John Bercow, ex-voorzitter van het Britse Lagerhuis: 'Het ruziënde parlement is het spiegelbeeld van een verscheurde samenleving'

De brexit is nog lang niet in kannen en kruiken, maar één hoofdstukje is al afgesloten: dat van John Bercow (56), de flamboyante Speaker of voorzitter van het Lagerhuis die wereldwijd bekend raakte met zijn verwoede pogingen – ‘Order! Ooooorder!’ – om de hevige brexitdebatten niet te laten ontsporen. Nu hij de pruik en de toga heeft doorgegeven aan zijn opvolger, mag hij weer zijn eigen mening ventileren, zoals over de nakende Britse verkiezingen: ‘Het ruziënde parlement is het spiegelbeeld van een verscheurde samenleving.’

'De brexit is onafwendbaar, maar over de uitvoering zullen we nog 10 tot 15 jaar discussiëren'

– Is het aan u te danken dat de brexit voorlopig is afgewend?

John Bercow «Helemaal niet. Het was ook niet aan mij om die tegen te houden of verbeteringen aan te brengen in het akkoord. Ik moest er alleen voor zorgen dat iedereen in het Lagerhuis werd gehoord. Het parlement heeft de brexit voorlopig on hold gezet. En zo hoort het ook.»

– Veel voorstanders van de brexit zien u als een EU-fan en verweten u dat u partijdig was.

Bercow «Die kritiek is totaal onterecht. Als ik al partijdig was, dan heb ik partij gekozen voor het parlement. Ik kwam op voor het recht van alle parlementariërs om uitleg te vragen aan de regering en haar indien nodig tegen te spreken. Toen de brexitvoorstanders enkele jaren geleden in de minderheid waren, heb ik net zo goed debatten toegelaten, en toen hadden ze geen klachten. Nu ik hetzelfde heb gedaan voor de minderheid van pro-Europese parlementsleden, schreeuwen ze moord en brand.»

– Op 12 december moeten de Britten naar de stembus. Volgens premier Boris Johnson zal het volk het parlement dan duidelijk maken dat het de brexit echt wil.

Bercow «Dat is een politieke tactiek die ik ten zeerste betreur. Wat hij zegt, klopt ook niet. Het ruziënde parlement is het spiegelbeeld van een verscheurde samenleving. Ik begrijp wel dat veel mensen zeggen: ‘Maak er nu gewoon korte metten mee en duw die brexit erdoor.’ Maar frustratie en ongeduld zijn slechte raadgevers in de politiek.»

– Denkt u dat alles in het Lagerhuis is verlopen zoals het moest, ondanks de vele vergeefse stemrondes?

Bercow «Het is de taak van het parlement om te overleggen en te debatteren. Als ik al een puntje van kritiek zou hebben, dan wel dat het volume wat minder mocht zijn. Bij momenten was het een echte kakofonie. Ik vind het ook jammer dat sommige collega’s zich erg boos maakten en persoonlijk werden, meestal omdat ze vermoeid of gefrustreerd waren. Het ging er zeer levendig aan toe, dat is waar, maar het was geen schandelijke vertoning. De parlementsleden toonden zich onafhankelijker dan vroeger en maakten duidelijk wat hen stoorde. Zo hoort het ook.»

– Donald Tusk, ex-voorzitter van de Europese Raad, tweette in februari: ‘Ik vraag me af welk plaatsje in de hel voorbehouden is voor wie de brexit er zonder plan door wil duwen.’

Bercow «Dat was niet bepaald een diplomatische uitlating, maar hij heeft gelijk.»

– Het Britse hooggerechtshof heeft Boris Johnsons vijf weken lange verdaging van het parlement onwettig genoemd. Wat dacht u toen?

Bercow «Daar was ik zeer tevreden over. Alle elf rechters stonden achter dat arrest: in het voetbal zou je 11-0 een complete vernedering noemen.»

– U hebt tien jaar vlak naast het parlement gewoond. Hoe heeft uw gezin uw job als Speaker ervaren?

Bercow «Het was een eer en een privilege om zo goed als onder de Big Ben te mogen wonen. Mijn kinderen zijn op een heel bijzondere plek opgegroeid en die herinneringen zullen ze hun hele leven koesteren. Daartegenover staat dat je in een huis woont dat niet van jou is, tussen spullen die niet van jou zijn: de portretten aan de muren, de meubels, de staande lampen... Ook op andere vlakken konden we geen normaal leven leiden. Als mijn vrouw me vroeg om een fles melk te halen in de supermarkt aan het metrostation, dan was ik een eeuwigheid onderweg. Ik werd voortdurend opgehouden door collega’s die iets van me wilden. En als we een verjaardagsfeestje organiseerden voor één van onze kinderen, werden de auto’s van de andere ouders aan een grondige inspectie onderworpen en moesten ze elk apart aan de deur aangemeld worden.»

– U was er niet zo gelukkig?

Bercow «Ik wil geen klaagzang afsteken, maar het is toch een ander leven. Gelukkig waren de kinderen nog vrij jong – 5, 3 en 1 jaar – toen we daar onze intrek namen. Ik ben pas laat getrouwd en dus ook vrij laat vader geworden. Als ze ouder waren geweest en al een vriendje of vriendinnetje hadden gehad, was het ongetwijfeld lastiger geweest. Maar ze hebben niets anders gekend. Nu zijn we verhuisd en nu kan ik zonder gedoe een pizza aan huis laten leveren. Ik kan mijn geluk niet op (lacht).»

– U hebt als Speaker veel persoonlijke aanvallen moeten incasseren. Leed uw gezin daar niet onder?

Bercow «De kinderen hebben er weinig van gemerkt en mijn vrouw is niet van een kleintje vervaard. Maar bij momenten had ze wel genoeg van al die beledigingen aan mijn adres of de venijnige opmerkingen tegen haar – er is nog erg veel seksisme in de politiek. Als ze voor haar mening uitkwam, werd ze vaak hard aangepakt – ze is al geruime tijd aanhangster van Labour. Er kleeft een antibrexitsticker op haar auto, en toen een parlementslid me daarvoor aanviel, antwoordde ik hem dat een vrouw niet de eigendom van haar man is. Meer dan één aanwezige is toen in een minachtend lachen uitgebarsten. Tja.»

– U werd in Noord-Londen geboren als zoon van een taxichauffeur. Speelt afkomst nog een rol in het Britse parlement?

Bercow «Het Lagerhuis is de voorbije jaren al veel diverser geworden. Er zitten nog snobs, maar die heb je overal in de samenleving. Sommigen denken dat ze beter zijn dan anderen door hun ouders of de school waar ze naartoe zijn gegaan. Best triestig, als je erbij stilstaat.»

– Werd u er persoonlijk mee geconfronteerd?

Bercow «Ja, natuurlijk. Toen ik in 2009 tot Speaker werd verkozen, zei een collega van de Conservatives: ‘Als Labour een Speaker naar voren schuift, verwacht je iemand uit de arbeidersklasse. Maar de Conservatieven zouden eigenlijk toch een gentleman moeten kiezen. Het probleem met Bercow is dat hij een relschopper is.’ Die man was niet bijster intelligent en evenmin welbespraakt, en hij had zijn zitje in het parlement alleen aan zijn afkomst te danken. Een ander eerbiedwaardig lid zei me onomwonden: ‘Als het van mij afhing, zat volk zoals jij nooit in het parlement.’ Ik vroeg hem: ‘Omdat ik uit de arbeidersklasse kom, of omdat ik een Jood ben?’ Waarop hij: ‘Beide.’ Dat was het niveau van de aanvallen waartegen ik me moest verdedigen.»

– Toen u in 1997 tot parlementslid werd verkozen, viel u aan de rechterzijde van de Conservatives te situeren en was u een euroscepticus. Nu bent u naar het centrum opgeschoven. Hoe is dat gekomen?

Bercow «De toenemende vijandigheid vanuit mijn eigen Conservatieve Partij zit daar voor veel tussen. Een paar collega’s hebben me mijn politieke evolutie nooit vergeven. Maar de zware verkiezingsnederlagen van 1997 en 2001, telkens tegen Tony Blair, hebben me aan het denken gezet. Ook ik was een scherpe criticus van zijn politiek, maar toen we na vier jaar keiharde oppositie maar één zetel wonnen, dacht ik: in dit tempo wordt onze voorzitter pas premier als hij 840 jaar is. En ik probeerde op een rijtje te zetten wat er allemaal fout ging bij de Tories.»

– Wat was uw conclusie?

Bercow «We waren blind voor de armoede in het land en de steeds grotere kloof tussen de armen en de rijken. We zaten ook gevangen in het verleden: de bevolking had veel meer respect voor minderheden dan wij. Je moet weten dat we in 1988, in het aidstijdperk, een wet hadden aangenomen die het verbood om homoseksualiteit aan te moedigen of op scholen te onderwijzen dat een homokoppel een normale familierelatie kon vormen. Dat was wereldwijd de afschuwelijkste, meest reactionaire en zinloze wet die na WO II door een conservatieve regering was uitgevaardigd (ze werd pas in 2003 ongedaan gemaakt, red.). Van toen af wilde ik de partij van binnenuit beschaafder maken.»

– Heeft het u verrast dat u met uw optreden in het Lagerhuis in de hele wereld bekend bent geworden?

Bercow «Ik heb alleen maar mijn job gedaan. Ik ben helemaal niet zo belangrijk, behalve dan voor mijn vrouw en kinderen, mag ik hopen. Het brexitdrama heeft natuurlijk veel kijkers gelokt, en ik maak mezelf graag wijs dat mijn kleurrijke dassen ook fans hebben (lacht). Aan reacties uit het buitenland merk ik dat veel mensen zich verbazen over onze formele aansprekingen. En misschien ook over de stijl van de Speaker.»

– Veel critici zeggen dat u graag en vaak ‘Order! Ooooorder!’ hebt geroepen om de aandacht te trekken.

Bercow «Alleen een dwaas zou kunnen volhouden dat het allemaal een toneeltje van John Bercow is geweest. Ik spreek zoals het in mij opkomt, en het ambt vereist dat naar mijn aanvoelen ook. En ik heb ook wel mijn eigen stijl.»

– Laatste vraag: komt de brexit er, denkt u?

Bercow «Die is onafwendbaar, maar dat is nog maar de eerste fase: het betekent gewoon dat we het dan eens zijn geraakt over de uittreding uit de EU. Over de praktische uitvoering ervan zullen we vervolgens nog de komende tien tot vijftien jaar moeten discussiëren in het parlement. Het is zo en niet anders.»

© Stern