Arrestatie activist
Kon de Ryanair-piloot weigeren te landen in Wit-Rusland? ‘Als hij door was gevlogen, was hij misschien wel uit de lucht geschoten’
Een Wit-Russische straaljager en de luchtverkeersleiding dwongen Ryanair-vlucht FR4978 zondag naar Minsk af te dalen. Had de piloot op dat moment een andere keuze?
Volgens westerse leiders komt de gedwongen omleiding van een Ryanair-toestel door de Wit-Russische autoriteiten en de daaropvolgende arrestatie van activist en journalist Roman Protasevitsj neer op een daad van ‘staatsterreur’ en ‘luchtpiraterij’. Maar aan welke regels zijn piloten en luchtvaartmaatschappijen gebonden als ze in het luchtruim van een land vliegen? Hoogleraar lucht- en ruimterecht Pablo Mendes de Leon, verbonden aan de Universiteit van Leiden, geeft uitleg.
– Wat dacht u toen u het nieuws hoorde?
PABLO MENDES DE LEON «Ik was verbijsterd. Mijn eerste reactie was dat dit een schandalige schending van internationale luchtvaartregels betrof. Tegelijkertijd waren nog niet alle feiten bekend en er kunnen altijd redenen zijn waardoor gedwongen omleidingen en dit soort intercepties door militaire vliegtuigen geoorloofd is.»
– Zoals?
MENDES DE LEON «Bijvoorbeeld als toestellen boven militaire installaties vliegen.»
– Wat is het protocol bij een bommelding als je in de lucht hangt?
MENDES DE LEON «Dat je zo snel mogelijk moet landen op de dichtstbijzijnde luchthaven. In dit geval was dat het vliegveld van Vilnius, niet dat van Minsk.»
– Waarom dan toch in Minsk landen?
MENDES DE LEON «Dat valt natuurlijk niet met zekerheid te zeggen, maar waarschijnlijk had de Wit-Russische luchtverkeersleiding instructies vanuit Minsk. Het blijft speculeren, maar ik vermoed dat zij wisten dat de autoriteiten iets van plan waren en dat de piloot daarom opdracht kreeg in Minsk te landen.»
– Had de piloot de bevelen van de Wit-Russische luchtverkeersleiding niet in de wind kunnen slaan? Hij was per slot van rekening bijna in Litouwen.
MENDES DE LEON «Als je de orders niet opvolgt, dan loop je een enorm risico. Die piloot wist immers ook niet wat er aan de hand was. Hij had volgens mij geen idee dat er een journalist aan boord zat die bij het regime beneden op het verlanglijstje stond. Wat dat betreft heeft de piloot de juiste beslissing genomen door geen enkel risico te nemen.»
– U doelt op de straaljager die naast het vliegtuig hing?
MENDES DE LEON «Ja. Er hing een bewapende straaljager naast hem in de lucht. Als de piloot door was gevlogen, was hij misschien wel uit de lucht geschoten. Dat risico kun je als vlieger nooit nemen. Daar is geen enkele speelruimte voor. Hij deed wat hij moest doen.»
– Zijn er historische precedenten?
MENDES DE LEON «Zeker. Vlucht 007 van Korean Air in 1983. De piloten van dat toestel belandden tijdens een vlucht van Alaska naar Seoul door een navigatiefout in een verboden gebied van het luchtruim van de Sovjet-Unie. Niet veel later schoten de Sovjets het toestel uit de lucht. Alle 269 inzittenden kwamen om. Dat had nu ook kunnen gebeuren.»
Westen meet met twee maten, vindt Moskou
Westerse leiders hebben boter op het hoofd, was de reactie van Moskou op de gedwongen omleiding van Ryanair-vlucht FR4978. Volgens een woordvoerster van het ministerie van buitenlandse zaken is het ‘schokkend dat het Westen het incident in het Wit-Russische luchtruim ‘schokkend’ noemt’.
De woordvoerster refereerde in haar verklaring aan een voorval in juli 2013 waarbij het vliegtuig van de toenmalige Boliviaanse president Evo Morales onder druk van de Verenigde Staten in Oostenrijk moest landen terwijl het onderweg was van Moskou naar Bolivia. Reden daarvoor was dat de Amerikanen vermoedden dat klokkenluider en voormalig CIA-medewerker Edward Snowden aan boord van het toestel zat.
Washington probeert Snowden sinds 2013 al te berechten vanwege spionage, omdat hij staatsgeheimen openbaarde. Eenmaal in Wenen ontbrak echter elk spoor van hem.
Voor Moskou is de parallel reden genoeg om leiders in het Westen te verwijten dat ze met twee maten meten. ‘Óf ze zouden geschokt moeten zijn door de gedwongen landing in Oostenrijk van het vliegtuig van de Boliviaanse president op verzoek van de VS. Óf ze zouden niet geschokt moeten zijn door soortgelijk gedrag van anderen’.
(Trouw)
