Klimaatwetenschapper Jean-Pascal van Ypersele in topvorm: 'Ik ben bang voor een ecologische ramp. En ik sluit niet uit dat er cholera uitbreekt'
‘Houston, we have a problem.’ De gevolgen van de orkaan Harvey, die anderhalve week geleden in Texas aan land kwam en de vierde grootste stad van Amerika blank zette, zijn nog niet te overzien. Reddingswerkers vrezen voor het aantal doden dat ze uit het terugtrekkende water zullen vissen. Verzekeraars ramen de materiële schade nu al op miljarden dollars. En klimaatwetenschapper Jean-Pascal van Ypersele (UCL) houdt zijn hart vast voor een ecologische ramp. ‘Het is erger dan Katrina.’
'Twintigduizend jaar geleden was de aarde één grote ijsvlakte: toen was het vijf graden kouder. Nu dreigen we op honderd jaar tijd vijf graden op te warmen'
Jean-Pascal van Ypersele (60) had de tropische storm zien aankomen. Dat was ook niet zo moeilijk, zegt hij. De Belgische klimatoloog was in de Verenigde Staten toen collega’s de eerste voorspellingen voor Harvey deden. Die waren behoorlijk accuraat: zowel de windkracht als de hoeveelheid neerslag hadden ze netjes van tevoren berekend. Maar daarom was hij niet naar ginds gevlogen. Van Ypersele is al zijn hele leven gefascineerd door sterren en kometen – hij is astrofysicus van opleiding. Hij was in Wyoming om getuige te zijn van de zonsverduistering. ‘Die kun je ook voorspellen, eeuwen van tevoren zelfs. Ik was blij dat die voorspelling uitkwam. Met de uitkomst van Harvey was ik minder gelukkig.’
HUMO Uw collega-klimaatwetenschapper Kevin Trenberth verklaarde in The Atlantic dat dertig procent van de gigantische hoeveelheid neerslag die over Houston is gevallen, te wijten is aan de klimaatopwarming. Het drama is dus voor één derde de schuld van de mens.
Jean-Pascal Van Ypersele «Het is wat vroeg om nu al met precieze cijfers te komen: daar zijn enkele maanden onderzoek voor nodig. Maar waarschijnlijk is het iets van die grootteorde, ja.
»In de Golf van Mexico heb je tropische stormen: in die zin was Harvey niet uitzonderlijk. Wél uitzonderlijk was zijn intensiteit en de hoeveelheid regen die naar beneden is gekomen. Het water in de Golf van Mexico is in enkele tientallen jaren tijd anderhalve graad warmer geworden. Daardoor verdampt er meer water, en een orkaan krijgt zijn verwoestende kracht door hitte en waterdamp. De stormvloed was des te krachtiger als gevolg van de stijging van de zeespiegel door de uitstoot van broeikasgassen: over de hele wereld gemiddeld zo’n twintig centimeter.
»Ook opmerkelijk: het neerslaggebied is dagenlang boven de kust van Texas en Louisiana blijven hangen. Dat heeft wellicht ook met de klimaatopwarming te maken. Normaal verplaatst een tropische storm zich aan een snelheid van enkele tientallen kilometer per uur over een streek, richt daar in een paar uur tijd veel schade aan, maar trekt daarna weer verder. In dit geval ging het ontzettend langzaam. Het waaide wel hard, 150 à 200 kilometer per uur. Dat heeft met die waterdamp te maken. Water verandert in waterdamp als je er de warmte van de zon aan toevoegt, maar het omgekeerde is ook waar: als waterdamp in regen verandert, komt er warmte vríj. Die warmte geeft de orkaan zijn kracht, deels in de vorm van wind. Maar de wind bleef rond de storm cirkelen: het oog van de storm bewoog bijna niet, en dat kan ook een gevolg van de opwarming zijn. Zo kan het dus dagenlang stortregenen.
»Let wel: de reden waarom Harvey zoveel schade heeft aangericht, heeft niets te maken met de klimaatopwarming, maar alles met de manier waarop in Texas is gebouwd. De hele infrastructuur is niet op natuurrampen bedacht, en de wetlands die de kust beschermden, zijn weg. Het ironische is: veertien dagen voor Harvey dood en vernieling over Texas zaaide, sprak president Trump het voornemen uit de strengere bouwvoorschriften ongedaan te maken die zijn voorganger Obama had opgelegd voor gebieden waar stormen en orkanen kunnen opsteken.»
HUMO Was het wel verstandig om in moerassig gebied een metropool neer te zetten? In Houston en wijde omgeving wonen zes miljoen mensen.
Van Ypersele «Men had er nooit olieraffinaderijen mogen bouwen. Een derde van de Amerikaanse petrochemie bevindt zich in Houston, en die bedrijven zijn niet op overstromingen voorzien. Er hebben al twee explosies plaatsgevonden in een fabriek van de chemiereus Arkema. Het gevaar voor chemische vervuiling is groot: ik ben bang voor een ecologische ramp. En ik sluit niet uit dat er cholera uitbreekt. De omstandigheden zijn daarvoor ideaal, met water dat zo hoog staat.»
HUMO Vindt u de vergelijking met de orkaan Katrina terecht?
Van Ypersele «Er zijn verschillen: in Houston is veel meer regen gevallen – omdat de storm zo lang is blijven hangen. Maar de gevolgen zullen mijns inziens groter zijn. Het is erger dan in New Orleans.»
HUMO Er zijn wel minder doden.
Van Ypersele «Voorlopig: het is te vroeg om definitieve cijfers te noemen. Zo’n overstroming is du jamais vu in de Verenigde Staten: 120 centimeter regen in enkele dagen tijd, dat is anderhalve keer wat in België in één jaar tijd valt. Er is ook de schade aan de gebouwen en de infrastructuur: het water zal huizen verwoesten en scheuren in wegen en bruggen veroorzaken. De factuur zal ontzettend hoog oplopen.»
undefined
'De infrastructuur in Texas is niet op natuurrampen bedacht. Toch kondigde Donald Trump onlangs aan dat hij Obama's strengere bouwvoorschriften ongedaan zou maken.'
undefined
Onder een stolp
HUMO Hoe ziet u de wederopbouw in Texas en Louisiana verlopen: één grote werf van dammen en dijken?
Van Ypersele «Ik weet niet of het verstandig is ginds dijken te bouwen. In Miami, bijvoorbeeld, is dat zinloos omdat de bodem poreus is – het water zou eronderdoor sijpelen. Belangrijker lijkt mij de vraag of Trump op zijn beslissing terugkomt om de strengere bouwvoorschriften van Obama te vernietigen. In Japan zijn huizen op een aardschok voorzien: er zit vering in de fundamenten. Als de aarde beeft, trilt het gebouw even, maar daar blijft het bij. Doet dezelfde aardschok zich voor in Nepal, dan ligt het land in puin. Het bouwbeleid kan dus wel degelijk een verschil maken bij een natuurramp: de administratie-Trump draagt een zware verantwoordelijkheid.»
HUMO Wat zal Trump doen, denkt u?
Van Ypersele «Als je bedenkt hoe hij naar de zonsverduistering stond te kijken, met Melania op het balkon van het Witte Huis, allebei zonder brilletje, dan weet je wat voor iemand hij is. Een man die zich niet gelegen laat liggen aan de adviezen van wetenschappelijke experts, ook al zijn die eensluidend: zelfs enkele seconden onbeschermd kijken kan je ogen permanent beschadigen. Trump zal door de wetenschap niet van gedachte veranderen. Hij zal van gedachte veranderen als het hem iets oplevert. Als hij er belang bij heeft.»
HUMO Hebt u beelden van zijn bezoek aan het getroffen Corpus Christi gezien?
Van Ypersele (imiteert Trump) «‘What a crowd! What a turn-out!’ Met Melania naast hem, op stiletto’s. Triest, hè. Die man heeft geen greintje empathie, in zijn tweets komt hij niet verder dan: ‘We zullen Texas er weer bovenop helpen.’ Bij de slachtoffers van Charlottesville heeft het ook enkele dagen geduurd voor hij hen had opgemerkt.»
HUMO Dat was meer een politieke kwestie, toch: links versus extreemrechts?
Van Ypersele «Voor de Amerikaanse president is alles politiek. Die man denkt alleen aan zichzelf. Mijn vrouw, die psychotherapeute is, noemt hem een narcist – een narcist met kracht vier. Enfin, die ‘kracht vier’ komt van mij (lacht).»
HUMO Intussen lopen grote delen van Azië ook onder. In India, Bangladesh en Nepal zouden al vijftienhonderd mensen zijn gestorven.
Van Ypersele «Niet te bevatten. Mumbai, een stad met drie keer zoveel inwoners als Houston, staat onder water. Een derde van Bangladesh verdrinkt. Ik ben er ooit geweest: een ontzettend dichtbevolkt gebied. Een drama, en amper iemand die erover bericht.»
HUMO Is de mens ook daar verantwoordelijk voor de watersnood?
Van Ypersele «Om eerlijk te zijn: ik ken het antwoord niet op de vraag. Daarvoor ken ik te weinig van moessonregens. Ik weet alleen dat ze in India altíjd overstromingen hebben veroorzaakt.
»Bangladesh is in 1970 getroffen door een zware orkaan. Balans: één miljoen doden. Dat drama heeft zich niet meer herhaald, omdat ze ginds maatregelen hebben getroffen. Ze hebben op hoger gelegen plekken grote reservoirs voor water en voeding gebouwd, waar mensen in geval van nood naartoe kunnen. Er zijn in de loop der jaren nog honderden vierkante kilometers overstroomd, maar er zijn nooit meer zoveel slachtoffers gevallen. Je kúnt je dus wapenen tegen natuurrampen. Hopelijk beseft men dat in de Verenigde Staten. Maar de eerste voorwaarde is dat je je van het gevaar bewust bent. In Florida zijn er gemeenten die een verbod hebben uitgevaardigd op het gebruik van woorden als ‘klimaatverandering’ of ‘verhoogde waterspiegel’ in documenten die verband houden met de bouw.»
undefined
'De aarde is het enige leefbare ecosysteem in ons zonnestelsel. Daar mogen we niet mee spelen'
HUMO Negationisme?
Van Ypersele «Ik gebruik dat beladen woord liever niet in deze context. Maar je kunt er niet omheen dat de ontkenning gevolgen heeft. Men gaat bouwen in rivierbeddingen of op andere plekken waar je risico loopt, en dan gebeurt vroeg of laat het onvermijdelijke.»
HUMO Hoe is de toestand bij ons?
Van Ypersele «Het goede nieuws is: bij ons heb je geen tropische stormen (lacht).»
HUMO En voor alle andere narigheid hebben we genoeg preventieve maatregelen genomen?
Van Ypersele «Te weinig, wellicht. Je kunt je enigszins aanpassen aan de klimaatverandering en maatregelen nemen om te verhinderen dat een hittegolf 1.200 doden veroorzaakt, zoals in 2003. Maar als je niks doet aan de oorzaak van de opwarming, zal het na verloop van tijd onmogelijk worden om je te blijven aanpassen. Als het te heet wordt, wat doen we dan met mensen die geen airco kunnen betalen? Met mensen die buiten werken? Die buiten slapen? Je kunt niet heel België onder een stolp zetten.»
HUMO Worden mensen zich meer bewust van het probleem?
Van Ypersele «Vast en zeker, maar de kloof tussen bewustzijn en actie blijft groot.»
HUMO De schuld van de politiek?
Van Ypersele «De politiek, dat zijn ónze verkozenen, dat zijn wij. Wíj moeten de politici onder druk zetten om actie te ondernemen. Het gaat om de leefbaarheid van onze planeet: dat is niet niets. Het is het enige leefbare ecosysteem in ons zonnestelsel, net ver genoeg bij de zon vandaan om niet te warm of te koud te zijn, mét water én een dampkring daaromheen. De omstandigheden op aarde zijn buitengewoon, en wij spelen daarmee.»
HUMO Is Mars een optie?
Van Ypersele «Op Mars is hooguit een beetje gas. Enkele honderden of duizenden mensen kunnen daar in een artificiële omgeving leven, meer niet. Venus is veel te warm, en Jupiter en Saturnus zijn veel te koud.»
Klimaatakkoord
HUMO Hoe zwaar weegt het klimaatakkoord van Parijs (2016) nog nu de Verenigde Staten, de tweede grootste vervuiler met vijftien procent van de mondiale uitstoot, zich hebben teruggetrokken?
Van Ypersele «De Verenigde Staten hebben zich teruggetrokken, maar de landen die verantwoordelijk zijn voor de uitstoot van de overige 85 procent hebben zich er wél toe verbonden de besluiten van het akkoord uit te voeren. Parijs blijft een kantelmoment: China zal zijn economie ontdoen van fossiele brandstoffen. Dat moesten ze wel, het ongenoegen van de Chinese bevolking over de zware lucht- en watervervuiling nam toe en er dreigde een opstand. Maar de Chinese leiders hebben ook ingezien dat het een kans was om voluit de kaart van de hernieuwbare energie te trekken.»
HUMO Volgens het akkoord mag de aarde niet meer dan anderhalve graad warmer worden dan in de pre-industriële samenleving. Dat is niet realistisch, toch?
Van Ypersele «In het akkoord staat dat we de opwarming zullen beperken tot twee graden, maar we zullen streven naar anderhalve graad. Twee graden wordt beschouwd als een absolute bovengrens: dan neemt het gevaar op stormen à la Harvey in grote mate toe. Of het realistisch is? Laat ik antwoorden met een wedervraag: is het realistisch om op Duitse snelwegen een snelheidslimiet van 110 kilometer per uur in te voeren? Voor BMW-rijders niet, hè. Maar als de politiek zich achter het idee schaart, kan het wél.
»Het akkoord van Parijs zal verwezenlijkt worden, daar maak ik me weinig zorgen over: het akkoord is de kleinste gemene deler van de klimaatplannen van de betrokken landen. Maar wat niemand zegt: in de tekst van het akkoord staat ook, weliswaar in bedekte termen, dat we de uitstoot van broeikasgassen tussen 2050 en 2100 moeten terugbrengen naar nul. We moeten van fossiele brandstoffen af. Dat is niet erg, de zon levert duizenden keren meer energie: in enkele uren evenveel als we in een heel jaar verbruiken. Maar we moeten wel dúrven er een punt achter te zetten.»
HUMO Zou Donald Trump, na de doortocht van Harvey, nog terugkeren op zijn stappen?
Van Ypersele «Weet u, Trump heeft in oktober 2009 met een honderdtal andere Amerikaanse bedrijfsleiders een pagina in The New York Times gekocht voor een oproep aan toenmalig president Barack Obama: die moest meer ambitie tonen in de strijd tegen de opwarming van het klimaat. Trump zegt wat hem het best uitkomt. Als veertien dagen later het omgekeerde meer oplevert, zal hij het omgekeerde beweren. Zo is hij nu eenmaal, een opportunist.»
undefined
'De zwaksten zijn het minst verantwoordelijk voor de klimaatopwarming, maar worden het hardst geraakt. Dat is dubbel onrechtvaardig.'
undefined
HUMO Misschien ligt daar wel een kans: op dit moment is zonne-energie al de goedkoopste energiebron.
Van Ypersele «In zijn verkiezingscampagne heeft hij zo hard benadrukt dat hij de steenkool zal redden, dat hij nu niet meer terug kan. Al Gore heeft ook gedacht dat hij Trump op het rechte pad zou kunnen brengen. Hij heeft verscheidene keren met hem gepraat aan het begin van zijn presidentschap, maar hij heeft snel ingezien dat het geen zin had.»
HUMO Zal de markt niet beslissen over de toekomst van steenkool?
Van Ypersele (knikt) «Steenkool is een verloren zaak: het kost te veel.»
HUMO Precies: zonne-energie zal olie en steenkool uit de markt prijzen.
Van Ypersele «Dat zal uiteindelijk gebeuren, ja, maar er zal veel tijd verloren gaan. Een switch naar hernieuwbare energie maak je niet in een-twee-drie. Veel gemeenschappen in de Verenigde Staten verbieden hun inwoners zonnepanelen te installeren, louter uit ideologische overwegingen. Maar ik volg u: als we het goed aanpakken, kunnen we iets moois doen voor de economie, de werkgelegenheid, de portefeuille van de mensen én het milieu.»
HUMO Hebt u de dolle avonturen van de Turteltaks in Vlaanderen gevolgd: een onwettige taks die er is gekomen nadat de bezitters van zonnepanelen te veel subsidies hadden opgestreken?
Van Ypersele «In Wallonië hebben ze ook subsidies gegeven zonder nadenken. Mensen vergeten weleens: de energie die het minst vervuilt, is de energie die je niet gebruikt. Het gaat om de efficiëntie van je energiegebruik. Concreet betekent dat: het isoleren van gebouwen. Dat is prioritair. Als je op daken van gebouwen die niet geïsoleerd zijn zonnepanelen gaat leggen, ben je niet verstandig bezig. Dat is helaas in Wallonië gebeurd. Maar goed, dat is geen slechte wil. We moeten inzetten op hernieuwbare energie. (Zoekt op zijn computer) Dit beeld laat ik steevast op lezingen zien: de aarde zoals ze twintigduizend jaar geleden was. Eén grote ijsvlakte, drie kilometer dik, die Noord-Amerika en Europa bedekte. Er was zoveel ijs dat de oceanen 120 meter lager lagen. Weet u wat het verschil is tussen de toestand toen en nu? Vijf graden. Vijf! En wij dreigen in honderd jaar tijd vijf graden op te warmen. En nog snappen we niet waarom we dringend moeten ingrijpen. We denken: ‘Het is intussen één graad warmer, et alors?’ Maar we vergeten dat we al gigantisch veel CO2 hebben uitgestoten, en dat die uitstoot een cumulatief effect heeft: we hebben nog niet alle gevolgen gezien.»
Enveloppen vol geld
HUMO Meneer Van Ypersele, ziet u in uw dromen de ruiters van de apocalyps weleens voorbijkomen?
Van Ypersele «Ik wil geen energie verspillen aan nutteloos zelfbeklag, ik wil de dingen laten vooruitgaan. Natuurlijk raakt het me ook persoonlijk. Als kandidaat-voorzitter van het VN-klimaatpanel heb ik in mijn kiescampagne zestig landen bezocht. Mensen van hoog tot laag ontmoet. Ik heb met eigen ogen gezien hoe met name de zwaksten in de samenleving onder de klimaatopwarming lijden. Het is dubbel onrechtvaardig: de zwaksten worden het hardst geraakt én zijn degenen die er het minst verantwoordelijk voor zijn. De correlatie tussen rijkdom en vervuiling is groot – de rijken vervuilen het meest. De armen hebben het geld niet om voor een weekend naar Malaga te vliegen.»
HUMO U was van 2008 tot 2015 ondervoorzitter van het VN-klimaatpanel. Het was uw grote droom voorzitter te worden.
Van Ypersele (knikt)
HUMO Waarom bent u het, als topfavoriet, niet geworden?
Van Ypersele «Dat moet u vragen aan de landen die hebben gestemd: in de tweede ronde heb ik 56 stemmen gekregen, de Zuid-Koreaan Hoesung Lee 78. De stemming is geheim: ik weet niet wie voor mij heeft gestemd.»
HUMO U hebt achteraf verklaard dat Hoesung Lee cadeautjes uitdeelde.
Van Ypersele «Ik heb dat niet zelf gezien. Maar ik ben achteraf wel te weten gekomen hoe Zuid-Korea de kiescampagne voor een andere VN-instelling heeft aangepakt: met envelopjes vol dollars en glanzende Zuid-Koreaanse wagens voor de mensen die stemden. Die kandidatuur heeft het gehaald. Dat heeft me de ogen geopend. Maar eerlijk is eerlijk: Zuid-Korea heeft niet het monopolie op dat soort praktijken.»
HUMO Jammer voor een instelling die in 2007 de Nobelprijs voor de Vrede heeft gekregen.
Van Ypersele «Doodjammer.»
HUMO En de vorige voorzitter, Rajendra Pachauri, was al opgestapt nadat hij van seksuele intimidatie was beschuldigd.
Van Ypersele «Dat heb ik van dichtbij meegemaakt: enkele dagen nadat hij in India was aangeklaagd, heeft Pachauri ontslag genomen. Daar heeft de instelling wel kordaat ingegrepen, al hebben de klimaatsceptici de affaire proberen te recupereren.
»In mijn geval weet ik dat de klimaatsceptici blíj waren dat ik het niet heb gehaald.»
HUMO Hebben zij uw nederlaag georganiseerd?
Van Ypersele (hoofdschuddend) «Ik ben geen aanhanger van complottheorieën. De feiten zijn dat mijn Zuid-Koreaanse collega-ondervoorzitter van tegen de zeventig het heeft gehaald, een man bij wie ik nooit animo heb bespeurd om het VN-klimaatpanel te leiden. Volgens mij droomde hij van een rustig pensioen met zijn vrouw, en heeft zijn land hem op de voorzittersstoel gehesen.»
HUMO Na uw nederlaag hebt u zich teruggetrokken uit het VN-klimaatpanel.
Van Ypersele «De regels schreven dat voor: je mag maar één keer hetzelfde mandaat uitoefenen.»
HUMO Was u zwaar ontgoocheld?
Van Ypersele «Ik heb even moeten bekomen: ik had me er helemaal op ingesteld. Mijn eerste vergadering als voorzitter had ik al tot in de puntjes voorbereid. Et puis, paf! Dat kwam hard binnen, moet ik zeggen. Ik heb van de gelegenheid gebruikgemaakt om mijn huis nog beter te isoleren en milieuvriendelijker te maken. En na verloop van tijd heb ik twee internationale missies gekregen. Voor de Unesco heb ik een handvest met ethische principes in verband met de klimaatopwarming opgesteld. En voor de VN ben ik één van de vijftien experts die aan een rapport schrijven over zeventien ambitieuze doelen van duurzame ontwikkeling. Eén doel is: de armoede uit de wereld helpen, zero poverty. Dat is misschien óók niet realistisch, maar als je voor jezelf niet zulke scherpe eisen stelt, lukt het niet. Je suis un optimiste de la volonté: als je iets wilt, kun je het.»
HUMO Klopt het dat u in de nasleep van de verloren verkiezingen bent getrouwd?
Van Ypersele «Ik ben getrouwd in de áánloop naar de verkiezingen: ik had mijn vrouw leren kennen op een seminarie over niet-gewelddadige communicatie. Dus die campagne is niet voor niets geweest. Ik heb ook zestig landen bezocht én een boek geschreven, dat straks in het Nederlands beschikbaar zal zijn. En ik sluit niet uit dat ik me bij de volgende verkiezingen in 2024 opnieuw kandidaat stel.»
HUMO Hoe oud zult u dan zijn?
Van Ypersele «Jonger dan Hoesung Lee toen hij voorzitter werd.»
HUMO U geeft niet snel op, hè.
Van Ypersele «Nooit.»
