Jong maar krom: waarom twintigers (en zelfs tieners) gebukt gaan onder rug- en nekklachten

Rugspecialisten slaan alarm over het stijgende aantal jonge mensen met rug- en nekklachten. Bij twintigers en zelfs tieners worden steeds vaker krommingen en slijtages vastgesteld die normaal alleen bij vijftigers en zestigers voorkomen. Zitten we straks met een hele generatie die met een versleten rug door het leven moet?

'We moeten deze generatie nú leren om de smartphone weg te leggen en te bewegen'

Gaëtane Stassijns (professor fysische geneeskunde en revalidatie aan het UZA) «Studies melden dat liefst 30 procent van de jongeren last heeft van rugklachten. Dat hoge cijfer moet wel gerelativeerd worden: als je jongeren in een enquête vraagt of ze weleens last hebben van hun rug of nek, krijg je al snel een bevestigend antwoord. Ik denk niet dat een derde van de jongeren zulke ernstige klachten heeft dat ze ermee bij de dokter belanden. Maar dat er een stijgende trend is, is wel duidelijk. Dat merk ik ook in mijn praktijk. Terwijl ik vroeger vooral actieve, werkende mensen zag, krijg ik nu meer en meer jonge mensen over de vloer. Een verontrustende evolutie.»

undefined

HUMO Men wijst vaak naar het fervente gebruik van smartphones en tablets.

StassijnS «Tablets en smartphones leiden tot zittend gedrag, vaak in een niet-ergonomische houding. Als je met je smartphone bezig bent, neem je eigenlijk een loopje met de natuurlijke krommingen van ons lichaam: een holle kromming ter hoogte van de nek, bol ter hoogte van de bovenrug en weer hol aan de onderrug. Die krommingen zijn er niet zomaar: ze brengen onze rug in een zo min mogelijk belastende positie. In een normale positie moeten je nekspieren enkel je hoofd in de juiste positie houden.

»Als je je hoofd naar voren buigt om naar een scherm te kijken, moeten je spieren veel harder werken. Dat is elementaire fysica. Om het hoofd de hele tijd in die voorovergebogen positie te houden, vragen we veel van de nekspieren. Ze zullen daardoor weliswaar sterker worden, maar vaak raken ze overbelast. Met klachten als gevolg. Dat is wat men bij ons weleens een smartphone-nek noemt.»

HUMO Een hoofd is ook een pak zwaarder dan we zouden denken: het weegt 5 kilo. Als het te ver naar voren hangt, omdat we naar beneden kijken, kan het naar verluidt een trekkracht tot bijna 30 kilo uitoefenen.

Stassijns «Klopt. Het probleem is ook dat je niet merkt dat je nekspieren zo hard moeten werken. Als het niet te lang duurt en je regelmatig van houding verandert, kan zo’n spier dat wel aan. Maar als je uren in die houding zit, krijg je een ander verhaal. Vergelijk het met je armen een lange tijd voor je uitstrekken: na een tijdje beginnen ze pijn te doen. Ons lichaam is niet gemaakt om urenlang in dezelfde niet-ergonomische houding arbeid te verrichten. En het reageert erop met pijn.»

HUMO Jongeren en kinderen hebben steeds meer schermpjes ter beschikking: smartphones, tablets, laptops en draagbare spelconsoles. En die worden uiteraard niet op ooghoogte gehouden.

Stassijns «Om je nek en rug tot rust te laten komen, moet je de krommingen respecteren en mooi recht zitten, alsof je aan een koordje bent opgetrokken, met je blik lichtjes naar beneden. Dat is de ideale positie.

»Als je de laptop gewoon op een bureau zet, is dat te laag. Je hebt wel standaarden waarmee je het scherm van je laptop kunt verhogen. Of je kunt er een boek onder leggen. En een tablet kun je dankzij de beschermcover schuin naar boven richten. Nog altijd niet ideaal, maar het scheelt toch íéts. Voor smartphones bestaan er ook standaarden, maar daar maakt haast niemand gebruik van. ’t Is ook niet praktisch om zo’n ding mee te nemen.»

HUMO Het oogt ook niet cool.

Stassijns «Dat ook (lacht). Het is wel nuttig om geregeld eens op te staan als je lang met je smartphone bezig bent. Je kunt ook de contrasten instellen, zodat je niet met je neus tegen het scherm moet plakken. En leg jezelf een tijdslimiet op. Probeer er niet urenlang op te zitten tokkelen. Idealiter zou je je scherm op ooghoogte voor je moeten houden, maar dan riskeer je weer schouderklachten.

»Je kunt je smartphone op de juiste hoogte houden als je je armen op een tafel laat rusten. Zo buig je je hoofd al minder diep. Eigenlijk is het niet evident om met een smartphone een goede houding aan te nemen.»

HUMO Is liggen beter?

Stassijns «Als je op je buik ligt, belast je de gewrichten van de lage rug. Als je op je rug ligt, ga je vaak doorhangen, da’s ook niet aan te raden. Het beste advies om problemen te vermijden is: gebruik je toestel niet te lang en verander geregeld van houding.»

HUMO Wat als je toch met zo’n smartphone-nek zit?

Stassijns «In het begin zullen de klachten vanzelf verdwijnen als je je smartphone of tablet even opzijlegt en je nek wat rust gunt. Maar klachten zijn wel het signaal om in te grijpen. Neem geregeld een pauze, zodat de spieren de tijd hebben om te recupereren. Als je de klachten blijft negeren, kunnen ze verergeren en zelfs chronisch worden. Ze kunnen dan nog altijd behandeld worden, maar dan zijn er ingrijpende therapieën nodig.»

HUMO Bij kinderen ziet men ook steeds vaker een zogenaamde gameboyrug. Wat is dat juist?

Stassijns «De term geeft aan dat het fenomeen al langer bestaat, want gameboys worden niet meer zo vaak gebruikt. Men doelt dan op klachten aan de hoge rug, ook weer een gevolg van die voorovergebogen houding.

»We zien steeds vaker slijtage aan de tussenwervelschijven bij kinderen. Een gezonde tussenwervelschijf bevat vocht waardoor ze als een beschermend kussentje of een soort schokdemper werkt. Maar bij veel jonge mensen vertonen de tussenwervelschijven slijtage of uitdroging. Iets wat je anders pas bij veertig- of vijftigplussers ziet. Is dat alleen aan het gebruik van smartphones en andere schermpjes te wijten? Dat kun je niet met zekerheid stellen. Dat jongeren door een gebrek aan beweging minder spieren ontwikkelen en de wervelkolom daardoor minder bescherming krijgt, speelt ook mee.»

HUMO Kan zo’n gameboyrug makkelijk behandeld worden?

Stassijns «Je moet eerst uitsluiten of het niet om een bochel gaat. Als zo’n bochel het gevolg is van langdurig gamen, kan hij perfect behandeld worden met kinesitherapie.

»Voor een gameboyrug zijn zowel rek- als spieroefeningen zinvol. Door zulke spieroefeningen leren kinderen ook bewuster met hun lichaam om te gaan. Dat is nodig, want we weten niet meer wat een mooie rechte houding is. Als je mensen op consultatie in een rechte houding zet, ervaren ze dat als abnormaal, onwennig. Je moet er echt actief aan werken, anders raak je het verleerd. Dat geldt zowel voor kinderen als voor volwassenen. Voorovergebogen zitten wordt voor kinderen op den duur de standaardhouding. Erg verontrustend.»

HUMO Vroeger werden kinderen er thuis en op school – tot hun grote ergernis – op gewezen netjes rechtop te zitten in de schoolbank of aan tafel. Dat had dus wel degelijk zijn nut?

Stassijns «Lang geleden leerde men je op school zelfs rechtop zitten met een boek dat je op je hoofd moest balanceren. Dat zou men misschien opnieuw moeten invoeren (lacht). Nu, ik moet wel zeggen dat ik geregeld moeders zie die zich er zorgen over maken dat hun kind niet meer mooi rechtop loopt. De kinderen zelf liggen er helaas minder wakker van.

»Het zou goed zijn als scholen kinderen het belang van een goeie houding weer zouden bijbrengen.»

'Als je mensen in een rechte houding zet, ervaren ze dat als onwennig. Voorovergebogen zitten wordt op den duur de standaardhouding. Erg verontrustend'

Sneakers

HUMO Zowel in Nederland als in België melden orthopedisch chirurgen dat ze vaker jonge patiënten met artrose in de wervelkolom zien en dat herniaoperaties bij kinderen jonger dan 16 geen uitzondering meer zijn.

Stassijns «Operaties zijn nog steeds de absolute uitzonderingen. En gelukkig maar. Om te vermijden dat zulke ingrepen in de toekomst wél courant worden, is het belangrijk dat we meer aandacht gaan besteden aan onze lichaamshouding en minder stilzitten. We wijzen nu wel naar de smartphone, maar op school zitten kinderen ook heel wat uren. Volgens cijfers brengen adolescenten op school tot negen en een half uur per dag zittend door. Eerst zitten ze op school, daarna moeten ze thuis ook nog eens zitten om hun huiswerk te maken. Die uren dat ze met hun smartphones bezig zijn, komen daar nog bovenop.»

HUMO Weinig bewegen kan ook leiden tot overgewicht. Kan dat een rol spelen bij rugklachten?

Stassijns «Absoluut. Ik heb al vaker patiënten gehad bij wie de rugklachten verdwenen nadat ze vermagerd waren. Het kan dus zeker een factor zijn. Je draagt dat gewicht letterlijk mee op je rug, hè.»

HUMO Jongeren hebben ook vaak een slordige, slenterende manier van wandelen. Hoe belastend is dat voor rug en nek?

Stassijns «Als je slentert, heb je al zeker geen juiste houding. Zelfs al gewoon bij het rechtop staan gaan jongeren dikwijls wat uithangen, een beetje met de buik naar voren. Dat is een extra belasting voor de rug. Dat geeft na vijf minuten nog geen problemen, maar als je die houding vaak aanneemt, kun je wel klachten ontwikkelen omdat je de rug belast op een manier waarvoor hij niet gemaakt is. Initieel kan dat voor wat irritatie zorgen, maar op termijn kan het tot slijtage leiden.»

HUMO En de rugzakken die jongeren meezeulen?

Stassijns «De richtlijn is dat je 10 procent van je lichaamsgewicht mag meedragen. Een kind van 50 kilo mag dus 5 kilo meedragen, daar moet je al redelijk wat boeken voor meezeulen. Verder is het net zoals bij het hoofd: hoe meer je uit balans bent, hoe harder de spieren moeten werken. Verdeel daarom het gewicht, en zorg ervoor dat de zwaarste dingen het dichtst bij je lichaam zitten. Een rugzak ergonomisch gebruiken blijkt voor veel jongeren echter moeilijk. Een symmetrisch gedragen rugzak, met brede banden die de krachten goed verdelen, is oké. Maar in de praktijk hangen jongeren hem vaak aan één schouder.

»We moeten wel een belangrijke kanttekening maken: belasting is ook góéd. We moeten van onze kinderen geen plantjes maken die helemaal niks mogen. We moeten onszelf belasten om sterker te worden, maar wel in functie van onze mogelijkheden en ons lichaam.»

HUMO Kan slecht schoeisel rugklachten in de hand werken?

Stassijns «Een goede houding begint bij je voeten. Als je niet goed op je voeten staat, draagt je hele lichaam daar de gevolgen van. Gelukkig zijn de meeste schoenen vandaag zeer stabiel, zoals de sportieve sneakers waar jongeren graag mee rondlopen. Platte schoenen, zoals de ballerinapantoffels die een tijdje in zijn geweest, zijn niet ideaal. En hakken zijn ook af te raden. Die kunnen tot een holle rug leiden.»

alarmerend

HUMO Is er een verband tussen nek- en rugklachten? Hangt het één noodzakelijk met het ander samen?

Stassijns «Ze kunnen samen voorkomen, maar ze zijn zeker niet onlosmakelijk verbonden.»

HUMO Volgens sommige experts worden veel klachten veroorzaakt door de slechte slaap van nogal wat jongeren. Ze slapen te weinig, waardoor hun gezonde groei wordt belemmerd.

Stassijns «Ik ken die studies niet, maar slaaptekort kan tot vermoeidheid leiden, ook van het voor ons zeer belangrijke spierstelsel. Als dat het laat afweten, kan dat zeker negatieve effecten hebben.

»De slaaphouding is belangrijk om klachten te vermijden. Op de zijde is de ideale positie. Op de rug kan eventueel ook. Als mensen door verkortingen in de rugspieren een holle rug trekken, kan dat in die positie wel wat last geven. Absoluut af te raden is op je buik slapen. Dat geldt zowel voor kinderen als voor volwassenen.»

HUMO Rug- en nekpijn kunnen ook het gevolg zijn van psychologische factoren: bijvoorbeeld stress op school, gepest worden, problemen in de vriendenkring… Hoe werkt dat precies?

Stassijns «Stress slaat toe op zwakke punten. Als je al nekklachten hebt, bijvoorbeeld door je smartphonegebruik, kan stress je spieren verder doen opstijven. Je nek loopt dan helemaal vast. Een goed functionerende spier moet kunnen opspannen, maar ook kunnen ontspannen. Alleen dan is er een optimale zuurstoftoevoer en -afvoer van afbraakproducten. De spier moet als een pomp kunnen werken. Daarom is het belangrijk om geregeld van houding te wisselen. Anders zal je spier verkrampen en pijn beginnen te doen.»

HUMO Vrouwen zouden vatbaarder zijn voor rugklachten dan mannen. Is dat al zo bij jongeren?

Stassijns «We zien meer meisjes op consultatie, maar dat zou ook kunnen omdat moeders bezorgder zijn om hun dochters. Maar rugklachten komen inderdaad iets meer voor bij vrouwen. Dat kan te maken hebben met de invloed van de hormonen. Rond de menstruele cyclus zie je soms ook rugklachten. Ook de zwangerschap kan een kwetsbare periode zijn voor het ontwikkelen van rugklachten. Naar die invloeden moet zeker nog verder onderzoek gebeuren.»

HUMO Nogal wat jongeren zouden pijnstillers slikken, omdat ze last hebben van hun rug.

Stassijns «Ik ken de cijfers niet, maar veel pijnklachten kunnen perfect met kinesitherapie worden verholpen. Pijnmedicatie zal zelden mijn eerste advies zijn. Tenzij het om heel ernstige klachten gaat en een patiënt niet meer kan functioneren. Maar zo erg is het meestal niet.»

HUMO Nog een reden om als kind of adolescent zorg te dragen voor je rug: wie op jonge leeftijd problemen heeft, loopt drie tot vier keer meer kans om later ergere en zelfs chronische rugklachten te krijgen.

Stassijns «Als je op jonge leeftijd al rugklachten hebt, betekent dat vaak ook dat je je spierstelsel niet voldoende ontwikkelt door je zittende levensstijl. Je bouwt minder reserve op.

»Daarom houden we ons hart vast. Je vraagt je af wat het over tien of twintig jaar zal geven met deze generatie. Als de jongeren het over de smartphone gebogen zitten beperken en voldoende bewegen, kunnen de gevolgen nog meevallen. Maar anders, en dat is voor een aantal jongeren zeker het geval, vrees ik dat er qua spieropbouw een achterstand wordt opgelopen. Dan is de kans reëel dat er later sneller en vaker klachten opduiken.»

HUMO Sommige experts vrezen zelfs dat er over twintig of dertig jaar haast niemand meer met een goede rug zal rondlopen.

Stassijns «Dat zal de tijd moeten uitwijzen. Maar dat we op dit moment geen goeie basis leggen, is duidelijk. Het moeilijke is dat je het bijna collectief moet aanpakken. Je voelt wel dat er meer en meer besef rond groeit. Maar dat ook bij kinderen overbrengen is een ander paar mouwen. Ik heb twee kinderen, en ik merk zelf dat het niet evident is.

»Nu, als spieren, lenigheid en besef over een goeie houding niet op jonge leeftijd worden opgebouwd, kun je dat later nog wel inhalen. Het is nooit te laat.»

HUMO Er zijn scholen waar leerlingen de les kunnen volgen terwijl ze op een loopband wandelen. Is dat een oplossing?

Stassijns «Ik weet niet of dat voor alle kinderen haalbaar is. Sommigen zouden erdoor afgeleid kunnen worden. Voor wie het wel lukt, lijkt me dat zeker een goed idee.

»Er bestaat overigens een belangrijk misverstand over beweging: regelmatige, lichte beweging – bijvoorbeeld een trap oplopen, een korte wandeling – is beter dan een week niks doen en dan één keer een uur keihard sporten. Zo’n korte, maar hevige fitnessbeurt heeft minder effect.»

HUMO Is het stijgende aantal rugklachten bij jongeren en kinderen nu een ernstig probleem? Of valt het al bij al nog mee?

Stassijns «De cijfers die in studies vermeld worden, zijn op zijn minst alarmerend, maar in de praktijk is het nog steeds niet zo dat jongeren massaal moeten geopereerd worden omdat ze zware en onomkeerbare rugklachten hebben. Maar het is wel het moment om aan bewustmaking te doen. Jonge mensen kunnen niet ongestraft en onbeperkt hun lichaamshouding blijven verwaarlozen. Het is nú het moment om er iets aan te doen. Anders zal deze generatie over tien of twintig jaar de rekening moeten betalen.

‘Move: tijd om te bewegen’, Gaëtane Stassijns, Marc Peeters, Michaël De Moor en Henk van Cauwenbergh, Stichting Kunstboek