Jurist Toine Manders wordt genoemd in de Panama Papers: 'Belasting ontwijken is een mensenrecht'

De Nederlander Toine Manders is jurist en voormalig directeur van het Haags Juristen College, een kantoor dat zich onder meer richtte op belastingontwijking en vermogensbescherming.

'Ik heb ondernemers geholpen de weg te vinden naar de Lidl en de Aldi onder de landen, naar de paradijzen waar de tarieven het laagst zijn'

HUMO Hoe vernam u dat u werd genoemd in de Panama Papers?
Toine Manders «Ik kreeg een berichtje op mijn telefoon.»

HUMO ‘Gefeliciteerd, je staat in de krant’?
Manders (lacht) «Zoiets, ja.»

HUMO Wat dacht u toen u het in de krant las?
Manders «Nou ja, er stond alleen een lijstje in van een paar Nederlanders die in de Panama Papers worden genoemd. Zelf heb ik ze natuurlijk niet kunnen inkijken, dus ik weet alleen nog maar dát mijn naam erin staat, maar niet in welk verband.»

HUMO U hebt vast wel een idee. Via uw kantoor hebt u mensen geholpen belasting te ontwijken.
Manders «Inderdaad, dat klopt. Wij hebben samengewerkt met Mossack Fonseca.»

HUMO Dus u voelde enig ongemak en schaamte over de onthullingen?
Manders «Nee, helemaal niet. Ik nam het voor kennisgeving aan.»

HUMO Vindt u het geen schandaal wat is gebleken uit al die gelekte documenten?
Manders «Het échte schandaal betreft de 140 politici die er met hun vriendjes en familieleden in voorkomen. Het blijkt maar weer hoe lucratief het is om macht te hebben. Sterker, het is zelfs zó lucratief dat de buitenwereld het kennelijk niet mag weten.»

HUMO Politici vormen een kleine minderheid in de Panama Papers.
Manders «Bij de overigen is het een ander verhaal. Bij hen gaat het niet om corrupte inkomsten die verborgen worden gehouden, maar zeer waarschijnlijk om belastingontwijking. En er zullen er vast ook wel een paar tussen zitten bij wie het gaat om belastingontduiking. Dus wat doen de politici? Ze wijzen met de vinger naar mensen die belasting besparen en proberen de ontwijkers te vereenzelvigen met ontduikers, en zelfs met criminelen. Zo willen ze de aandacht van zichzelf verschuiven naar mensen die hun eigen brood hebben verdiend, op een eerlijke manier, en daarover belasting hebben bespaard.»

HUMO De grens tussen ontwijking en ontduiking is dun.

Manders «Inderdaad. Bij ontwijking maak je gebruik van wettelijke mogelijkheden, bij ontduiking overtreed je de wet. Maar de wet is steeds vager en ingewikkelder geworden, waardoor steeds minder duidelijk is hoe je die moet interpreteren. Daardoor kan het voorkomen dat je dat pas achteraf hoort en een boete krijgt. En wanneer je probeert dat te vermijden en vooraf informeert bij de fiscus, weigeren ze antwoord te geven, omdat ze niet willen meewerken aan fiscale grensverkenning – tenzij het gaat om grote of buitenlandse bedrijven, want die kunnen wél een afspraak maken.»

undefined

'Het blijkt maar weer hoe lucratief het is om macht te hebben. Sterker, het is zelfs zó lucratief dat de buitenwereld het van 140 politici kennelijk niet mag weten'

HUMO Dus moeten de mazen in de wet worden gedicht?

Manders «Als die worden gedicht, krijg je nóg meer vage en ingewikkelde regels, en dus nóg minder rechtszekerheid.»

HUMO Wat is uw probleem met belasting betalen?

Manders «Belasting is gelegaliseerde roof. Belasting betekent dat jouw eigendom wordt afgenomen onder bedreiging van geweld.»

HUMO Kom, zo’n vaart zal het toch niet lopen?

Manders «Nou, probeer het maar eens. Als je geen belasting betaalt, krijg je een aantal steeds minder vriendelijke brieven, daarna worden de spullen uit je huis gehaald en kun je vier jaar worden opgesloten. Welnu, wanneer je wordt bedreigd met opsluiting, lijkt mij dat een teken dat het niet in ons belang is om belasting te betalen. Je moet verdomd goede argumenten hebben om dwang te gebruiken.»

HUMO Die goede argumenten zijn er toch? Dankzij belastingen zijn in Nederland de dijken gebouwd.

Manders «Nee hoor, de dijken zijn destijds gebouwd door waterschappen, die een particulier initiatief waren. De dijken, de spoorwegen, de telefoon en de radio, maar ook zorg en onderwijs: het kwam allemaal uit de private sector, maar werd daarna gemonopoliseerd door de staat.»

HUMO Goed, misschien niet de dijken, maar de wegen.

Manders «En wat krijgen we daarvoor? Enorme files. Precies zoals de Oost-Europeanen in de communistische regimes uren in de rij stonden voor brood, staan wij iedere ochtend in de rij op weg naar ons werk. Als de wegen eigendom waren van ondernemers, zouden klanten niet zo lang hoeven te wachten, want bij concurrentie hadden klanten al lang gezocht naar betere, snellere alternatieven.»

HUMO Ik bedoel eigenlijk: de staat doet toch nuttige dingen met de belastingopbrengst?

Manders «De staat voert oorlogen, vermoordt onschuldige mensen en huurt een leger ambtenaren in, die de hele dag bezig zijn om nieuwe regels te maken, die bijna altijd schadelijk zijn, omdat ze vrijheid, welzijn en welvaart beperken. Daarom zie ik het niet alleen als je morele recht, maar als je morele plicht om je via wettelijke mogelijkheden zo veel mogelijk aan belastingen te onttrekken. Want als je belasting kúnt ontwijken, maar het niet doet, verschaf je de staat vrijwillig meer middelen dan waartoe je verplicht wordt.»

undefined

'Is het zo gek dat iemand die in China, Zimbabwe of Venezuela woont, zijn vermogen verborgen wil houden voor corrupte ambtenaren?'

HUMO Grappig dat u het moreel noemt. Uw tegenstanders beweren juist dat uw pleidooi immoreel is.

Manders (haalt schouders op, een brede lach verschijnt op zijn gezicht) «Een botsing van zienswijzen.»

Criminele organisatie

Die brede, glunderende lach verdwijnt zelden. Moeiteloos lijkt Toine Manders iedere kritiek langs zich heen te laten gaan. Dat zal hem van pas zijn gekomen toen hij in januari 2014 werd gearresteerd. Hij was directeur van het Haags Juristen College, dat aanvankelijk dienstplichtigen hielp om de dienstplicht te ontwijken en zich later specialiseerde in manieren om op legale wijze belasting te omzeilen. In 2010 gingen twee HJC-vennootschappen failliet, waarna de curator aangifte deed tegen Manders wegens verduistering en faillissementsfraude. De opsporingsdienst van de Nederlandse belastingdienst arresteerde Manders in zijn woning op Cyprus, waar hij met zijn gezin naartoe was verhuisd. Justitie verdenkt hem van deelname aan een criminele organisatie.

Nog steeds wacht hij op het begin van de rechtszaak, die hij – als zelfbenoemd rasoptimist – met vertrouwen tegemoetziet. ‘Vrij’ noemt hij zich niet, hooguit ‘minder onvrij’. Vrienden en zakenrelaties mag hij niet spreken als ze mogelijke getuigen zijn. Hij mag Nederland niet verlaten. Hij mag niet werken in de financiële sector. Zeer tegen zijn zin volgt Manders het advies van zijn advocaat om er niets over te zeggen zolang de zaak loopt.

Hoe omschrijft hij zijn vermeende misdaad? Manders: ‘Ik heb ondernemers geholpen de weg te vinden naar de Lidl en de Aldi onder de landen: naar de prijsvechters, naar de paradijzen waar de tarieven het laagst zijn.’

HUMO Hebt u nooit cliënten gehad die aangaven dat ze dat toch niet zo fris vonden?

Manders «Ja, dat heb ik weleens meegemaakt. Dan vroegen ze zich af of ze zich schuldig moesten voelen. Kan ik dit wel maken? Is het wel moreel verantwoord? Met veel plezier heb ik ze doorgaans weten te overtuigen dat er niet alleen niets mis mee is om belasting te ontwijken, maar dat het moreel juist is.»

HUMO Het lijkt wel of u trots bent.

Manders «Ik ben trots op het feit dat ik erin ben geslaagd om kleine en middelgrote ondernemers te helpen een groter deel van hun zuurverdiende centen te mogen houden. Ik zie dit vak als mijn roeping.»

HUMO Als u deze praktijken zo goedkeurt, waarom moeten ze dan allemaal verborgen blijven?

Manders «Laat ik ú een vraag stellen. Weet u waarom het Zwitserse bankgeheim bestaat?»

HUMO Om drugsdealers en bankovervallers de hand boven het hoofd te houden?

Manders «Nee. Het bankgeheim is in 1934 ingevoerd, omdat er in Duitsland een regering aan de macht was gekomen die een bepaalde groep wilde kaalplukken. Veel Joden hadden de bui al zien hangen en brachten hun geld onder in landen die zij als veilig beschouwden. Maar er waren bankmedewerkers die vertrouwelijke informatie over hun klanten stalen en doorverkochten aan de Duitse overheid. Dat kon die klanten hun kop kosten – letterlijk, want destijds stond in Duitsland de doodstraf op belastingontduiking. De Zwitserse regering wilde daar niet aan meewerken en bepaalde dat er een gevangenisstraf kwam voor bankmedewerkers die vertrouwelijke informatie over hun klanten zouden stelen en helen. Financiële privacy kan van levensbelang zijn.»

'Belasting betekent dat jouw eigendom wordt afgenomen onder bedreiging van geweld'

undefined

HUMO Maar goed, Europa kent vandaag geen doodstraf op belastingontduiking.

Manders «Nu niet, maar in de jaren 40 wel. En twintig jaar daarvóór hadden ze dat vast niet zien aankomen. Ook al heb je redenen om de huidige politici te vertrouwen, dan hoef je toch niet bij voorbaat hun opvolgers te vertrouwen? Overigens: anno 2016 staat in China de doodstraf op belastingontduiking. Wanneer je in een corrupt land woont en je succesvol bent, dan vorm je een doelwit voor corrupte ambtenaren. Die kunnen dwarsliggen, je bedreigen of onder druk zetten, of een tip geven aan criminelen om je kinderen te ontvoeren. Is het dan gek dat iemand die in China, Zimbabwe of Venezuela woont, zijn vermogen verborgen wil houden voor corrupte ambtenaren?»

Politieke agenda

We zitten al ruim twee uur te praten. Het is moeilijk voor te stellen dat Toine Manders daar uit zichzelf mee zal stoppen. Hij vertelt graag hoe de wereld in elkaar zit. Waarom Afrika zo lang arm is gebleven: ‘Leiders zaten op westerse universiteiten waar ze werden opgeleid tot marxist.’ Waarom de forse belastingverlagingen sinds 1980 leidden tot meer inkomsten voor de overheid: ‘Er ontstond meer dynamiek en economische groei, omdat de geldstraffen die daarop stonden werden verlaagd.’ Waarom een lage regeldruk juist goed is voor de armen: ‘De aristocratie had het al goed, dankzij economische vrijheid kreeg de massa het goed.’

Manders vertelt hoe het recht op privacy in de Europese Unie wordt bedreigd. Hoe de Amerikaanse Revolutie mede is ontstaan doordat de Britse koning eiste dat ieder stuk papier een duur stempel van het belastingkantoor zou dragen. Dat de Amerikanen toen afdwongen dat hun nieuwe, onafhankelijke staat niet zomaar hun huizen mocht binnendringen en hun papieren bekijken zonder reële verdenking van een misdrijf. Hoe de lidstaten van de EU nu automatisch financiële informatie van alle burgers (Manders noemt hen ‘onderdanen’) delen met elkaar. Een systeem dat in de komende jaren wereldwijd wordt uitgerold, te beginnen met 54 landen in 2017 en nog eens 26 het jaar daarna. Dat dit de politieke agenda is van de OESO en linkse rakkers als George Soros, de miljardair die vast niet toevallig ook één van de financiers is van de Panama Papers.

HUMO En nu, wat doet u tegenwoordig?

Manders (lange stilte, daarna een zin met opmerkelijk veel pauzes tussen de spaarzame woorden en langgerekte euh’s) «Ik ben bezig om een bedrijf op te zetten dat klassieke auto’s importeert uit de Verenigde Staten.»

HUMO Ah, u wordt autohandelaar?

Manders «Nou, zo zou ik het niet noemen. Dat klinkt wat ..., euh, hoe zal ik het zeggen?»

HUMO Louche?

Manders «Minder chic.»

HUMO En belasting ontwijken niet?

Manders «Nee, dat is een fundamenteel mensenrecht.»