Kleine zus Solange wordt superster en activiste: 'Als vrouw, en zeker als zwarte vrouw, moet je twee keer zo hard werken om iets te bereiken.'

Vorig jaar maakte Beyoncés kleine zusje met ‘A Seat at the Table’ niet alleen haar doorbraakplaat, maar meteen ook een r&b-mijlpaal: het beste van Sadé, Minnie Riperton en Janet Jackson in één, nog beter dan wat Beyoncé enkele maanden eerder zelf had gepresteerd met ‘Lemonade’. En nu kunnen we Solange live zien. Op Dour moest ze nog last-minute verstek geven, maar op de donderdag van Pukkelpop zal ze er staan: in goede gezondheid en mét een boodschap. ‘Ik ben niet anti-wit, ik ben pro-zwart.’

'Als vrouw, en zeker als zwarte vrouw, moet je twee keer zo hard werken om iets te bereiken. En daar neem ik geen vrede mee'

In september van vorig jaar publiceerde Solange een essay met de titel: ‘And Do You Belong? I Do’. Ze beschrijft er in één lange adem hoe het is om een zwarte vrouw te zijn in Amerika – het thema waar heel ‘A Seat at the Table’ om draait – en geeft als voorbeeld een rustig avondje uit met haar man en kind. Ze gingen naar een optreden van Kraftwerk (cool!) en kregen pardoes een half opgevreten limoen en een sliert ‘N-words’ naar hun kop geslingerd. Waarom? Omdat ze in het zicht van enkele dametjes achter hen stonden te dansen.

Op een andere avond, vertelt ze, reed ze naar huis, maar was haar straat afgezet: ‘Residents only’. Ze had een ‘residents’-bordje aan de auto hangen, maar toch werd ze door de politie een tijdlang aan de kant gehouden terwijl haar buren mochten doorrijden: het was een blanke buurt. Haar conclusie? ‘Je moet niet schrikken dat zwarten oncomfortabel worden wanneer ze omringd zijn door alleen maar wit.’ Voor een bleekscheet die wil weten hoe het voelt: check het recente ‘Get Out’ van Jordan Peele, een als horrorfilm vermomde sociale aanklacht die je als blanke meermaals met de neus op de feiten drukt. Solanges intentieverklaring staat op de song ‘F.U.B.U.’: ‘All my niggas let the whole world know / Play this song and sing it on your terms / For us, this shit is for us / Don’t try to come for us’. Anders gezegd: deze wereld is ook van óns, motherfuckers.

Het plekje dat specifiek Solange toebehoort, ligt in New Orleans. Ze woont er met haar echtgenoot, videoclipregisseur Alan Ferguson, en haar 12-jarige zoontje Julez, uit een vorig huwelijk. Een paar uur voor ze terug naar huis moet (‘back to my babies’) spreken we af om te ontbijten in het Hotel Americano in de New Yorkse Chelsea-wijk, waar de zon in haar gezicht schijnt terwijl ze van haar kopje decaf slurpt. Een tekstflard van oudere zus Beyoncé – naar wie ze verwijst met het koosnaampje B – is op zijn plaats: ‘I woke up like this / We flawless’. Voor de taperecorder aan gaat, praat ze over het succes van de protesten bij JFK Airport na Donald Trumps beruchte moslimban én over het nefaste effect van het koude weer op haar sinussen, die warmere oorden gewend zijn.

Solange Knowles «Ik ben opgegroeid in het kapsalon van mijn moeder in Houston, Texas: niet bepaald een feeststad voor gekleurde meisjes. In dat kapsalon zag ik vrouwen van alle slag: dokters, leerkrachten, strippers, rechters, de vriendinnetjes van drugdealers... Het hele spectrum aan Afro-Amerikaanse grieten (lachje). ’t Was een gezellige plek, hoor: vrouwen kwamen er naartoe om zich mooi te maken én om zich beter te voelen. Ik leerde de klanten na een tijdje goed kennen: ik noemde hen altijd ‘mijn 2.000 tantes’ (lacht). Iedereen kon er ongestoord zijn problemen op tafel gooien; er werd nog meer gekeuveld dan dat er haar werd verzorgd. Terwijl ik daar rondhing, luisterde ik naar wat er gezegd werd. Zo hoorde ik veel verhalen over innerlijke kracht en triomf en gratie, maar ook: dat het in deze wereld niet gemakkelijk is voor ons.»

- Hoe was het intussen thuis, bij de familie Knowles?

Knowles «Daar waren we met vijf vrouwen. B natuurlijk, en mijn moeder. Kelly (Rowland, van Destiny’s Child, red.) is bij ons ingetrokken toen ik 5 jaar was, en toen ik 13 werd, kwam ook mijn nichtje Angie erbij: hen beschouw ik óók als mijn zussen. Dus ja: vrouwen boven (lacht). Mijn vader is een briljante man die ons enorm waardevolle kwaliteiten heeft meegegeven, maar mijn moeder was het hart en de ziel van ons gezin.»

undefined

'Racisme, seksisme en homofobie zijn geen aparte problemen. Ze maken deel uit van één groot onderdrukkend web. En ik zie het als mijn taak om uit dat web te breken'

- Je vader en moeder waren allebei heel geëngageerd.

Knowles «Zeker! B en ik hadden elke dag diepe gesprekken met mama over sociale kwesties, en die gesprekken hebben ons mee gevormd tot wie we nu zijn. En mijn vader… Hij heeft het moeilijk gehad in zijn jeugd – really, really, really a hell of a tough time. Het was de tijd van de integratie van de scholen en elke dag werd hij bespuwd, uitgescholden, in elkaar geslagen, bewerkt met een taser… Maar toch heeft hij altijd voor gelijkheid gestaan en dapper mee gestapt in de burgerrechtenbeweging. Kijk, als je zo’n ouders hebt, hoe kun je dan géén sociaal geweten hebben?»

- Die ‘sisterhood’ en samenhorigheid die je thuis en in het salon ervaarde, zitten nu ook in je muziek.

Knowles «Ik hoop het! Ik heb dat altijd al gehad. Toen ik een jaar of 12 was, heb ik The BF Club opgestart, een soort groepstherapie voor zwarte meisjes. Want in Texas wonen vooral blanke kinderen; wij gingen er wel naar school, maar het voelde niet aan als ónze school. Met The BF Club kwamen we bijeen om eens níét raar bekeken te worden. Het ging om vriendschap en geborgenheid: een veilig plekje waar we onszelf konden zijn. Zoals het kapsalon, eigenlijk.

»Ook nu nog probeer ik, waar ik kan, in de bres te springen voor mijn sisters. Ik maak er een punt van om in mijn videoclips zwarte mensen af te beelden op de manier waarop ík naar hen kijk: als krachtige, elegante en koninklijke, maar ook kwetsbare wezens. Ik werk het liefst samen met bedrijven die gerund worden door zwarten, en ik overweeg momenteel om van bank te veranderen, naar eentje die onder Afro-Amerikaans bewind zit (lachje). Ik heb nu de macht om te kunnen investeren in black business, dus waarom zou ik dat níét doen? Prince deed dat vroeger ook altijd: ik bewonder hem evenzeer om zijn activisme als om zijn prachtige muziek.»

Nagels met koppen

Solange grijpt elk aspect van haar muziek aan – videoclips, kostuums, liveshows – om haar progressieve boodschap te verspreiden, en dus zijn collaboraties cruciaal. Eén van haar belangrijkste samenwerkingen tot dusver is die met styliste Nikki Nelms. Zij creëerde Solanges wereldberoemde look, met haar kenmerkende zwarte vlechten. Qua populariteit is het een concurrent voor ‘The Rachel’ uit de hoogdagen van ‘Friends’: een tijd geleden stond heel Instagram, Snapchat en Pinterest er vol van. De look zorgde voor een hernieuwde interesse in pure zwarte, vrouwelijke schoonheid; schrijfster Doreen St. Felix noemde het ‘The Solange Effect’.

Nog een sleutelwoord is ‘respect’. Als er één artieste is die zich bewust is van haar muzikale erfenis, dan is het wel Solange. Zo bracht ze onlangs ode aan Erykah Badu, omdat haar debuutplaat twintig jaar geleden uitkwam. Ze noemde Badu ‘een moeder, een zus, een vriendin, een tante, een opperhoofd, een krijger voor vele clans en de levende reminder dat niemand ons in een vakje kan stoppen’. Afgelopen februari mocht Solange haar allereerste Grammy in ontvangst nemen, voor het nummer ‘Cranes in the Sky’. In haar speech zette ze ook Marvin Gaye en Nina Simone in de bloemetjes, ‘omdat zij hun podium gebruikten om een politieke boodschap te verspreiden’.

undefined

'In het kapsalon van mijn moeder zag ik dokters, leerkrachten, strippers, rechters, de vriendinnetjes van drugsdealers... Het hele spectrum aan Afro-Amerikaanse grieten.'

undefined

- Je neemt het ook op voor artiesten die vaak níét de verdiende erkenning krijgen, zoals rapper/labelbaas Master P en singer-songwriter Brandy.

Knowles «Ik vind het ongelofelijk dat Master P en Brandy níét op handen worden dragen na alles wat zij hebben gedaan voor onze cultuur! In mijn donkerste momenten heeft hun muziek me erdoor gesleurd. Als jong meisje zat ik naar hun platenhoezen te turen, interviews op te snorren en ‘Hoody Hoo’ te zingen: Master P en Brandy zijn hélden. Ja sorry, ik vrees dat ik soms meer fan dan muzikant ben (lacht).»

- Master P heeft je ook geholpen met ‘A Seat at the Table’.

Knowles «Dat was… surreëel. Ik was doodmoe op het einde van het opnameproces, en ik was de plot uit het oog verloren. Maar met een gesprek van twee uur boorde Master P tot de essentie. Zonder hem zou ‘A Seat at the Table’ veel donkerder zijn geworden, maar hij deed me inzien dat ik een gróter verhaal moest vertellen, waar ook veel hoop in zit... Mijn vader werkte vroeger als manager in de muziekindustrie: hij was enorm begaan met black power en hield zwarte artiesten goed in de gaten. Als ze iets mispeuterden, vond hij dat maar niks. Maar voor Master P heeft hij altijd alleen maar de grootste bewondering gehad.»

- Zijn er ook niet-muzikanten die een grote invloed op je hebben gehad?

Knowles «De vrouwen uit het kapsalon! Maar wie ook erg belangrijk voor me is geweest, is de fantastische schrijfster Alice Walker. In 1983 heeft zij de bundel ‘In Search of Our Mothers’ Gardens: Womanist Prose’ uitgebracht, waarin ze Afro-Amerikaanse vrouwen centraal plaatst in het gevecht voor gelijkheid tussen de seksen.»

- Veel mensen hebben het niet begrepen op het woord feminisme, maar jij bent er niet bang van, hè?

Knowles (schudt het hoofd) «Waarom zou ik? Veel mensen draaien met hun ogen als het ter sprake komt: sommigen zullen denken ‘dat het allemaal wel meevalt’, anderen zijn openlijk seksistisch. Maar het ís gewoon zo: als vrouw – zeker als zwarte vrouw – moet je twee keer zo hard werken in het leven om iets te bereiken. En daar neem ik geen vrede mee.»

- Kom je nog vaak mensen tegen die racisme weglachen?

Knowles «Oh jááá. En vaak gaat het niet om uitgesproken racisme, maar om een ingebakken gevoel van blanke superioriteit dat ervoor zorgt dat je niet hetzelfde betaald krijgt, of onvriendelijker behandeld wordt. Als dat je maar vaak genoeg overkomt, ga je denken: ‘In deze maatschappij ben ik minder waard.’

»Weet je wat ook vervelend is? Beschuldigingen dat ik zélf racistisch ben. Ik heb al veel koppen gelezen: ‘Solange heeft het niet voor blanken!’ Terwijl de helft van de gasten op mijn huwelijk verdorie blank waren. Maar dan denk ik: moet ik nu écht met zulke argumenten afkomen? Ik ben niet anti-blank, ik ben pro-zwart. Dat zijn twee heel andere dingen. Zoals mijn mama zegt in het nummer ‘Tina Taught Me’: ‘Zwarte fierheid staat niet gelijk aan omgekeerd racisme. Het irriteert me wanneer mensen zeggen: ‘Waarom moet er een Black History Month zijn? Er is toch ook geen White History Month?’ Maar élke maand is White History Month. Waarom stoort het je dat wij onze geschiedenis even in de verf willen zetten?’ Nagels met koppen!»

- Vanaf je vijftiende kreeg je thuis les, en je bent ook niet naar de universiteit geweest.

Knowles «Ja, ik heb alles geleerd door gewoon in de wereld te vertoeven, met mensen te spreken en te reizen – véél te reizen. Dat gebrek aan opleiding heeft me heel even parten gespeeld. Een tijdlang kon ik mijn gevoelens en mijn meningen – die ik heus wel had – niet onder woorden brengen omdat ik niet de juiste woordenschat had. Hoe heb ik daar iets aan gedaan? Door constant te lezen. Mijn echtgenoot en ik zijn bevriend met de eigenaar van een boekenwinkel in Marfa, Texas: die man raadt me altijd goeie literatuur aan. Zoals bijvoorbeeld ‘Citizen: An American Lyric’ van Claudia Rankine: tegelijk heel poëtisch en heel direct. En dan is er nog de rijkdom van het internet, natuurlijk. De artikels van pakweg Crunk Feminist Collective en Black Women’s Blueprint hebben me erg geholpen. Dankzij zulke schrijfsters heb ik mijn eigen stem kunnen vinden én heb ik net een speech kunnen geven aan Yale: daar ben ik trots op.»

- Wat wil je precies bereiken?

Knowles «Ken je de term ‘intersectionaliteit’? Die verwijst naar het idee dat racisme, seksisme, homofobie, xenofobie enzovoort geen aparte problemen zijn, maar gewoon allemaal onderdeel uitmaken van één groot onderdrukkend web. En ik zie het als mijn taak om uit dat web te breken.

»Waar dat concreet op neerkomt: ik wil miljóénen van ons arm in arm door de straten zien marcheren om op te komen voor de rechten van vrouwen zoals Dajerria Becton: een 15-jarig meisje dat op een pool party door een agent tegen de grond werd gesmakt in haar badpak, omdat zij toevallig een jong zwart meisje was met – misschien – een grote mond. Of met andere woorden: omdat ze bestáát. Ik wil dat vrouwenrechten altijd en overal hoog in het vaandel worden gedragen. Voor iederéén trouwens: vrouwen met een kleurtje, transvrouwen, vrouwen die lesbisch of bi zijn, moslims… En ik geloof dat we dichter en dichter bij ons doel komen; dat vóél ik.»

Doodsbang & Dankbaar

Solange blijft groeien: na Pukkelpop zal je haar waarschijnlijk alleen nog maar kunnen zien in de grootste betonnen arena’s van het land. Haar carrière borrelt al sinds 2002, toen ze als 16-jarige een eerste studioplaat uitbracht, maar nu zit alles in een stroomversnelling. In de lagere school won Solange de tweede plaats in een competitie om reclamedeuntjes te schrijven, voor ‘A Seat at the Table’ schreef, arrangeerde én coproduceerde ze elke song zelf. En ondertussen fungeerde ze ook nog eens als muziekconsultant voor Issa Rae’s fijne HBO-comedyserie ‘Insecure’. Ze is een veelzijdige artieste geworden én (vooral) een uitstekende componiste: iemand die kan toveren met popstructuren en harmonieën. Toch gaat het in artikels bijna altijd over haar persoonlijke relaties, haar gevoel voor mode of haar mooie zangstem. Voor ze haar vliegtuig instapt – back to her babies – vraag ik dus nog even of dat haar stoort.

Knowles (haalt de schouders op) «Ik weet alleszins niet hoe dat komt, maar het was mij ook opgevallen. In de hiphop en de r&b ben je vooral een zangeres, meer niet. Een zwarte vrouwenstem in de r&b is bijna een accessoire bij de muziek. Men gaat er zelfs regelmatig van uit dat zingen een gave is die je gewoon hébt, terwijl ik toch geregeld moet oefenen (lachje). Maar zelf heb ik me nooit – of toch niet in de eerste plaats – een zangeres gevoeld. Zingen is vertolken; ik wil liever iets máken.»

- Schrijven is dus belangrijker?

Knowles «Véél belangrijker: het betekent alles voor mij, of het nu gaat om teksten of om composities. Ik ben een verhalenverteller. Of ik wil alleszins heel graag een verhalenverteller zijn (lachje).»

- Laatste vraag dan…

Knowles (onderbreekt) «O, wacht! Mijn helden zijn al een paar keer aan bod gekomen, maar Missy Elliott moet zeker ook nog passeren. Omdat Missy is aangekomen in het r&b-wereldje toen dat nog véél meer door mannen werd gedomineerd en zij dat helemaal op zijn kop zette met haar bad-ass stijl en geweldige teksten. Ze kwam uit het niets, deed alles zelf en maakte de weg vrij: het toppunt van feminisme. Dat ik überhaupt een verhaal kán vertellen, is dankzij haar en andere vrouwen zoals zij.»

- Je bent veel mensen dankbaar en je blijft bescheiden, maar uiteindelijk heb je ‘A Seat at the Table’ wel gewoon zélf gemaakt: da’s ook niet kwaad.

Knowles (wuift weg) «Het zal nog lang duren voor de eerste lettergreep van mijn naam in dezelfde adem mag worden uitgesproken als die van Lauryn Hill of Nina Simone. En ik ben dankbaar. Ik was doodsbang om deze plaat te maken, om zoveel van mezelf met de wereld te delen. Maar de reacties zijn beter dan ik ooit had kunnen dromen. Ik probeer zoveel mogelijk mensen te helpen, maar – en ik moet er echt een paar tranen bij wegvegen – wat dit project voor mij heeft gedaan, is méér dan wat ik ooit voor iemand anders zou kunnen doen. Daarom: iedereen, bedankt.»

© Bust Magazine. Vertaling en bewerking: Vincent Van Peer

Solange speelt op donderdag 17 augustus op Pukkelpop. Alle info over Pukkelpop vindt u in onze speciale bijlage bij dit nummer.