John Cale: 'Als je troost biedt, ben je je bewust van de horror'

In het kader van 'Gone West', het culturele luik van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog, speelt John Cale op 20 december in Mesen, diep in de Westhoek, een op de kerstbestanden van 1914 gebaseerde nieuwe compositie, gevolgd door de integrale opvoering met orkest van zijn meesterwerk ‘Paris 1919’.

De Schotse veteraan Alfred Anderson, die uiteindelijk 109 werd, omschreef de kerstbestanden ooit als volgt: ‘Op kerstdag hing eerst een sinistere stilte – stilte was zeldzaam aan het front. Toen riepen een paar soldaten: ‘Merry Christmas!’ Ook al voelden we ons allesbehalve merry. Er waren een paar soldaten die in niemandsland voetbal speelden met de Duitsers – zelf ontbrak het me daarvoor aan energie. We wisselden sigaretten uit. Er werd wat gesproken, veelal in gebarentaal, en wat ongemakkelijk gelachen. Mijn oog viel op een voet en een been die vlakbij uit de modder staken. Plots weerklonken de eerste geweerschoten weer, eerst ver van ons af, dan dichterbij. Toen begon de waanzin opnieuw.’

Cale praat nog altijd zoals toen ik ’m in 1985 voor het eerst sprak: vriendelijk en enthousiast maar ook kortaf, abrupt, hortend, ongeduldig en, ondanks vijftig jaar wonen in Amerika, met dat zware Welshe accent.

HUMO Voor het eerst interview ik iemand zonder ook maar één noot van z’n nieuwe werk gehoord te hebben. Wat wordt het? Heb je veel research gedaan?

John Cale «Nee. Ik wilde het gegeven instinctief benaderen. Ik wil geen expert worden, dat is nooit mijn benadering geweest – ik ben liever een onhandige gitarist dan een briljante pianist. Mijn stuk wordt een soort muzikale dialoog, waarvoor ik een paar archetypen heb ontwikkeld. Eén ervan is de soldaat die zegt: ‘Stop! Genoeg! Ik heb het gehad. Ik kan en wil niet meer. Vaarwel.’ Een ander is een officier die de soldaten in het gareel moet houden.

»Mijn stuk omvat een introductie en drie luiken. Er is een song die ‘Young, Proud and Dead’ heet – dat klinkt bot, maar die drie woorden vatten naar mijn gevoel waarover het gaat. Een ander luik heet ‘Time Stands Still’, en ik heb ook een gedicht van Dylan Thomas op muziek gezet: ‘A Refusal to Mourn the Death, by Fire, of a Child in London’. De werktitel van het slotstuk is ‘Caligula’: de keizer als symbool voor de waanzin van wat er in the Great War aan het front gebeurde. Er vallen trouwens parallellen te trekken tussen de ethiek van de Romeinse centurions en de amper geëvolueerde tactieken en filosofietjes van de oudere generaals in 1914.»

HUMO Bij een antiquair zag ik de reiskoffer van een Welshe officier, die naast scheergerei en een zilveren flacon voor whisky ook een ivoren potje met rouge bevatte: officieren schminkten zich vlak voor een aanval om een gezonde blos te faken, die moest verbergen dat zij net zoals iedereen lijkbleek zagen van angst.

Cale «Yep, dat weet ik. Niet dat het hielp.»

HUMO Moet je stuk troost brengen, of eerder de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog in de verf zetten?

Cale «Ik vind het essentieel om beide erin te verwerken. Ze zijn naar mijn gevoel ook onlosmakelijk met elkaar verbonden: als je troost biedt, ben je je bewust van de horror, en als je de horror verklankt, streef je naar troost.»

HUMO Toen Morrissey onlangs in Antwerpen optrad, toonde hij tijdens ‘Meat Is Murder’ acht minuten lang beelden van dieren die werden afgeslacht. Ik geloof niet dat er achteraf iemand in de zaal was die niet diep onder de indruk was. Werkt dat soort aanpak voor jouw project?

Cale «Met alle respect voor de dieren én de vegetariërs, maar de slachtingen in de loopgraven waren nog van een heel andere orde. En ik geloof niet dat shock value volstaat. Ik ben zoals je weet vertrouwd met het principe, er waren periodes in mijn muzikale loopbaan dat ik daar zelf niet vies van was (Cale sloeg gitaren aan diggelen, schreeuwde vaak als een waanzinnige en beet ooit op het podium de kop van een levende kip af, red.). Maar choqueren is makkelijk, en de schok resoneert minder lang dan wanneer je de mensen iets biedt dat hen subtiel uit hun evenwicht brengt. Daarover zullen ze blijven nadenken, ook lang nadat de schokgolf is uitgedeind.»

HUMO ‘Paris 1919’ verwijst naar het Verdrag van Versailles, waar het jaar na de wapenstilstand Europa werd herverdeeld en Duitsland als natie kreupel werd gemaakt.

Cale «Veel van wat er in de wereld is misgelopen, is te herleiden tot die vredesconferentie in Versailles: de Tweede Wereldoorlog was het gevolg van de eerste, en de Koude Oorlog vloeide daar dan weer uit voort. Ik heb ‘Paris 1919’ in Californië gemaakt, toen ik daar voor het eerst woonde. Pas toen de plaat af was, besefte ik dat het een nostalgische travelogue was: ik had geschreven over alle plekken en aspecten van Europa die ik in Amerika miste. En toen ik in Londen woonde, draaide ik de hele tijd platen van The Beach Boys, die ik nooit speelde in Californië. Ik heb nooit gevoeld dat ik op één plek thuishoorde – noch in Wales, noch in New York, noch in Londen of Los Angeles of andere plekken waar ik heb gewoond.»

HUMO Je bent een ‘Hobo Sapiens’, om het met één van je cd-titels te zeggen.

Cale «Ja. Ik ben een ouderwetse troubadour. Ik ben een wereldburger, omdat ik te rusteloos ben om me op één plaats te vestigen. Mijn soort mensen zal nooit een wereldoorlog ontketenen, want dat doen alleen trotse nationalisten. En inhalige imperialisten.»

HUMO ‘Paris 1919’ is een hele mooie, verfijnde, idyllische plaat. Speel je ze ook als tegengif, na de gruwelen van de loopgraven?

Cale «Ik zou ze sowieso integraal hebben gespeeld, maar dat het lieflijke muziek is, is een hoopvol en troostrijk neveneffect. Dat zal nodig zijn na de eerste helft. De song die het dichtst aanleunt bij het thema van de wereldbrand is ‘Halfway Past France’, over een Duitse soldaat die door Europa doolt. Er is veel piano op ‘1919’, veel viola ook. Voor mij is dat het meest verdrietige instrument.»

HUMO Heb je je ooit afgevraagd wat jij in 1914 gedaan zou hebben? In dienst gaan, deserteren, vluchten, onderduiken, weigeren te vechten als gewetensbezwaarde...

Cale «Het is tegelijk onmogelijk en te makkelijk om dat achteraf te zeggen. Ik zou ongetwijfeld hebben gekozen voor wat me in leven hield en voor wat me moreel correct leek... Maar daar begint het al: die twee sluiten elkaar wellicht uit. Elke daad had toen verstrekkende gevolgen. Het fusilleren van deserteurs was misdadig, maar wat kon de legerleiding anders doen om te voorkomen dat iedereen deserteerde? Want niemand wilde daar zijn. En als er meer mensen waren gedeserteerd of als er meer mensen pacifist waren geweest, dan hadden de geallieerden de oorlog wellicht verloren. Ik had een gewetensbezwaarde kunnen zijn, een pacifist, maar wat doe je dan als je leven wordt bedreigd – je laten afslachten?»

HUMO Veel mensen hier hebben een directe link met de Groote Oorlog, omdat hun grootvader heeft meegevochten of is gesneuveld. Jij ook?

Cale «Ik was een kind vlak na de Tweede Wereldoorlog (Cale is geboren in 1942, red.) en heb de naweeën daarvan nog ondergaan: de kille, sombere sfeer, de kreupele veteranen, de nog verse rouw om de doden... Mijn oom vocht mee en bleef de rest van zijn leven verbitterd: zijn zoontje, mijn neefje, stierf toen hij 3 jaar oud was – een natuurlijke dood, maar mijn oom hield zich voor dat dat niet gebeurd zou zijn als hij op dat moment niet aan het front had gezeten. Mijn vader werkte in de mijn, wat toen een strategische industrie was. En natuurlijk zijn ondergrondse mijngangen ook een soort loopgraven.»

HUMO Na de oorlog was er verdeeldheid: sommigen vonden dat platgebombardeerde steden zoals Ieper een ruïne moesten blijven, als een blijvende herinnering voor latere generaties; anderen vonden dat de stad herbouwd moest worden. Waarvoor had jij gekozen?

Cale «Herbouwen. Zonder twijfel. Eén ruïne was nuttig geweest, maar je moet leven voor de toekomst. En gezinnen – of wat er nog van restte – moesten een thuis hebben.»

HUMO Er wordt gezegd dat van de eerste elpee van The Velvet Underground slechts tienduizend exemplaren werden verkocht, maar dat elk van die kopers wel een eigen rockgroepje heeft opgericht. Het zou aardig zijn als elk van de bezoekers van jouw Christmas Truce Concert in Mesen een eigen vrede begint.

Cale «Deal. Daar teken ik voor.»