Kamagurka over de moord op Charlie Hebdo: 'Je suis Charlie'

Heel lang geleden, toen tekenaars nog geen oorlogshelden waren, werkte de piepjonge Kamagurka al voor Hara-Kiri, de voorganger van Charlie Hebdo. Hij zat er perfect op zijn plaats, in die biotoop van ongeremde humor en vuile manieren. Mettertijd reed hij wel minder vaak naar Parijs, maar de aanslag op de redactie van het blad heeft ook hem recht in het hart getroffen. Kama bloedt.

Kamagurka «Ik ben in shock. Verscheidene mensen die gestorven zijn, waren collega’s, vrienden, in sommige gevallen zelfs helden: Wolinski en Cabu vertegenwoordigen voor mij de absolute top. Ik kan er met mijn verstand niet bij dat ze wég zijn.

»Toen ik bij Humo begon, pendelde ik tussen Brussel en Parijs: ik heb jarenlang gewerkt voor Hara-Kiri, een blad dat zich afzette tegen de burgerlijkheid van die dagen, én het militarisme én de kerkelijkheid én het massaconsumentisme én – toen al – de verloedering van het milieu. Het blad was een orkaan van humor, maar er was ook ruimte voor poëzie. Het was een omgeving waarin je dingen kon creëren.

»Toen Hara-Kiri stopte, is het blad overgegaan in Charlie Hebdo. De redactie van Charlie Hebdo is dezelfde richting blijven uitgaan, maar na verloop van tijd volgde wel het ene proces na het andere. En het ging van kwaad naar erger. Ik bedoel: er is een verschil tussen Brigitte Bardot die je voor de rechter sleept en Al-Qaeda die je ter plaatse komt liquideren.

»Drie jaar geleden was ik voor het laatst op de redactie: een klaslokaaltje, diep verborgen in de Parijse binnenstad. Je had een paswoord nodig om het gebouw te betreden, en in de lift kreeg je het gezelschap van twee bodyguards. Het was onwezenlijk. Vroeger kwamen de flikken wijn drinken op de redactie, en op een broodje sossis knabbelen, nu stonden daar opeens breedgeschouderde types met een revolver in hun binnenzak, undercoveragenten. ‘Dit is niet leuk meer,’ dacht ik. ‘Dit is écht niet normaal.’ Maar Charb, de nieuwe hoofdredacteur, week niet van zijn lijn af: ‘Liever staand sterven dan geknield leven.’ En ze hébben hem laten sterven, met de anderen erbij.»

HUMO Was de sfeer op de redactie ook aangetast?

Kamagurka «Er waren al heel wat belangrijke figuren weggevallen: Choron, Gébé, Reiser, Topor – mensen die een natuurlijke dood zijn gestorven. Maar door hun dood en de toenemende druk op het blad wijzigde de toon. Het werd ‘ernstige satire’. De tekenaars waren mannen met een missie geworden, er was geen hoek meer af. Het ging over de opkomst van het terrorisme en zo, thema’s die haaks stonden op datgene wat Hara-Kiri en Charlie Hebdo oorspronkelijk waren. Mettertijd raakte de redactie de tegenkanting ook gewend. De miserie van de processen. Democratische miserie weliswaar, gebaseerd op ons rechtssysteem. Maar zelfs voor die miserie is er geen plaats: een grap passeert niet meer tegenwoordig. Een grap geldt als een belediging. De zoveelste belediging.»

HUMO Heb je het daar met hen over gehad?

Kamagurka «Nee. Ik was vooral bevriend met Gébé (de voormalige hoofdredacteur van Hara-Kiri, red.), na zijn dood ben ik niet meer op de redactie geweest. Zo gaat dat nu eenmaal: je affiniteit met een blad heeft ook te maken met die enkele mensen met wie je een bijzondere band hebt. Wolinski kende ik minder goed: een heel ironische en geestige gast, maar nogal afstandelijk. Cabu was een uitermate vriendelijke man. Enfin, het waren allemaal mensen die me na aan het hart lagen, al was het maar voor wat ze in de jaren 60 en 70 hadden gedaan.

»Hara-Kiri was voor mij, als 14-jarige puber, een openbaring. Ik was Robbedoes gewend, hè. Wat mij als tekenaar in gang heeft doen schieten, is de vrijheid waarmee die gasten tekenden: het maakte niet uit of er plekken op hun blad stonden. Hun grafiek was absurd. En dan kwam daar nog eens die van de pot gerukte humor bovenop. Die buitengewoon geestig was, of buitengewoon uitdagend.»

HUMO De Angelsaksische pers beweert nu dat Charlie Hebdo van provocatie zijn handelsmerk had gemaakt. Zie jij dat ook zo?

Kamagurka «Dat was hun manier van creëren: ze waren van nature tegendraads. Maar met het moslimradicalisme hadden ze wel een target gekozen dat hun uiteindelijk de kop heeft gekost. Nu kun je zeggen: ‘Misschien zijn ze te lang doorgegaan op hetzelfde thema.’ Maar die discussie heeft intussen geen zin meer – vijgen na Pasen. En dan nog: voor een provocatie mag je niet vermoord worden. Toch?

»Met zijn provocaties heeft Charlie Hebdo wel een pijnlijke zenuw blootgelegd, die doorheen de hele westerse wereld loopt. De zenuw van het moslimradicalisme, dat geen enkele vorm van spot of relativering verdraagt. Maar dat uitgerekend types als Filip Dewinter en Marine Le Pen nu garen spinnen bij de aanslag tegen Charlie Hebdo gaat mijn verstand te boven. Dat is de omgekeerde wereld, hè. Niet één van de mensen die in koelen bloede zijn vermoord, had zelfs maar een zweem van sympathie voor het gedachtegoed van extreemrechts. Integendeel, ze haatten extreemrechts meer dan de radicale moslims, die ze in de eerste plaats als een bende pipo’s zagen. Trouwens, hebben ze de daders al gevat?»

HUMO Nee, ze zijn het laatst gesignaleerd…

Kamagurka «…in de Veldstraat in Gent, waar ze aan het shoppen waren?»

HUMO Nee, ze zijn blijkbaar terug naar Parijs gereden.

Kamagurka «Om een Charlie Hebdo te kopen, misschien stonden er wel nieuwe beledigingen in. Nu, veel mensen hebben ze niet meer af te knallen. Er is, zoals Willem vaststelde – de tekenaar die de slachtpartij heeft overleefd omdat hij zijn trein had gemist – nog nooit een volledige redactie neergeschoten: twaalf doden, onder wie tien mensen van de redactie, en minstens evenveel gewonden, van wie we niet weten hoe erg ze eraan toe zijn.»

HUMO De daders noemden hun slachtoffers bij naam voor ze hen neerschoten. Ze wisten met wie ze te maken hadden.

Kamagurka «Ze zijn hun lijstje afgegaan.»

HUMO En achteraf riepen ze luid op straat: ‘On a tué Charlie Hebdo!’

Kamagurka «‘Maintenant on va au Canard Enchainé!’ Nee, grapje, dat hoefde niet: Cabu tekende ook voor Le Canard Enchainé. En bij Canard zijn ze ook niet zo provocatief. Het zijn veeleer intellectuelen, die een beredeneerd discours houden. Die beschaafd zijn.»

HUMO Welke conclusie verbind jij er voor jezelf aan?

Kamagurka «Ik zal die radicale gasten niet nodeloos provoceren, heb ik ook nooit gedaan. Anders duw je de niet-radicale moslims toch maar in de richting van de radicale. Wat schiet je daarmee op? Ik heb intussen tweets zien passeren van moslims die afstand nemen van IS of Al-Qaeda, maar wel goedkeuren wat in Parijs is gebeurd: ‘Ze spotten met Mohamed.’ Oké, kinderlijke opmerkingen, maar ze maken veel duidelijk. Het beste wat we kunnen doen, is zo snel mogelijk met de moslims in gesprek gaan, opdat zij ook hun filosofie in vraag zouden stellen. Wat denk je: zitten die radicale gasten uit overtuiging in Syrië? Volgens mij zitten ze daar vooral omdat ze hier geen werk vinden, op de dool raken, drugs gebruiken, een beetje dealen, in de bak draaien en ginds gelijk aan de rand van het zwembad terechtkomen, waar ze zich tussen de veldslagen door helemaal het mannetje voelen. Wat kan daar nog fout gaan? Zelfs als ze zich opblazen, komen ze in de hemel terecht!

»Dat gesprek met de moslims zie ik niet snel aflopen. We zijn vertrokken voor honderd jaar, vrees ik.»

HUMO Hoe moet het verder met Charlie Hebdo?

Kamagurka «Dat bestaat niet meer. Misschien leeft er nog een boekhouder en een verdwaalde tekenaar, maar verder? De redactie is wég. De daders hebben welbewust de dag van de redactievergadering uitgekozen, het moment dat iedereen aanwezig was.»

HUMO Is het voor jou lastig weer aan tafel te gaan zitten en te tekenen?

Kamagurka «Nee, dat tekenen zit in mij. Het enige dat me met deze wrede aanslag kan verzoenen, is de gedachte dat de 80-jarige Wolinski en de 77-jarige Cabu met een tekenpen in de hand zijn gestorven. Ze zijn tenminste gestorven in het harnas, niet in de kakstoel van een ouderlingentehuis.»