Klaaglied om Congo: 'De regering van Kabila zal zinken. De vraag is alleen wanneer en hoe diep'

In zijn nieuwe boek ‘Congo’s gewelddadige vrede’ dissecteert Congo-expert Kris Berwouts kundig het taaie, destructieve weefsel dat er al decennialang woekert op alles wat mooi en hoopvol is.

Berwouts is net terug van zijn zevende Congoreis dit jaar, een reis die hij zich nog lang zal herinneren. Op de luchthaven van de oostelijke stad Goma werd hij onderschept en vastgehouden door de immigratiedienst. Even zag het ernaar uit dat hij zou worden overgedragen aan de staatsveiligheid, maar zover kwam het gelukkig niet.

kris Berwouts «De mensen die mij moesten doorsturen, hebben hun orders niet opgevolgd. In plaats van naar Kinshasa, brachten ze me terug naar het vliegtuig. Pas tijdens de vlucht zag ik dat ze mijn visum hadden geannuleerd.»

HUMO Je schuwt in je analyses en opiniestukken de kritiek op president Kabila en zijn roofzuchtige kliek niet. Wil het regime je intimideren?

Berwouts «Het is alleszins een poging om kritische observatoren te neutraliseren. In mijn analyses van de wantoestanden in Congo heb ik de verantwoordelijkheid van de autoriteiten nooit onvermeld gelaten. En veel heeft wellicht ook te maken met de paranoia van de regering in de spanningsopbouw naar 31 december.»

HUMO Op die dag wordt president Kabila verondersteld afstand te doen van de macht. Hoe groot is de kans dat hij dat ook doet?

Berwouts «Toen de regering en de oppositie op 31 december 2016 het zogenaamde Sylvester-akkoord sloten (waarin onder andere is afgesproken om ten laatste op 31 december 2017 verkiezingen te organiseren, red.), heb ik even geloofd dat het mogelijk was. Maar een paar dagen geleden kondigde de electorale commissie aan dat er in geen geval verkiezingen komen voor april 2019.»

HUMO Welke politicus van de meerderheid of de oppositie zit eigenlijk te wachten op verkiezingen? De kans dat ze hun maandloon van 9.000 dollar en hun lucratieve connecties verliezen, is reëel.

Berwouts «Je mag de ravage niet onderschatten die de economische crisis heeft aangericht: in een straatarm land als Congo is politiek overleven ook financieel overleven. De meeste mandatarissen gebruiken hun macht om zichzelf, hun gemeenschap of hun provincie te verrijken. Het begrip ‘algemeen belang’ bestaat er niet, en een uitstel van de verkiezingen komt een groot deel van de politieke kaste goed uit.»

HUMO Volgens minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo steekt men voor alles wat dezer dagen misloopt de schuld op België.

Berwouts «De relaties tussen België en Congo verslechteren inderdaad zienderogen. De Belgische diplomatie, toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Karel De Gucht voorop, heeft destijds erg scherpe boodschappen aan het adres van Kabila verstuurd. In de periode daarna is België zich veel discreter gaan opstellen – alsof alles erop gericht was om De Gucht te doen vergeten – maar de laatste tijd zie je dat ons land weer een voortrekkersrol speelt binnen de internationale gemeenschap. Diplomaten van de minder grote Europese landen geven allemaal toe dat ze in hun Congobeleid vooral België volgen. Het regime is daar uiteraard van op de hoogte. Het zou dus goed kunnen dat de poging tot mijn arrestatie daarmee te maken heeft.»

undefined

'Joseph Kabila wordt gegijzeld door zijn eigen entourage.'

HUMO Uit uw veldwerk blijkt dat heel wat mensen ervan overtuigd zijn dat geweld onvermijdelijk is om uit de politieke crisis te raken.

Berwouts «Dat leeft heel sterk, ja. De mensen hebben terecht het gevoel dat ze nog steeds in dezelfde omstandigheden leven als ten tijde van de dictatuur van Mobutu. Wie zoals Joseph Kabila al zestien jaar aan de macht is en nog steeds geen verandering heeft doorgevoerd, kan het niet of wil het niet. Vermoedelijk een combinatie van beide.»

HUMO Het binnenland van Congo wordt op dit ogenblik geteisterd door de brutale rebellie van de Kamwina Nsapu-groep, met 1,4 miljoen ontheemden en duizenden doden als voorlopige balans. Wat is daar aan de hand?

Berwouts «Op lokaal niveau zit Congo klem tussen een overheidsadministratie zonder middelen en de traditionele machten van de etnische groepen. Het Kabila-regime is al jaren bezig met het uit elkaar spelen van die traditionele dynastieën. Kamwina Nsapu is daar een voorbeeld van: hij was een lokale leider uit de Kasaï-provincie die door de overheid werd opzijgeschoven en vervangen door iemand van de PPRD, Kabila’s regeringspartij. De moord op Nsapu heeft een hele reeks van gewelddadige gebeurtenissen in gang gezet: men heeft al tientallen massagraven ontdekt, en in maart werden zelfs twee onderzoekers van de Verenigde Naties vermoord. Intussen heeft de gewapende rebellie zich over vijf provincies verspreid. Het land is een tikkende tijdbom.»

HUMO In een uitzonderlijk interview met het Duitse blad Der Spiegel gaf president Kabila te kennen dat hij de enige was die het land bij elkaar kon houden, en op een cynische manier heeft hij misschien nog gelijk ook.

Berwouts «De vraag is of hij daar ook werkelijk toe in staat is. De regering is zich erg bewust van haar eigen Titanic-gehalte: ze zijn al gebotst met de ijsberg en ze zullen zinken. De vraag is alleen wanneer en hoe diep.»

HUMO Wat is er waar van de geruchten als zou Kabila een PlayStation spelende drugsverslaafde zijn?

Berwouts «Er doen nogal wat geruchten de ronde, maar die zijn moeilijk te bewijzen. Het enige wat we zeker weten, is dat hij in 2001 als overgangsfiguur zijn vermoorde vader kwam vervangen. In enkele maanden tijd is hij er toen in geslaagd om de haviken wandelen te sturen, het totaal vastgereden vredesproces weer op de rails te krijgen en verkiezingen te organiseren. Dat bezorgde hem heel wat krediet. Het lijkt mij bovendien onmogelijk om zestien jaar aan de macht te blijven zonder over de nodige capaciteiten te beschikken. Het grote probleem is dat de raadgevers die hem destijds hebben gecoacht en bijgestuurd, intussen zijn weggevallen. Daardoor vallen zijn twee grote tekortkomingen extra op: hij is een bijzonder slechte communicator, en hij komt zeer moeilijk tot beslissingen.»

HUMO Volgens de Amerikaanse Congokenner Jason Stearns zit Kabila gevangen in ‘een labyrint van eigen makelij’. Hij zit zo verstrikt in een web van politieke, financiële en industriële constructies, dat het voor hem en zijn familie niet meer veilig is om afstand te doen van de macht.

Berwouts «Kabila wordt inderdaad gegijzeld door zijn eigen entourage. Een bijkomend probleem: mocht Kabila nu op televisie verklaren dat hij afstand doet van de macht, dan staan er binnen het uur minstens twintig politici op die zich als zijn rechtmatige opvolger uitroepen. Hij heeft zelf de kans gemist om dat te vermijden: had hij in tempore non suspecto zijn opvolger klaargestoomd, dan was een normaal politiek proces mogelijk gebleven. Dat punt zijn we helaas al lang voorbij.»

HUMO Veel goede voorbeelden heeft hij ook niet: al zijn voorgangers zijn weggejaagd of vermoord.

Berwouts «Congo heeft echt nood aan een levende ex-president. Dat creëert het gevoel dat macht iets is wat men kan krijgen en opnieuw moet afgeven, zonder het met wapens te moeten veroveren of te verdedigen. Laatst zag ik een voetbalmatch in Ghana: in de tribune zaten drie oude knarren op een rijtje, drie ex-presidenten die níét door het publiek werden gelyncht. Mocht dát in Congo mogelijk zijn, dan zouden we al een heel eind op de goede weg zijn.»

Kris Berwouts, ‘Congo’s gewelddadige vrede’, Uitgeverij Epo