar dat het geen kanker is, waardoor de patiënt nodeloos ongerust wordt gemaakt. De vraag is altijd: wat wil je weten, en wat wil je doen?"

Wat vindt u van een bloedonderzoek voor prostaatkanker bij mannen boven de vijftig?

CASSIMAN: "Die test wordt niet meer terugbetaald, omdat hij niet betrouwbaar is. Maar huisartsen zijn er blijkbaar aan verslaafd. Als de test negatief is, ben je meestal zeker dat er niets aan de hand is. Maar als de test positief is, kan het zijn dat er toch niets aan de hand is, dat je dus alleen een vergrote prostaat hebt, maar geen kanker."

En is dat erg? Je wordt dan toch niet geopereerd.

CASSIMAN: "Als je een goede chirurg hebt niet, nee. Maar ze doen dat graag, hoor." (grijnst)

Bent u nu niet erg cynisch?

CASSIMAN: "Ik zou het probleem niet overdrijven, maar je moet er wel rekening mee houden dat een chirurg zegt: 'Uw prostaat is vergroot, we zullen hem voor alle zekerheid toch maar wegnemen.' Met alle mogelijke vreselijke gevolgen van dien. Na zo'n operatie kun je impotent en incontinent worden. Dus als je zo'n operatie kunt uitstellen, omdat je toch geen kanker hebt, zou ik dat zeker doen."

Waarom komen er in het Westen meer kankers voor dan vroeger? Omdat we allemaal ouder worden, of omdat we in een vervuilde omgeving leven?

CASSIMAN: "Het is de combinatie van de twee. De veroudering speelt duidelijk een rol, maar het is omdat je ouder wordt in een vervuilde omgeving, dat je kanker krijgt. Fijnstof is bijvoorbeeld duidelijk bekend als een oorzaak van kanker. Maar hoe langer je leeft, hoe groter de kans dat er in bepaalde cellen DNA-defecten ontstaan, die kanker veroorzaken."

Hoe kijkt u naar de discussie over glyfosaat? Volgens sommige wetenschappers is er geen probleem, volgens anderen is het kankerverwekkend.

CASSIMAN: "Ik kan die discussie niet beslechten. Ik zou zeggen: aangezien er onduidelijkheid is, stop je beter met het te gebruiken. Ik zou dat toch willen vergelijken met de discussies over roken die we jarenlang hebben gevoerd. De industrie heeft bepaalde inzichten heel lang tegengehouden."

U hebt dat nog meegemaakt?

CASSIMAN: "Natuurlijk. Ik behoor nog tot de generatie geneesheren die zelf zeiden dat passief roken niet ongezond is. Er werden studies geblokkeerd en tegengehouden, maar dat wisten wij dus niet. Het is onvoorstelbaar hoe dat mogelijk was."

Hoe oud denkt u dat de mens ooit kan worden?

CASSIMAN: "Moet dat, nóg ouder worden dan vandaag? Ik begrijp niet waarom er zoveel geld wordt besteed aan onderzoek naar levensverlenging. Dat je de levenskwaliteit van mensen wil verbeteren tot ze pakweg honderd jaar zijn: akkoord. Maar waarom moeten we per se honderdvijftig willen worden? Wat is daar de zin van? Dat is toch puur narcisme. Je zit in de weg, je moet eten krijgen, je kunt niet meer uit de voeten, je wordt ambetant."

Alleen mensen met een slecht karakter, misschien.

CASSIMAN: "Ik heb gisteren nog eens Sneeuwwitje gezien op tv: die Grumpy, zo worden we uiteindelijk toch allemaal. Nee, ik heb daar grote problemen mee, met al het geld dat men in Silicon Valley investeert in onderzoek naar extreme levensverlenging."

De Amerikaanse ingenieur en Google-medewerker Ray Kurzweil wil duizend jaar worden.

CASSIMAN: "Totaal onverantwoord. Die mag van mij zijn leven nu al als voltooid beschouwen. (grijnst) En als hij het zelf niet doet, zullen wij het te zijner tijd wel doen."