‘Het leven in kleur’ op Canvas was dit najaar de beste Belgische reeks ooit over racisme: inzichtrijk en geduldig, genuanceerd en overrompelend. Makkelijk, dat is iets anders. Het maakproces was voor VRT-journaliste Karine Claassen (31) als een kooksessie op Michelin-sterniveau waarvoor ze de biefstuk uit eigen vlees moest snijden. Intussen blikt ze met gemengde gevoelens terug op dat zielsontroerende programma van ’r, dat onlangs net naast de Ha! van Humo greep.
KARINE CLAASSEN «Ik zit er nog altijd mee in de knoop (lachje). Ik weet dat dat niet de beste reclame is voor mijn eigen programma, maar ik denk soms nog: wat heb ik nu gemaakt? Er hangt schaamte aan vast. Ik heb wel wat van mezelf blootgegeven. En ik moet er geen doekjes om winden: eigenlijk is dit pure traumaverwerking.
»In het begin kreeg ik vaak commentaar, niet alleen van witte tv-makers, maar ook van mensen rondom mij: ‘Zou je daar wel mee beginnen, een programma over racisme?’ Omdat het zo ongemakkelijk is, één van die Grote Thema’s die als een donderwolk boven onze hoofden hangen, en waar je met je blote vuisten niks tegen kunt beginnen. Maar goed: als iets níét ongemakkelijk is, zit er zelden een verhaal in dat broodnodig verteld moet worden.»
HUMO Het kan toch niet anders of je hebt bergen positieve reacties gekregen?
CLAASSEN «O ja, ik heb hónderden mails en berichten gekregen. Er zijn leerkrachten die de afleveringen in hun lessen gebruiken, scholen die ze in hun leerplan willen integreren, zelfs de Nationale Politieacademie wil ‘Het leven in kleur’ opnemen in hun opleiding. Maar tegelijkertijd komt er ook kritiek, bijvoorbeeld van mensen die al járen op de barricades staan tegen racisme. Sommigen zeggen: ‘De zoveelste anekdote over racisme? We weten het nu wel. Wanneer gaan er eindelijk óplossingen komen?’ Als ik heel eerlijk ben, voelt dat voor mij aan als een falen: ik heb die oplossingen niet kunnen bieden. En ik heb er misschien te weinig bij stilgestaan dat ik dit niet eens had kúnnen maken zonder pioniers als Olivia Rutazibwa, die als expert aan het woord komt, en Dalilla Hermans, die al zo vaak aan de schandpaal is genageld. Zij maken van de antiracistische strijd hun lévenswerk. Ik weet niet of ik daarvoor de kracht zou hebben: na het maken van deze reeks voelde ik mij al geslóópt. Ik kom er intussen weer bovenop, maar in de weken en maanden na het programma heb ik wel een mentale klop gehad.»
HUMO Zou je overwegen om een opvolger te maken?
CLAASSEN «Het zou wel cool zijn om nog een stap verder te zetten... In Nederland hebben ze eens een debatprogramma over racisme op poten gezet: de uitwerking kon beter, maar het idee prikkelt me wel. Ik weet alleen niet of Vlaanderen daar klaar voor is.»
HUMO Als ik hoor dat ‘De slimste mens ter wereld’ heel wat bagger over zich heen krijgt omdat het kandidatenbestand te divers is, zou ik ervoor durven te vrezen.
CLAASSEN «In de Eindejaarsvragen van Humo had ik al gezegd hoe leuk ik het vind dat een zender als Play4 op natuurlijke wijze evolueert in een richting die onze maatschappij weerspiegelt. Maar ik hoop nu wel dat ze door de negatieve reacties niet hun kak intrekken (lachje). Het is nu net zo mooi om te zien!»
HUMO Heeft ‘Het leven in kleur’ mensen van gedachten kunnen doen veranderen, of heeft het vooral mensen bereikt die sowieso al ruimdenkend zijn? Ik probeer bezig te zijn met racisme, maar ik weet niet of mijn nonkel, in wie ik een Vlaams Belang-stemmer vermoed, heeft gekeken.
CLAASSEN «Daar worstel ik ook mee. Maar dat moet je aan mijn bazen vragen. Op VRT NU trekt het programma veel volk, maar dat de kijkcijfers niet denderend waren, kan er ook mee te maken hebben dat we op Canvas zaten en niet op Eén.»
HUMO Dat vond ik zonde.
CLAASSEN «Ik hoop dat er een dag zal komen waarop een brede zender een gelijkaardig programma zal willen programmeren. Ik was op voorhand al gewaarschuwd: van programma’s als ‘FC United’ en ‘Kinderen van de kolonie’ wisten ze al dat die het minder goed doen. (Denkt na) Ik kan goed dansen: misschien moet ik een dansprogramma over racisme maken? (lacht) Maar nee, racisme is geen entertainment hè, je kunt het niet sexy maken. Je kunt het alleen zo eerlijk mogelijk naar voren schuiven.»
HUMO Je lijkt je onderwerpen altijd op een persoonlijke manier uit te kiezen: ‘Afscheid’, over mensen die vaarwel moeten zeggen aan het leven, kwam er na de dood van je vader, ‘Het leven in kleur’ was ingegeven door de komst van je zoontje.
CLAASSEN «Ik weet niet of dat toeval is (lachje). ‘What the fuck, Karine, denk ik dan, waarom zoek jij onbewust altijd díé dingen op? Maar ja, je wilt iets bijdragen, zeker? Of misschien is het... Goh ja, wat wíl ik hier nu eigenlijk over zeggen?»
HUMO Je praat er niet zo graag over, hè?
CLAASSEN «Ik wil het allemaal loslaten, ja: het is even goed geweest. Ik voel nog steeds, wanneer ik erover praat, dat het in mijn lijf zit. En dan denk ik weer: Karine, waarom toch?
»Ik heb het soms ook moeilijk met de publieke erkenning. Pas op, die is heel leuk. En het heeft me zeker minder onzeker gemaakt als tv-maker – ‘Zie je, je kán iets!’ Maar ergens ben ik bijvoorbeeld blij dat we de Ha! van Humo niet hebben gewonnen: omdat mijn man Wouter (Heymans, red.) ’m wél heeft gewonnen, met ‘Het Scheldepeloton’, en ik hem dat heel hard gun, maar ook omdat ik het raar zou vinden om voor dit programma de toeters en bellen boven te halen – terwijl alles eromheen aanvoelt als píjn. Die collectieve pijn hebben we niet de wereld uitgeholpen, hè?»
HUMO Maar de reeks toont wel heel mooi, op een milde manier, hoe racisme niet het domein is van extremisten, maar verweven zit in de blauwdruk van onze samenleving. We maken er allemaal op de één of andere manier deel van uit. Dat een programma dat op een behapbare manier duidelijk kan maken, vind ik straf. En uit mijn omgeving weet ik dat er zelfs veel mensen dankzij ‘Het leven in kleur’ meer aan zelfreflectie zijn gaan doen.
CLAASSEN (lacht) «Bedankt! Ik ben echt wel trots, hoor. Ik denk dat mijn zoontje later zal zeggen: ‘Mijn mama heeft dát gedaan terwijl ik in haar buik zat! Cool!’ Dat is een overwinning. Maar...»
HUMO Heeft je onzekerheid ermee te maken dat de meeste complimenten van witte mensen komen?
CLAASSEN «Misschien wel. De reacties van mensen met een migratieachtergrond zijn... anders. De reactie van mijn moeder was heel emotioneel: veel dingen die ik vertelde, wíst zij nog niet. Intussen hebben wij veel meer open gesprekken, en tóch hebben we het onderling nog steeds niet over racisme. Dat is het collectieve trauma, die grote donderwolk die ongrijpbaar blijft.
»Je zou denken: ‘Na die opnames heeft Karine wel wat power om in de toekomst sterker tegen racisme in te gaan!’ Maar toen ik vijf dagen na mijn bevalling terug thuis was, kwam er iemand langs van Kind en Gezin. De naam van ons kind, Otis Mumba, kon ze niet uitspreken: ‘Mum-ba’, het zijn tenslotte twee lettergrepen. Vervolgens richtte die vrouw, die nochtans op haar papier mijn naam zag staan als het weinig exotische ‘Karine Claassen’, zich tot mijn man: ‘En spreekt de mama Nederlands?’ Dat geeft mij nu nóg koude rillingen! Ik was op mijn veilige plek, in mijn heerlijke cocon, en zelfs dáár bekijkt iemand me op die manier. En op dat moment had ik helemaal niet de kracht om te zeggen: ‘Buiten!’ Integendeel: ik heb zitten huilen. Maar nu wil ik daar strenger in worden. Ik wil mijn kind op een bepaalde manier opvoeden en zelf ook zo leven: I want to walk the walk.»
HUMO In de Eindejaarsvragen wenste je iedereen voor 2022 ‘meer empathie’ toe. Is dat de essentie van de strijd tegen racisme, of is dat te sprookjesachtig?
CLAASSEN «Ik heb veel zin om te zeggen dat we er met empathie alleen wel geraken, maar misschien is dat toch een tíkje te sprookjesachtig (lacht). Al is de erkenning van het bestaan van racisme ontegensprekelijk de eerste stap. Luc, één van de personages in de reeks, verwoordde het heel mooi in de laatste aflevering: ‘De default setting moet eruit.’ We kijken allemáál op een bepaalde manier naar mensen die er anders uitzien, en daarin kunnen we een reset gebruiken. Maar die bekom je niet alleen door empathisch toe te kijken: je moet ook structureel dingen veranderen – alles wat we zien in pakweg geschiedenislessen of op televisie draagt bij aan onze beeldvorming. Maar laat dit nu geen pleidooi tegen empathie zijn: hoe meer, hoe beter! (lacht)»
HUMO Bedankt voor het gesprek! Zolang je maar weet dat ‘Het leven in kleur’ voor veel mensen erg waardevol was. Het overstijgt te allen tijde – en dan is mijn complimententrommel echt wel leeg – moeiteloos de anekdotiek.
CLAASSEN «Dat doet deugd, want mijn grootste angst was om daarin te vervallen. Op een bepaald moment zeiden Mounir en ik tegen elkaar: ‘Kijk ons, twee bruine mensen die praten over racisme, terwijl witte mensen naar ons kijken en zeggen: ‘Toch erg, hè?’’ (lacht) Dat is toch het laatste wat je wilt?
»Misschien heb ik dit interview wel gewoon nodig gehad om me te realiseren: ‘Je hebt iets góéds gedaan, Karine! Laat het nu maar los, en laat het zijn eigen leven leiden.’ Ik beloof dat ik me probeer te ontspannen dit weekend – onder een mooi zonnetje in plaats van een donderwolk.»
