Jonge Leeuwen: Adriana Costa Santos (23) organiseert opvang voor vluchtelingen in het Maximiliaanpark

Elke dag stranden honderden mensen in het Brusselse Maximiliaanpark. Vluchtelingen en transitmigranten die geen idee hebben waar ze terechtkunnen. ‘Het zou verschrikkelijk zijn als straks iemand door de vrieskou sterft,’ zei Dokters van de Wereld-verpleger Frank de Jong enkele maanden geleden in Humo. Dat dat nog niet is gebeurd, his de verdienste van Adriana Costa Santos, een Portugese studente van 23 die er elke avond opnieuw voor zorgt dat iedereen een bed en een dak boven zijn hoofd heeft.

'Enkele dagen geleden kwam hier een 80-jarige dame aan in een taxi: 'Ik wil helpen. Deze toestanden doen me te veel aan andere periodes in onze geschiedenis denken''

Sinds september gaat Adriana elke avond luisteren naar de verhalen van de vluchtelingen, en kijken of er zieken, kinderen of gepensioneerden zijn. Daarna brengt ze hen in contact met Belgische gastgezinnen, die zich er vrijwillig aanbieden. Het is doorgaans al na middernacht voor het park weer leeg is.

HUMO Ik ben een beetje beschaamd dat een Portugese studente onze problemen moet komen oplossen.

Adriana Costa Santos «Echt? Zoals het niet uitmaakt of een transitmigrant uit Soedan of Eritrea komt, is het ook niet belangrijk waar ik vandaan kom. Portugal heeft de vluchtelingencrisis wel menswaardig aangepakt. Men heeft er maatregelen getroffen om vluchtelingen goed op te vangen en hun integratie te vergemakkelijken. De meeste Portugezen begrijpen dat we hen goed kunnen gebruiken om Europa cultureel rijker te maken. In Portugal hebben ze mij niet meer nodig, ik ben hier nuttiger.»

HUMO Veel vluchtelingen weten niet dat ze recht hebben op gratis hulpverlening en zorg, en zelfs op een advocaat.

Costa Santos «Ze worden bewust dom gehouden! De enige informatie die ze van de Dienst Vreemdelingenzaken krijgen, gaat over een vrijwillige terugkeer naar hun land van herkomst. Vaak gekoppeld aan een soort oprotpremie van 500 euro. Maar de meesten dúrven niet terug: ze werden vervolgd in hun moederland, hun familie werd uitgemoord, ze hadden er geen enkele vrijheid...

»De meesten willen alleen een kans op een nieuwe toekomst. Het zijn mensen zoals jij en ik – kinderen, tieners, slachtoffers van de situatie in hun moederland. Ze verdienen het om als mensen behandeld te worden. Maar er wordt hun voortdurend angst aangejaagd door het alleen over een terugkeer te hebben.»

HUMO Nu is jullie Facebookgroep, met ruim 33.000 leden, de eerste ontmoetingsplek: elke dag laten Belgische gastgezinnen er weten dat ze willen helpen. Hoe vond men jullie in het begin?

Costa Santos «Sommigen waren nieuwsgierig en kwamen naar het Maximiliaanpark. En dan ging het van mond tot mond. De eerste nacht hebben we acht mensen onderdak kunnen geven. De dag erna: elf. Anderhalve week later vonden we een slaapplaats voor bijna honderd mensen. Nu doen we het elke dag voor vijfhonderd mensen.»

HUMO Op de FAQ-pagina van jullie Facebookgroep staat: ‘Mensen helpen is niet illegaal. Er is wél een mogelijkheid dat u door de politie lastiggevallen zal worden.’

Costa Santos «Wij lopen geen risico, maar de vluchtelingen zijn voortdurend in gevaar. Pas bij iemand thuis zijn ze veilig. Op weg ernaartoe zijn ze aangeschoten wild: ze worden opgepakt in de tram, op straat, op de trein op weg naar hun gastgezin...

»Vóór we begonnen, voerde de politie elke dag razzia’s uit. De agenten stelden zich op aan de vier hoeken van het park en sprintten dan naar het midden. Altijd vroeg in de ochtend, dus de meesten sliepen nog. Toen de vluchtelingen doorhadden dat ze opgejaagd werden, lieten ze in de chaos vaak hun rug- en slaapzakken achter, hun enige bezit. Sommigen lieten zelfs hun schoenen achter en liepen op blote voeten weg. Wie opgepakt werd, belandde in een gesloten centrum en riskeerde teruggestuurd te worden naar zijn vaderland. Daar werden ze in de gevangenis geworpen, of gefolterd.

»Op 14 oktober, toen wij al actief waren, hebben ze diezelfde tactiek ook toegepast. Ik zag hoe ze een oma van 90 arresteerden, en hoe een Belgische tussen de politie en een transitmigrante sprong, om haar te beschermen. Ik heb kinderen gezien met sporen van geweld op hun lichaam en in hun gezicht. Complete chaos.»

HUMO Verwondert het je dat zoveel Belgische gezinnen hun deuren openzetten voor transitmigranten?

Costa Santos «Het is zó mooi. 60 procent komt uit Brussel, maar er komen ook mensen uit Namen, Antwerpen, Charleroi, Leuven, Bergen, Gent... Mensen uit dezelfde buurt spreken onderling af om de taken te verdelen: wie komt vandaag iemand ophalen? Wie brengt hen morgen terug? En als mensen thuis geen plaats hebben, en ze hebben geen auto of rijbewijs, helpen ze wel met voedsel of iets anders. Iedereen geeft wat hij kan.

»Enkele dagen geleden kwam een dame van 80 jaar met de taxi naar ons. Ze zei: ‘Zolang hier mensen in nood zijn, wil ik niet dat mijn logeerkamer leeg blijft. Deze mensonwaardige toestanden horen niet thuis in mijn land, het herinnert me te veel aan andere periodes in de geschiedenis.’ Zodra de chauffeur had begrepen dat de dame zijn taxi nam om vluchtelingen te helpen, zette hij zijn meter af.»

HUMO Je hebt jezelf omschreven als een ‘normaal meisje dat houdt van kunst, muziek en feestjes’. Vind je daar nog tijd voor?

Costa Santos «Amper (lachje). Maar dat is niet zo erg. Ik heb hier veel nieuwe vrienden gemaakt, veel meer dan toen ik nog gewoon in België was om te studeren. Ik heb hier een tweede familie gevonden, en die is me dierbaar.»

HUMO Hoe communiceren jullie met de transitmigranten? De meesten spreken Engels noch Frans.

Costa Santos «We vinden altijd een manier. Wanneer ik met drie mensen praat, en één van hen begrijpt een deel van mijn verhaal en een tweede begrijpt een ander deel, brengen zij de boodschap wel over aan de derde. Communicatie is zó belangrijk. En verkeerde communicatie is rampzalig. Toen ik begreep dat er over de vluchtelingensituatie op tv werd gepraat in termen van ‘opkuisen’ en ‘illegalen’, was ik echt gechoqueerd. Het ging over mensen die ik ondertussen had leren kennen, en van wie ik verschrikkelijke verhalen had gehoord. Er wordt over hen gepraat op een manier die niets menselijks meer heeft.»

HUMO Het lijkt een banale vraag, maar hoe was Kerstmis in het Maximiliaanpark?

Costa Santos «We hebben het zo georganiseerd dat de mensen in het park niet voor één, maar meteen voor drie nachten ergens terechtkonden. Hetzelfde op oudejaarsavond.

»Op onze Facebookpagina schreven de gastgezinnen hun ervaringen neer, en daar zitten wonderlijke, ontroerende verhalen bij. Komt vaak terug: de nonkel die de situatie in het park eerst niet begreep, maar op Kerstmis ineens in contact kwam met Mohammed. Na een gesprek van vijf minuten waren alle vooroordelen en politieke meningen van die nonkels onderuitgehaald. Want wie zo’n jonge kerel met hoop en dromen écht leert kennen, houdt onmogelijk vol dat ze allemaal zonder pardon teruggestuurd moeten worden.

»Met oudejaarsavond hebben we met alle vluchtelingen en gastgezinnen samen een feestje gebouwd. Gedanst, gepraat en plezier gemaakt. Een mooi moment.»

HUMO Wanneer zijn jullie niet langer nodig in het park?

Costa Santos «Als alle vluchtelingen perfect op de hoogte zijn van hun rechten en weten waar ze terechtkunnen. Als de overheid pogingen onderneemt om die mensen zo goed mogelijk op te vangen. Ik droom daar elke nacht van.»

HUMO Uit tijdsgebrek heb je je studie antropologie op pauze moeten zetten. Om geld te verdienen ga je ’s middags babysitten.

Costa Santos «Vroeger werkte ik in cafés en restaurants. Dat heb ik afgebouwd: ik verdien nu net genoeg om mijn huur en vaste kosten te betalen. Prima: ik heb toch amper tijd om meer geld uit te geven (lachje).

»Ik hoop in september weer naar de universiteit te kunnen gaan.»

HUMO Wat wil je doen als je afgestudeerd bent?

Costa Santos «Ik heb al internationale betrekkingen gestudeerd. Hopelijk kan ik dat later combineren met antropologie. Ik wil onderzoeken hoe en waarom mensen migreren. Ik wil de onderliggende mechanismen van de mensenstroom leren begrijpen en uitleggen: er is nog veel werk op dat vlak.

»Veel Europese overheden en partijen maken de kiezer wijs dat alle immigranten naar hier komen om te profiteren, en ze doen daar hun voordeel mee, want de angst voor het onbekende is groot. We moeten nieuwe manieren ontwikkelen om de Europese burger te laten begrijpen dat het onbekende niet per se gevaarlijk of schadelijk is. Dat de vreemdeling uit Syrië of Irak dezelfde wensen en dromen heeft als wij.»