Johan Heldenbergh: ‘Ik wil zo graag woke zijn, maar ik kan het niet. Boeken verbieden, mensen cancelen: zo begon ook de Holocaust’

Johan Heldenbergh (55) is geboren om Karl Marx te vertolken. Het bewijs zit in de brandende monoloog ‘Marx’ uit 2018, heden eenmalig hernomen op Theater Aan Zee. Marx en Heldenbergh dansen op dezelfde beat: zoals de Duitse wijsgeer schreef over het failliet van de 19de eeuw, zo spreekt de acteur over de mankende pas waarmee de 21ste eeuw voorthobbelt. Maar het schoppen en stampen is hij verleerd. Hoe hard de man achter ‘The Broken Circle Breakdown’ op de bühne ook brult, daarnaast is hij de mildheid zelve geworden. Alleen voor zichzelf is hij streng. Iets té, als u ’t mij vraagt. Maar wie vraagt mij ooit wat?

Na de hitte van de afgelopen dagen kan de lucht niet kiezen tussen zon en regen. Ons gesprek houdt gelijke tred en banjert tussen vrolijkheid en cynisme. We zitten op het terras van Heldenberghs grote, oude villa aan de oever van de Schelde, op een boogscheut van Gent-Dampoort. ‘Een kasteel,’ bewondert hij ’t zelf.

HUMO Marx’ ideeëngoed aan de man brengen, maar tegelijk in een kasteel wonen: wat zou Karl daarvan zeggen?

JOHAN HELDENBERGH (lacht) «Ik ben maar een nederige pachter. Ik heb ooit, net voor ik gescheiden was (van actrice Joke Devynck, red.), een poging ondernomen om een huis te kopen. Maar Marx mag op zijn twee oren slapen: ik heb nooit een eigendom gehad.

»Voor alle duidelijkheid: ik ben geen marxist. Een onverlaat heeft mijn Wikipedia-pagina volgekrabbeld: ik zou een links-extremist zijn, en een militant van de PVDA. Onzin! Ik heb ooit in een radioprogramma gezegd dat ik voor PVDA zou stemmen, omdat de partij waartoe ik mij doorgaans richt, Groen, mij meer en meer teleurstelt. Zoals de hele maatschappij mij eigenlijk meer en meer teleurstelt (lacht). Ik noemde mezelf communist toen ik 16 was, maar wie deed dat niet?»

HUMO ‘Wie op zijn 20ste niet links is, heeft geen hart,’ luidt een onnozele zegswijze. ‘Wie op zijn 50ste nog links is, heeft geen verstand.’

HELDENBERGH «En dus ook geen eigendom! (lacht) Ik ben het níét eens met de PVDA dat het kwalijk is om geld te verdienen. Zij kakken op het loon van de ministers, maar als er iemand geld mag verdienen, dan wel een minister: die torst de verantwoordelijkheid voor de hele maatschappij.

»Ik ben ook niet zo’n fan van herverdelen, behalve in extreme gevallen. Als iemand 100 miljoen euro heeft verdiend, dan heeft die genoeg, punt. Zoals mijn grote heldin, de Democratische politica Alexandria Ocasio-Cortez, zegt: ‘You don’t earn a billion dollars, you steal it.’ Miljardairs hebben hun geld gestolen van de maatschappij.»

HUMO Wat voor een snuiter was Karl Marx?

HELDENBERGH «Een filosoof en een historicus, maar bovenal een wetenschapper die geloofde dat zijn analyse van de maatschappij wetenschappelijk bewijsbaar was. Hij achtte het onvermijdelijk dat uit het kapitalisme ooit het communisme geboren zou worden. Dat was voor hem geen strijdkreet, maar een wiskundige som.

»Als ik een marxist ben, dan is Bart De Wever dat ook. Wij bekijken de maatschappij, naar Marx’ voorbeeld, vanuit een sociaal-economisch standpunt. Marx geloofde dat de mens niet goed of slecht is, maar een product van de samenleving waarin hij woont.»

HUMO In Knack verdedigde je eens de naïviteit van Marx. Door de mislukking van het communisme in de Sovjet-Unie en het China van de 20ste eeuw werd hij daarna weggezet als een kinderlijke dromer, die geen rekening hield met de inherente hebzucht van de mens. Daar ben jij het niet mee eens.

HELDENBERGH «Je mag het kind niet met het badwater weggooien. De marxistische diagnose blijft 100 procent accuraat, namelijk: de politieke macht blijkt de economische macht te dienen, en níét de mens. Democratie is een fabeltje. Verkozen politici hébben geen macht. Bedrijven en aandeelhouders wel. Die worden niet verkozen, die kopen zich in. Maar als je tegen die logica durft in te gaan, krijg je al snel veel tegenwind. Zondebokken zijn er overal. Artiesten en intellectuelen worden scheef bekeken, net als migranten en werklozen. ‘Er is zoveel werk, maar toch vullen die luilakken die jobs niet in!’ klaagt men. Maar waarom niet? Betaal die mensen dubbel zoveel en ze gaan wél aan de slag. Als je veertig uur per week zwoegt, wil je op z’n minst je huishuur kunnen betalen, hè? Koop maar eens een huis, de dag van vandaag. (Foetert) Hoor mij nu. ‘De dag van vandaag!’ Johan, toch! Dat is een term die ik net als ‘de jeugd van tegenwoordig’ principieel weiger in de mond te nemen.

»Mijn collega Günther Lesage heeft een voorstelling met de fantastische titel ‘Vroeger was de toekomst beter’. Roerend mee eens. Toen ik in de jaren 70 tiener was, zag het ernaar uit dat we op alle fronten winst aan het boeken waren. Homo’s werden meer geaccepteerd, mensen konden scheiden zonder in de ban te worden geslagen door de Kerk. Robotica en informatica luidden een nieuw tijdperk in: the Age of Aquarius. Maar wat is er gebeurd? De slinger is doorgeslagen. De machines hebben ons verlost van veel klusjes – je doet alles met je telefoon, loketbedienden zijn er niet meer – maar in plaats van al die vrijgekomen tijd aan de mensen te schenken, hebben bedrijven ze opgeslorpt. En nu zijn er mannen als Jeff Bezos die op weg zijn om triljonair te worden. Tríl-jo-nair!»

»De jaren 80 waren een kantelpunt. Toen was daar opeens het gedachtegoed van Ayn Rand: ‘Greed is good’, het ongebreidelde neoliberalisme, alles voor de economie! (Zucht) Zelfs heel linkse mensen prijzen die evolutie aan als iets gunstigs. Zij geloven dat je alles kunt bereiken, zolang je maar hard genoeg werkt. Lang leve The American Dream, waarover komiek George Carlin ooit zei: ‘Je moet echt wel aan het maffen zijn om erin te geloven.’ (lacht)»

WITTE HETERO

HUMO Je viert de naïviteit van Marx, maar tegelijk geef je toe dat je na enkele burn-outs en depressies je vrolijkheid verloren hebt. Dat lijkt me een moeilijk evenwicht.

HELDENBERGH (denkt na) «Als je mij toelaat om even een omweg te maken: in 2003 heb ik ‘Massis, de musical’ geschreven, over krachtpatser John Massis. Toen heb ik op het podium een Vlaamse Leeuw verbrand. Dat zou ik nu niet meer durven.»

HUMO Waarom niet?

HELDENBERGH «Ik werd tóén al aan de artiestenuitgang opgewacht door stoottroepen van het Vlaams Blok. Onze bestelwagen was vol deuken geschopt. En nu zijn die mannen, types in driedelige maatpakken die in de weekends schiettraining volgen, veel beter georganiseerd. Nee, dank u. Daarbij: ik schop en stamp niet meer graag. Ik ga liever het debat aan.

»Enfin, waar ik naartoe wilde: in die monoloog pleitte ik voor naïviteit. Naïviteit is één van de kernwaarden van mijn denken. Ik wil iemand zijn die wijst: ‘Daar zouden we naartoe moeten. Kom, we gáán!’ Dan zijn er natuurlijk altijd mannetjes die economie gestudeerd hebben om te zeggen: ‘Ja, maar dit en dat, zus en zo.’ Fuck it! Ik mag mezelf geen kunstenaar noemen, maar de boutade luidt: ‘Een kunstenaar hoeft geen antwoorden te geven, alleen de juiste vragen te stellen.’ De juiste vragen stellen, dát is naïviteit.»

HUMO Van wie mag je jezelf geen kunstenaar noemen?

HELDENBERGH «Van mezelf. Ik probeer nu een roman te schrijven, maar ik zal mezelf nooit schrijver noemen. Ik heb veel te veel respect voor schrijvers om mezelf ooit naast hen te wurmen. Ik heb ooit een Vlaamse theatermaker bezig gehoord in Avignon. Hij herhaalde tien keer: ‘Moi, comme artiste, je pense...’ Ach, hou op, stel je niet zo aan (lacht).»

HUMO Mag ík je wel een kunstenaar vinden?

HELDENBERGH «Natuurlijk, maar ik ben het echt niet (lachje). Ik doe maar een worp. Als ik ooit lesgeef – en misschien stop ik binnenkort wel met alles om dat te gaan doen – dan begin ik met een tekstje van toneelschrijver David Mamet: ‘Vertrouw nooit leraars, en zeker niet leraars die beweren dat ze het wéten. Als ze het wisten, dan zouden ze geen leraars zijn: dan zouden ze goeie voorstellingen maken.’ Als ik veel geluk heb, is mijn worp soms kunst. Ik denk dat de theatervoorstellingen van ‘The Broken Circle Breakdown’ zéér bijzonder waren. Ik ben er ongelofelijk trots op dat ik daarbij betrokken was.

»(Mijmert) Theater blijft het allermooiste. Ik zit vaak te blèten bij films – na ‘Land and Freedom’ van Ken Loach moest ik nog twintig minuten nasnotteren – maar er is niks dat nog maar in de buurt komt van een goeie voorstelling op een goeie avond. Maar zelf heb ik in geen zeven jaar een voorstelling gemaakt.»

HUMO Hoe komt dat?

HELDENBERGH «Omdat ik vol twijfel zit. Alles wat ik schrijf, moet door een flinterdun gaatje van zelfcensuur. Ik krijg er niks uit! Misschien wel omdat ik te genuanceerd ben gaan denken. Toen ik nog een relschopper was, ging het makkelijker. Nu betrap ik mezelf op de gedachte: what’s the point?»

HUMO Is het vuur om te creëren gaan liggen?

HELDENBERGH «Nee, en dat maak het net zo frustrerend. Maar als ik rondkijk in onze maatschappij, dan weet ik niet of veel mensen zitten te wachten op een nieuwe voorstelling van mij.»

HUMO Heeft het ermee te maken dat je een ouder wordende, witte cisman bent in een maatschappij die niet meteen jubelt bij meningen van die lui?

HELDENBERGH (lachje) «Dat heeft ermee te maken. Toen wij ‘Marx’ speelden in het Kaaitheater, had Stefaan (Van Brabandt, de schrijver van de monoloog, red.) een afspraak om ook zijn volgende voorstelling, het prachtige ‘Sartre & De Beauvoir’ met Frank Focketyn en Sien Eggers, te verkopen. Hij kwam lijkbleek terug. Ze hadden hem letterlijk gezegd: ‘De komende tien jaar gaan wij geen voorstelling meer programmeren van een witte heteroman.’ Het is zo. Ik ben daar niet boos om, zelfs niet ontgoocheld, maar ik denk wel: misschien moet ik nu even mijn mond houden.»

HUMO Zeker niet doen! Voel jij je, zoals veel mannen van jouw generatie, aangevallen of bedreigd door de zogenoemde terreur van woke?

HELDENBERGH «Ik vind het moeilijk om mijn gedachten daaromtrent in het gelid te krijgen. Ik ben in de war, ik wéét het niet. Ik voel mij niet meer zo welkom in het theater. Maar dat ligt aan mij. Weet je, ik hoop echt dat er een punt komt waarop ik het volledig begrijp. Dat ik wákker mag worden, woke mag zijn: ik wil dat zo graag! Maar er zijn dingen die mij tegenhouden.»

HUMO Zoals?

HELDENBERGH «Alles waar de woke-beweging naar streeft, daar was ik al mee bezig toen ik 14 was. Ik ben opgevoed door twee vrouwen, mijn moeder had een lesbische relatie. Dat ik mij mijn hele leven heb ingezet voor mensen die queer zijn, was dankzij die opvoeding een evidentie. En door mijn linksigheid, die ik niet van thuis heb meegekregen, ben ik al mijn hele leven fel antiracistisch. Ik heb in 2003 niet voor niets die Vlaamse Leeuw verbrand: dat was tijdens de opkomst van het Vlaams Blok. Maar er zijn twee redenen waarom ze mij toch kwijt zijn als activist.

»De eerste reden is de cancelcultuur. Ik kan er niet mee om. Dat je niet wilt debatteren, dat professoren worden ontslagen om hun mening... Nog méér dan aan ‘de jeugd van tegenwoordig’ heb ik een gloeiende bloedhekel aan de term ‘vrijheid van meningsuiting’, omdat die continu misbruikt wordt. Maar toch kan ik niet akkoord gaan met het feit dat racisme bij wet verboden is. Omdat ik niet geloof dat een verbod constructief is. Het is verschrikkelijk dat negationisten oprecht denken dat de Holocaust nooit heeft plaatsgevonden. Maar hoe kun je die gedachte counteren als je ze in de illegaliteit duwt? Een redelijk debat kan toch veel meer doen dan een verbanning naar obscure Facebook-groepen met gelijkgezinden?»

VERBRANDE BOEKEN

HUMO Je bent een man van het debat die lijdzaam moet toezien hoe het debat onmogelijk wordt: dat moet pijn doen.

HELDENBERGH «Daar komt het op neer, ja. (Plots) Jongeren roepen weleens wat over fascisme, maar vaak weten ze niet wat het is. Fascisme is begonnen bij Mussolini, wiens zwarthemden rondliepen met een ‘fasces’ – een roede – om op straat andersdenkenden in elkaar te slaan. Professoren met een niet-rechtse mening werden toen ook ontslagen. Zie je de parallel? Ik ben het volledig met de agendapunten van woke eens, behalve met dat cancelen. Ik kan mij daar niet over zetten. Tegelijk vind ik het spijtig dat het altijd oudere, witte cisgenders zoals ik zijn die er zo fel op reageren. Maar ik wil uitleggen waaróm het mij zo stoort. Ik zit al heel mijn leven bij het Anti-Fascistisch Front, moet je weten: ik heb in zóveel betogingen meegelopen. Ik wil zelfs niet weten op hoeveel zwarte lijsten ik sta (lacht).»

HUMO Op het podium sta je ook altijd op de barricade.

HELDENBERGH «Ik heb altijd activistisch theater gebracht, ja. Tegen de inmenging van religie in politiek, tegen sociale onrechtvaardigheid, tegen racisme en fascisme.»

HUMO ‘Massis, de musical’ was, zoals je aanhaalde, een reactie op het succes van het Vlaams Blok. Ben je bang voor de verkiezingen van 2024?

HELDENBERGH «O, ja! Sinds 24 november 1991, Zwarte Zondag, leef ik in angst. Ik stapte met mijn toenmalige vriendin Fania – een actrice die zó goed was dat wij met z’n allen geloofden dat ze zich écht met een mes in de buik zou steken toen ze Elektra’s waanzin vertolkte – door Antwerpen met trillende benen. ‘Eén op de drie!’ fluisterden we tegen elkaar. Toen we later die avond knallen hoorden, belde zij in paniek naar de politie: ‘Er wordt geschoten! De fascistische revolutie is begonnen!’ Waarop een doodgemoedereerde flik: ‘Madammeke, ’t is vuurwerk oep ’t Scheld.’ (lacht)

»Ik heb van mijn 14de tot mijn 25ste ontelbare boeken over de Holocaust en de oorlog gelezen: ‘Is dit een mens’ van Primo Levi, ‘Van het westelijk front geen nieuws’ van Erich Maria Remarque, ‘Kapelmeester van Auschwitz’ van Szymon Laks... En in al die boeken merk je: het begint zó. Met mensen verbieden, woorden verbieden, boeken verbieden, boeken verbranden. Zoals de Duitse dichter Heinrich Heine zei: ‘Waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen.’ Ik verzet me als een in het nauw gedreven rat tegen alles wat nog maar een beetje naar verbrande boeken geurt.»

HUMO Er was nog een tweede reden dat woke je kwijt is als activist?

HELDENBERGH «Cultural appropriation: het verkeerdelijk toe-eigenen van andermans cultuur. Een witte mag vandaag geen rastamuziek meer maken, omdat dat getuigt van een bijna racistische ongevoeligheid. Ik ben het daar niet mee eens.»

HUMO Zou jij ooit met roetgezicht Othello gespeeld hebben?

HELDENBERGH «Geen indianenpluim op mijn Buffalo-hoed die dat ooit had overwogen. De standbeelden van Leopold II vind ik ook een uitgemaakte zaak: wég ermee, die dingen doen te veel mensen pijn. Net als Hitler en Stalin verdient hij geen standbeeld. Op kunstvlak zijn die dingen bovendien niet van die aard dat ze ons patrimonium verrijken.

»Maar neem nu mijn grote, eeuwigdurende liefde: de countrymuziek. Die is ontstaan in de melting pot van het Amerikaanse Zuiden. De Italiaan had zijn mandoline, de Spanjaard zijn gitaar, de Duitser en de Ier hun viool, de zwarte zijn banjar, de West-Afrikaanse voorloper van de banjo. Zij zijn samen beginnen te spelen en hebben elkaar bevrucht. Witte mannen begonnen de banjar te stemmen, zwarte mannen – zoals Robert Johnson, die volgens de legende zijn ziel verkocht aan de duivel – grepen naar de gitaar. En uit díé smeltkroes, de driehoek New Orleans-Nashville-Memphis, is álle moderne muziek ontstaan waar we vandaag naar luisteren. Ik wil maar zeggen: als cultural appropriation tóén had bestaan, dan hadden we nu geen Harry Styles (lacht).»

NAAR DE KLOTEN

HELDENBERGH «Ik vind dat van mijn generatie iets te makkelijk wordt gezegd: ‘Jullie hebben de wereld naar de kloten geholpen!’ Weten jullie wat wij allemaal geprobeerd hebben? In hoeveel protestmarsen wij meegestapt hebben? Alleen: het is niet gelukt. Wij konden niet op tegen de stemmen van rechts. Dat is een falen. Dáárom neig ik misschien naar het cynisme. Omdat ik al mijn hele leven...»

HUMO ...tegen de bierkaai vecht?

HELDENBERGH «Dat is alvast één van de redenen van mijn depressie en burn-out indertijd. Omdat ik voelde: al mijn naïviteit, al mijn dromen, ze hebben niks opgeleverd. Ik dacht oprecht dat ik met ‘Massis, de musical’ Vlaanderen zou platspelen. Dat ik per voorstelling twintig zielen zou overtuigen om niet meer voor het Blok te stemmen. Dat ik in onze grote rivier minstens kiezelsteentjes aan het verleggen was. Maar het is alleen maar erger geworden.

»Een burn-out komt er niet omdat je te hard werkt. Wel omdat je je nutteloos voelt.»

HUMO Het subsidiebeleid en de kaasschaafmethode hadden daar ook een groot aandeel in.

HELDENBERGH (knikt) «Ik kón niet meer. Ik werkte zó hard voor Compagnie Cecilia. Wij waren het succesvolste gezelschap van Vlaanderen: 150 voorstellingen met een bezetting van 100 procent! Elke keer dacht ik: vólgende keer gaan ze ons naar waarde schatten! En toch werd er iedere ronde opnieuw bezuinigd. In 2014 ben ik gestopt met theater.»

HUMO Waar voel je je het nuttigst?

HELDENBERGH «Ik voel me híér heel erg op mijn plaats, bij mijn kinderen en mijn madam. En sinds 2014, toen ik mijn eerste film in Frankrijk heb gedraaid, heb ik enkele projecten gedaan waarvan ik denk: dit is béter omdat ik erbij was. Waaronder de film waarmee we onlangs de Un Certain Regard-prijs hebben gewonnen op het filmfestival van Cannes, ‘Les pires’. Ik zat nog maar halverwege het scenario toen ik uitriep: ‘Dit is wat ik wil doen!’»

HUMO Het overkoepelende thema van Theater Aan Zee, waarvan jouw echtgenote Jozefien Mombaerts artistiek leider is, is mentale zorg. De laatste keer dat je in de media kwam, kreunde je onder de schulden die je tijdens corona had opgestapeld.

HELDENBERGH «Ik ben ze nog steeds aan het afbetalen. Ik heb zelfs mijn auto verkocht. En ik was er nog zo blij mee. Een goeie Volvo-gezinswagen, het toonbeeld van degelijkheid en veiligheid, half elektrisch zelfs. Maar ongelukkig word ik er niet van. Ik heb nu een elektrische fiets. Een auto heb ik eigenlijk niet nodig. Wél beter openbaar vervoer. Want die twee bedrijven daar... Ze werken niet voor de mensen, trekken zich niets aan van het klimaat, maar moeten wel absoluut winst maken. (Spuwt het uit) De Lijn! De NMBS! En maar haltes schrappen. We zijn 2022, we moeten naar klimaatneutraliteit evolueren! Maar goed, ik wijk af.»

HUMO Vind je het moeilijk om voor jezelf een plekje te vinden in een maatschappij waarvan je niet anders kan dan de tekortkomingen tellen?

HELDENBERGH «Ik loop weleens verloren, ja. Dan zie ik het niet meer. Maar als ik even vanop afstand naar mijn leven kijk, dan denk ik: what’s not to like? Ik heb vier gezonde kinderen op wie ik zeer trots ben. En ik heb de schoonste job ter wereld. Mijn Parijse agente zei me onlangs: ‘Johan, zoals jij zijn er niet veel, hoor, mensen die worden opgebeld als ze een góéie acteur nodig hebben in Frankrijk. En je spreekt niet eens zo goed Frans!’ (lacht) Ik heb geen geld, nooit gehad. Maar ik ben wel oké geworden in het beroep dat ik voor mezelf heb gekozen. Misschien word ik ooit zelfs góéd.»

OSCARSPEECH

HUMO Je noemt het een misvatting dat alle acteurs op de planken gaan staan voor de aandacht, uit ijdelheid of narcisme.

HELDENBERGH «De beste acteurs die ik ken, hoor je niet. Uit Jan Decleir komt geen woord voor je er twee pinten in giet. Lucas Van den Eynde verontschuldigt zich vijfendertig keer voor hij iets durft te zeggen. Dat zijn géén ijdele mensen.

»Ik ben al jaren in therapie. De eerste vraag die ik stelde aan mijn therapeut, was: ‘Meneer, ik wil mij beter voelen en van mijn depressie af, maar ik wil óók weten waarom ik ooit voor dit beroep heb gekozen.’ Ik voel dat daar een sleutel ligt. Waarom kiest iemand, als het geen narcisme is, om op een podium te stappen en te zeggen: kijk naar mij, luister naar mij?»

HUMO Heb je het antwoord gevonden?

HELDENBERGH «Nee. Maar Dora van der Groen kwam in de buurt toen ze zei: ‘Er bestaan geen goeie acteurs die een fantastische jeugd achter de rug hebben.’»

HUMO Die van jou was niet denderend.

HELDENBERGH «De Vlaamse tragedie, hè: alcoholisme en zelfmoordpogingen bij mensen in mijn directe omgeving. Zwáárte. Daarin zoek ik iets, al weet ik dus niet goed wat.»

HUMO Misschien probeer je gewoon te begrijpen wat er in hoofden omgaat.

HELDENBERGH (glimlacht) «Dat is het, ja. Dat is althans wat het dichtst in de buurt komt. Als ik acteer, wil ik niet roepen – ‘Dit ben ik, dit heb ik meegemaakt!’ – maar ik wil wel telkens begríjpen. Mildheid proberen te vinden.

»Mijn ouders zijn inmiddels dood. Ik heb mijn moeder altijd graag gezien. Zij was een zéér bijzondere vrouw. Je had moeten zien hoeveel volk er op haar uitvaart was. Ze zei vaak: ‘Johan, ik heb gewoon niet veel talent voor geluk.’ Ik geloofde haar. Zij slaagde er niet in mildheid te vinden voor zichzelf. Dat heeft ze aan mij doorgegeven. Ik hoop maar dat ik mijn kinderen ervan heb gespaard.»

HUMO Ik vind het raar dat je creatief geblokkeerd bent. Als ik je bezig hoor, zou ik denken dat je stof genoeg hebt voor tien voorstellingen.

HELDENBERGH «Het probleem is: als ik over zulke dingen een voorstelling maak, dan zou die over mij gaan. En ik wil geen voorstelling over mezelf maken.»

HUMO Misschien is dat onvermijdelijk.

HELDENBERGH «Misschien. Onbewust gaan ál mijn voorstellingen over mij. De roman waaraan ik werk zelfs expliciet.»

HUMO Rare vraag, maar ken je de jazzsaxofonist Sonny Rollins?

HELDENBERGH «Zeker. Een grootheid.»

HUMO Als je zegt dat je ooit misschien een goed acteur zult zijn, doe je mij aan hem denken. Hij is één van de grootste muzikanten aller tijden, maar hij heeft altijd gevonden dat hij niet goed genoeg was. Hij vond dat hij beter moest kunnen, tot hij fysiek geen sax meer kon spelen. In zijn ogen heeft hij gefaald.

HELDENBERGH (grijnst) «Maar was die mens ongelukkig? Ik denk het niet! Hij was gewoon een buitengewoon intelligente man, die wist dat er nooit een punt zou zijn waarop hij kon zeggen: nu wéét ik het. Béla Fleck, een man die Bach speelt op banjo, en Jerry Douglas, één van de beste bluegrassmuzikanten ter wereld, zijn vaten vol twijfels. Dat staat in schril contrast met YouTube-sterren die miljonair zijn op hun 17de en denken dat de wereld aan hun voeten ligt. Nee, geef mij dan maar Sonny Rollins om een avond een pint te gaan drinken.»

HUMO De levensles luidt: wees nooit tevreden!

HELDENBERGH (lacht) «Als ik zes keer mag terugkeren om applaus in ontvangst te nemen, dan doet dat deugd. Even. Maar ik zeg dan niet: bestemming bereikt, het is goed geweest! Toen de briljante Jim Carrey eens werd aangekondigd als ‘three-time Golden Globe winner’ zei hij laconiek: ‘Ik hoop vooral ooit ‘four-time Golden Globe winner’ te worden.’

»Ik droomde ervan om steentjes te verleggen. Ik heb dat waarschijnlijk ook gedaan. Maar dan wil je rotsblokken, en daarna tektonische platen.

»Alle acteurs ter wereld, de kunstenaars, de cynici én de grappenmakers, hebben ooit onder de douche een Oscar-speech gegeven. Misschien mag Matthias Schoenaerts er ooit één in het echt geven. Maar wat dan? Dat zou ik hem op dat moment willen vragen. Ben je dan content? Ik denk dat je pas content bent als je de wijsheid hebt om onderweg te genieten. Dát is de levensles. Ja, ik ben ervan overtuigd dat Sonny Rollins op de vraag ‘Ben je gelukkig?’ volmondig ja had geantwoord.»

HUMO En jij?

HELDENBERGH «Ook. Het grootste deel van de tijd. Als 15-jarige wilde ik niks liever dan in films spelen. Dát ventje is wreed content, hoor.»

‘Marx’ wordt op 6 augustus opgevoerd op Theater Aan Zee. Tickets en info: theateraanzee.be