‘Koning Filip moet zich excuseren voor het bloedbad van Leopold II’

Jarenlang speurde de Congolees-Belgische historicus Zana Etambala in stoffige archieven naar documenten over de terreur in Congo-Vrijstaat, het persoonlijke wingewest van Leopold II. Nu hij eindelijk zijn boek daarover uitbrengt – een kloek naslagwerk waarin het bloed haast van elke bladzijde druipt – worden in het hele land de monumenten van Leopold II beklad en vernield. Als pr-stunt zou het kunnen tellen, maar Etambala is er niet mee gediend. ‘Mij overtuig je met argumenten, niet door rode verf over een standbeeld te gieten.’

Het boek ‘Veroverd. Bezet. Gekoloniseerd. Congo 1876 – 1914’ is geen lichte lectuur. Zana Etambala (65) heeft uitgezocht hoe vier provincies van de voormalige Congo-Vrijstaat zijn veroverd, bezet en uiteindelijk – een jaar voor de dood van Leopold II – door ons land zijn gekoloniseerd. De werkwijze was telkens dezelfde: met een orgie van geweld. Zelf heeft Leopold II nooit een voet op Congolese bodem gezet, maar de staats- en handelsagenten die hij rubber en ivoor liet verzamelen, gingen op ontzettend brutale wijze te werk. De blanke beschaving in Congo kwam uit de loop van een geweer.

Nu, de terreur van Leopold II in Congo is oud nieuws. Alleen boort Etambala ontzaglijk veel nieuwe bronnen aan: hij lijst een eindeloze reeks van misdrijven tegen de menselijkheid op met de onbewogenheid van een boekhouder. Slechts één keer betrekt hij zichzelf in het relaas: helemaal op het einde van het boek, wanneer hij een ritueel beschrijft dat hij ooit heeft meegemaakt in -Zobia, de plek waar zijn vader was opgegroeid. Als piepkleine jongen werd hij er volgens een oud gebruik met een luipaardklauw gekerfd in de knieën, polsen en rug.

HUMO Meneer Etambala, hoe is het met uw luipaard-inkervingen?

ZANA ETAMBALA «Heel goed. Op mijn polsen zijn ze bijna niet meer te zien, elders wel. (Stroopt zijn broek op tot boven de knie) Ziet u, die twee streepjes boven mijn knie: dat zijn ze. Doorgaans worden ze aangebracht op je gewrichten om je lenigheid te vergroten: de luipaard is een lenig dier. Én hij staat voor prestige. De chef van een stam zit op een luipaardvel en heeft luipaardklauwen om zijn hals hangen.»

HUMO Uw boek is erg objectief, maar valt er tussen de regels geen zweem van sympathie te bespeuren wanneer u over de luipaardmannen in Hoog-Ituri schrijft?

ETAMBALA «Dat ziet u verkeerd. Luipaardmannen trokken er vroeger ’s nachts op uit, verkleed met een luipaardmuts en ijzeren klauwen, om onschuldige Congolezen te vermoorden. Het is te zeggen: Congolezen die meeheulden met de blanken.»

HUMO Als een soort van verzet tegen de collaboratie?

ETAMBALA (knikt) «De blanke zou zonder de collabo-rerende zwarte niets zijn geweest. Maar waarom zou ik sympathie voor de luipaardmannen koesteren? Als historicus zoek ik de waarheid, meer niet.»

HUMO Misschien zijn de luipaardmannen een symbool van het oorspronkelijke Afrika?

ETAMBALA «Met woorden als ‘het oorspronkelijke Afrika’ ben ik ontzettend voorzichtig. Mijn overgrootvader was stamchef, gehuld in een lendendoek en met luipaardklauwen om de hals, maar als hij mij vandaag kon zien, in mijn westerse kleren en met mijn bril, zou hij trots op me zijn. Hij zou aanvaarden dat de wereld is veranderd.»

HUMO U hebt wel een boek geschreven waarin u duidelijk maakt dat Leopold II, in tegenstelling tot wat velen denken, géén beschaving naar Afrika heeft gebracht.

ETAMBALA «Dat zogenaamde beschavingswerk is een lachertje. Het ging Leopold II om rubber en ivoor, de rest interes-seerde hem niet.

»Ik werk momenteel aan een vervolg op het boek, waarin ik onder meer de geschiedenis beschrijf van Beneden Uele, de streek van mijn voor-ouders. De eerste school die ginds is gebouwd, dateert uit 1910. Leopold II was toen al dood! Hij heeft in die streek geen enkele school laten bouwen, noch een ziekenhuis.

»In 1906 ging 36 procent van het kleine budget van de Congo--Vrijstaat naar de Force Publique, het leger. 1,9 procent ging naar de gezondheidszorg, die overigens exclusief blank was. In een land dat tachtig keer groter was dan België, had je acht dokters. Over welke beschaving praten we dan?

»De stam van mijn grootmoeder, de Ababwa, is aan het begin van de twintigste eeuw in opstand gekomen tegen de agenten van Leopold II. Die opstand is in bloed gesmoord: er zijn honderden doden gevallen. Dat verhaal wil ik zo feitelijk mogelijk vertellen. Ik ga dat echt niet vertalen als: ‘Ze waren zo onverstandig om zich niet meteen neer te leggen bij de blanke man die de beschaving kwam brengen.’»

HUMO U bent de eerste Congolese historicus die zo’n uitvoerig onderzoek naar Leopold II heeft gedaan.

ETAMBALA «De eerste -zwarte Congolees, ja. Kijk, in België heeft elk dorp zijn eigen boek over de impact van de Eerste Wereldoorlog. Dan mag je voor Congo toch ook wel onderzoeken wat de impact van Leopold II is geweest in de verschillende provincies? Ik wilde nagaan hoe de Congolezen de verovering, de bezetting en de kolonisering van hun gebied hebben beleefd. En niet te vergeten: het missiewerk. Ik ben een katholiek, maar je m’en fous: ik wilde de waarheid kennen.»

HUMO De missionarissen maken geen goeie beurt in uw boek.

ETAMBALA «Het is inderdaad geen fraai verhaal.»

HUMO Bent u van uw geloof gevallen?

ETAMBALA «Ik maak een onderscheid tussen mijn geloof en de Kerk. Op een bepaald moment had ik een artikel geschreven waar de missionarissen niet goed uitkwamen. De paters spraken me daarop aan: ‘Zana, hoe kun jij nu zoiets schrijven?’ Ik zei: ‘Ik ben zowel door mijn Congolese ouders als mijn Belgische pleegouders in de beste katholieke traditie opgevoed: ‘Gij zult niet liegen!’ En nu zouden jullie mij aansporen om te liegen?’ Toen zwegen ze.»

HUMO Staatsagent Fernand Wilmet noemt pater Dalle, een held van de missie in de Kasaï-streek, in zijn dagboek ‘een ordinaire moordenaar’. ‘Het grootste gespuis dat er bestaat zijn missionarissen, zowel katholieken als pro-tes-tanten. Dat schijnt men in België niet te weten. Het zijn echte schoften. De paters van Scheut! Enhun geloften van kuisheid? Ik weet er alles over.’

ETAMBALA «We moeten de mythe van de missionarispionier doorprikken.»

HUMO Kapitaal, Kerk en koningshuis vormden één front in de Kasaï?

ETAMBALA «De missionarissen werden door Leopold II betaald als ze naar Congo-Vrijstaat vertrokken. En ter plaatse was de orde van Scheut een onderaanneming van La Compagnie du Kasaï. Het kon veel missionarissen niet schelen dat de zwarte bevolking leed, als ze hun geld maar kregen. En konden bouwen. En dopen. Maar hoe gebeurde dat dopen vaak? Op het sterfbed, net voor iemand zijn laatste adem uitblies! De cijfers van de scheutisten waren goed: ze doopten grote aantallen Congolezen, maar hoeveel onder hen bleven in leven? Niet veel. Het Vaticaan is tussenbeide moeten komen: ‘Wij willen levende katholieken, geen dode.’

»Toen België Congo annexeerde in 1908, moesten alle staats- en handelsagenten worden vervangen: de oude garde van psychopaten en moordenaars werd van de ene dag op de andere aan de deur gezet. Jules Renkin, de eerste minister van Koloniën, keek nauwlettend toe op het gebruik van geweld in de nieuwe kolonie. Hij wilde komaf maken met de gruwel. Want vergis u niet: iedereen wist ervan. De pers berichtte erover.»

RODE VERF

HUMO In het Klara-radio-programma ‘Berg en dal’ zei u dat we het juiste beeld van Leopold II ‘door de strot van de jonge generatie moeten rammen’. Waarom bent u zo fel?

ETAMBALA «Schoolgaande kinderen mogen weten tot wat hun land in staat was. Ze krijgen wel te horen wat -Mussolini, Stalin en Hitler hebben aangericht. -Waarom gebeurt hetzelfde niet met Leopold II?»

HUMO Nu plaatst u hem wel in een illuster rijtje.

ETAMBALA «Ik beweer niet dat Leopold II een Hitler avant la lettre was. Ik zeg alleen: we kunnen hem niet heilig blíjven verklaren.»

HUMO Toch weigeren historici hem een ‘genocidair’ te noemen.

ETAMBALA «Over de genocides in Armenië en Rwanda heb je cijfers, over Congo-Vrijstaat niet. Daarom neem ik in mijn boek cijfers uit rapporten over, om zo dicht mogelijk bij de ware toedracht te komen. We kunnen vandaag nog altijd niet vatten hoe erg het is geweest.

»Er vloeit bloed op bijna elke bladzijde van mijn boek. Mensen vragen: ‘Hoeveel doden heb jij geregistreerd?’ Maar zelfs ik heb bijlange niet alle rapporten gezien, veel is in Congo zoek geraakt. We moeten verder onderzoek doen om tot juiste schattingen te -komen.»

HUMO Over hoeveel slachtoffers spreken we? Tientallen, honderden, duizenden, honderdduizenden, miljoenen?

ETAMBALA «Op dit ogenblik durf ik me daar niet over uit te laten.»

HUMO De Amerikaanse auteur Adam Hochschild had het in ‘De geest van Leopold II’ over tien miljoen slachtoffers.

ETAMBALA «Op basis van welke gegevens? (zucht)

»Maar goed, het systeem deugde natuurlijk niet: Leopold II confisqueerde alle gronden. Daarna gaf hij ze aan grote maatschappijen, op voorwaarde dat de helft van hun opbrengsten naar de staat ging. Zo werd hij slapend rijk. De maatschappijen mochten belasting innen in de vorm van rubber, desnoods met het gebruik van geweld. Natuurlijk kwamen daar vodden van.»

HUMO Afgehakte handen, meer bepaald.

ETAMBALA «Die handen waren niet alleen afkomstig van mensen die hun quotum -rubber niet hadden gehaald, ook van mensen die neergeschoten waren omdat ze ‘weerspannig’ waren. De administratie verantwoordde het gebruik van kogels met afgehakte handen. Dat staat zo, zwart op wit, in officiële documenten. Het typeert de mentaliteit in Congo-Vrijstaat. Alles kon omdat er maar één soeverein was, Leopold II, die aan niemand verantwoording moest afleggen, ook niet aan het parlement.»

HUMO Begrijpt u de demonstranten die verf over standbeelden van Leopold II kieperen?

ETAMBALA «Ik begrijp de woede en frustratie. Maar ik ben niet gediend met hoe het beeld van Leopold II in het park van Tervuren beklad is met rode verf. Als Tervurenaar zou ik daartegen protesteren. Mij moet je overtuigen in een debat, niet met rode verf.»

HUMO Wat denkt u: moeten de beelden uit het straatbeeld verdwijnen?

ETAMBALA «Enkele maanden geleden pleitte ik nog voor een bordje met duiding bij de standbeelden: ‘Leopold II: -veroveraar’.

»Je zou de bustes van Leopold II ook kunnen vervangen door beelden van moedige Belgen die zich toen wél durfden te roeren en zich uitspraken tegen de gruwel in Congo: de liberaal Georges Lorand, de socialist Emile Vandervelde, pater Arthur Vermeersch – mensenrechtenactivisten die geen steun kregen van de katholieke regeringen.

»Eigenlijk moet elke stad of gemeente waar zo’n beeld staat zélf het debat voeren. Laat de inwoners beslissen. Voor mijn part hoeven de beelden niet gesloopt. In het geval van het grote monument op het Troonplein in Brussel, is het zelfs heel eenvoudig: verplaats het twintig meter. Dan staat het in de tuin van onze koning.»

HUMO Voor Filip ligt de familieband nog altijd gevoelig.

ETAMBALA «Ik neem aan dat de adviseurs van Filip intussen de boeken van Daniël Vangroenweghe, A.M. Delathuy, Adam Hochschild en misschien zelfs van mezelf hebben gelezen. Dan zijn ze in staat om de koning de juiste informatie te geven.»

HUMO Filip is weggebleven bij de heropening van BELvue, het museum van de dynastie. Onder meer omdat er afgehakte handen worden getoond. Het vernieuwde Africa Museum heeft hij ook niet bezocht. Achteraf heeft zijn voormalige adviseur Vincent Viaene zelfs een boze mail gestuurd omdat er in het museum een video te zien was van historicus Elikia M’Bokolo, die Leopold II wél van genocide beschuldigt.

ETAMBALA «Filip mag één ding niet vergeten: hij is niet alleen de koning van de mensen die Leopold II nog steeds vereren, maar ook van hen die hem een smeerlap noemen. Filip is koning van alle Belgen.»

HUMO Filip heeft vorig jaar de nieuwe Congolese president Félix Tshisekedi met veel egards in Brussel ontvangen. Had hij dat mogen doen?

ETAMBALA «Dat was hypocriet.»

HUMO U kent de president persoonlijk.

ETAMBALA «Félix Tshisekedi is verre familie van mijn vrouw. Hij heeft nog in Leuven gewoond. Hij droeg er kranten rond, zoals zovele migranten. En nu heeft hij een andere tijdelijke job (lacht).»

HUMO Is hij de wettelijke president voor u?

ETAMBALA «Neen, Martin Fayulu haalde de meeste stemmen bij de laatste verkiezingen. Tshisekedi is president geworden met de steun van Kabila. Die zal zich niet zomaar opzij laten zetten. Hij heeft de kabinetschef van Tshisekedi in de gevangenis laten gooien, om duidelijk te maken dat hij nog altijd de baas is.»

HUMO Zal Filip eind juni de zestigste verjaardag van de Congolese onafhankelijkheid ter plaatse vieren?

ETAMBALA (hoofdschuddend) «Hij kan het niet maken om nu naar Congo te gaan. Wat zou hij daar te vertellen hebben? Filip hoeft zijn excuses niet in een grootse show aan te bieden aan Tshisekedi en Kabila, de mensen die alles om zeep helpen – die twee bekommeren zich net zo min om het lot van de Congolezen als Leopold II. Nee, Filip moet zich tegenover de gewone Congolees verontschuldigen.

»Herstelbetalingen hebben ook geen zin, trouwens. Dat de Congolezen eerst maar eens voor eigen deur vegen en het geld recupereren dat Mobutu, vader en zoon Kabila en Tshisekedi van hun volk hebben gestolen.»

HUMO Waarom bent u geen adviseur van de koning?

ETAMBALA (kijkt verbaasd)

HUMO De diplomaat-historicus Vincent Viaene heeft niet de helft van uw bagage inzake Congo.

ETAMBALA «Zo werkt het niet in dit land: zoiets gebeurt op voorspraak en volgens partijkaart. Mij zullen ze niet vragen.»

HUMO Verkondigt u een ongemakkelijke waarheid?

ETAMBALA «Dat denk ik wel, ja. Als adviseur van de koning moet je misschien vertellen wat hij wíl horen. Maar dat kan ik niet. Een wetenschapper mag geen hielenlikker zijn.

»Vroeger werd over mij verteld: ‘Zana is er één van de katholieke Kerk.’ Maar ik heb wel geschreven wat ik moest schrijven over de missionarissen. Als ik wetenschap bedrijf, ben ik geen katholiek. Ik wil dat de professoren die me hebben gevormd trots op me zijn. Dat mijn -Congolese en -Belgische ouders vanuit hun graf zeggen: ‘Onze jongen heeft niet gelogen.’ En de rest, je m’en fous.»

ZWART IN ZWEVEZELE

HUMO U bent twintig jaar geleden gewraakt voor de commissie-Lumumba. U had een te opvallend CVP-etiket om objectief te kunnen oordelen over koning Boudewijn en eerste minister Gaston Eyskens.

ETAMBALA «De KU Leuven heeft toen historicus Emmanuel Gerard voorgedragen als vervanger. Maar die was minstens zo katholiek als ik.»

HUMO Het had wel gemogen: één Congolees in de commissie-Lumumba.

ETAMBALA «Klopt.»

HUMO Misschien was u te veel betrokken partij: uw ouders zijn aan het begin van de jaren 60 op de vlucht geslagen voor de Lumumbisten.

ETAMBALA «De helft van de Ababwa, onze stam, is door de Lumumbisten afgemaakt. Victor Nendaka, die tot de stam van mijn moeder behoort, heeft daar later wraak voor genomen. Hij heeft veel opgepakte Lumumbisten laten vermoorden. Maar ik ben niet van dat slag.»

HUMO Nendaka is een beruchte naam.

ETAMBALA «Hij was het hoofd van de veiligheidsdiensten.»

HUMO De beul van Mobutu, met duizenden doden op zijn geweten.

ETAMBALA «Oké, maar wat heeft dat met mij te maken? Ik heb het de Lumumbisten -allang vergeven.»

HUMO Was uw vader politiek actief?

ETAMBALA «Hij was een tijdlang de secretaris van Nendaka. (Zwijgt) Mijn vader was een evolué: hij had school gelopen bij de broeders maristen en de norbertijnen. Maar in Beneden-Uele gold de avondklok, en op een keer hadden mijn vader en een vriend te lang de bloemetjes buitengezet. Ze werden door een blanke agent staande gehouden, afgerost en in de bak gegooid. Ze kregen de keuze: ofwel vijf jaar gevangenis, ofwel twee jaar militaire dienst. ‘Gooi mij maar in de bak,’ zei mijn vader, die geen zin had om de blanken te dienen. Maar de druk van zijn familie was te groot: hij heeft twee jaar gediend in de Force Publique.

»Later, toen hij al bij de administratie werkte, heeft hij van de Force Publique een beurs gekregen om te gaan studeren aan de militaire academie van Saint-Cyr in Frankrijk. Hij heeft toen twee van zijn drie kinderen, mijn zus en mezelf, naar Frankrijk gehaald. Via de bemiddeling van een Belgische vriend heeft hij ons laten onderbrengen bij twee West-Vlaamse pleeggezinnen: mijn zus in Tielt, ikzelf in Zwevezele. Ik was 7 toen ik hier aankwam.»

HUMO Dat is heftig. Het ene moment ondergaat u een rite de passage in de jungle, het andere moment zit u in het hart van West-Vlaanderen.

ETAMBALA (schouderophalend) «Ik heb een normale jeugd gehad: ik heb nog altijd vrienden in Zwevezele, onder wie de burgemeester en schepenen.»

HUMO Hoe was het om in de jaren 60 als enige zwart te zijn in Vlaanderen?

Etambala «Op de lagere school heb ik geen last gehad van racisme. Ik deed wat ieder-een deed: ik voetbalde, ik was lid van de Chiro, ik ging naar de kerk. Laatst hebben we een reünie gehouden met de eerste communicanten van meer dan vijftig jaar geleden. De juffrouw van toen vertelde dat ze trots was op mij. Ik ben de enige van al haar oud-leerlingen die af en toe op de televisie komt (lacht).»

HUMO Toen u jong was merkte u niks van racisme in Vlaanderen?

ETAMBALA «Als student aan de KULAK in Kortrijk heb ik zwarte Amerikaanse studenten ontmoet. Zij hebben me doen inzien dat zwarten niet op gelijke voet worden behandeld. Dat was een eyeopener. Ik had tot dan in een bubbel geleefd. Zwevezele was mijn beschutte werkplaats: mijn pleegouders, die even wit zijn als u, zagen me graag. Wat zou ik me zorgen hebben gemaakt?»

HUMO U had ook nog biologische ouders. Was dat niet verwarrend?

ETAMBALA (hoofdschuddend) «Mijn moeder had snel door: ‘Mijn kinderen zullen meer kansen in Europa krijgen.’ Daarom heeft ze ons laten gaan, hoe hard dat voor haar ook was. Een moeder weet wat het beste is voor haar kind.

»Enkele jaren na mijn studie ben ik teruggekeerd naar Congo. Ik heb er mijn vrouw leren kennen. Het plan was dat we ons leven ginds zouden uitbouwen, maar opeens kreeg ik van de KU Leuven het voorstel om te doctoreren over de Congolese diaspora in België: ‘Je beurs ligt klaar.’ Die kans kon ik niet laten liggen. Ik keerde terug naar België en ben hier gebleven. In de jaren 90 ontplofte Congo onder Mobutu: het was niet verstandig om met mijn vrouw en kinderen terug te keren.»

HUMO U hebt samen met Bart De Wever gedoctoreerd.

ETAMBALA «We zijn er samen aan begonnen. Ik heb mijn doctoraat afgemaakt, hij uiteindelijk niet. Ik heb de Vlaamse belastingbetaler niet bedrogen, hè (lacht).»

DEPRESSIE

HUMO In 2005 hebt u een zware depressie gehad. U hebt zelfs uw huis in brand gestoken.

ETAMBALA «Ik had een jaar of vier voor Missio gewerkt, een ontwikkelingsorganisatie van de Kerk. Maar het geld raakte op, en ik moest gaan. Het is niet makkelijk om op hogere leeftijd nog een andere baan te vinden. Het is me gelukt, voor enkele maanden. Daarna zat ik gedurende vijf maanden op het kabinet van Geert -Bourgeois, en mocht ik weer opstappen. Dat viel me zwaar. Ik vroeg me af: ‘Waar kan ik nog terecht?’ Ik ben in een zware depressie terechtgekomen. De etter was in mijn hart gedropen.»

HUMO Welke etter?

ETAMBALA «Ik had het gevoel dat ik altijd op mijn knieën moest zitten om een kans te krijgen. Het was een lastige en vernederende tocht, waarbij ik voor het eerst met zwaar racisme te maken kreeg. Bij sollicitatiegesprekken voelde ik soms vanaf het eerste moment: ‘Ik heb de foute kleur.’ Maar ik móést: ik was verantwoordelijk voor een vrouw en twee kinderen – het derde was het huis al uit. Ik was op.

»Het is gebeurd op de dag dat de gerechts-deurwaarder voor het eerst aan de deur kwam, in het gezelschap van twee wijkagenten. Ik was alleen thuis. In principe kon ik nog in discussie gaan met de agenten. Het was geen grote schuld: een niet betaalde elektriciteitsrekening van 250 euro, die door verwijl-intresten was opgelopen tot 1.000 euro. Niets onoverkomelijks, maar ik blokkeerde. ‘Ik laat jullie niet binnen,’ zei ik. ‘Meneer,’ zeiden de agenten, ‘wij beslissen wel wat er gebeurt.’ – ‘Nee,’ zei ik, ‘ik beslis daarover.’ Ik zag de paniek in hun ogen. Ze merkten dat er met mij niet meer te praten viel. Ik zei: ‘Wat jullie zoeken, zullen jullie toch niet vinden: ik steek alles in brand.’ Ik heb, terwijl ze erop stonden te kijken, benzine gesprenkeld en een lucifer afgestreken. Eén agent heeft nog geprobeerd een zijdeur te forceren, maar het vuur ontwikkelde zich te snel. De andere heeft me toegeschreeuwd dat ik naar boven moest lopen en springen. Vanaf de zolder ben ik naar beneden gesprongen. Ik heb geluk gehad: mijn heup was gebroken, mijn nek en ruggenwervels waren intact.

»Ik heb maandenlang op de afdeling traumatologie gelegen. Dat heeft me rust gebracht. En het inzicht dat ik voortaan de duisternis niet meer mocht toelaten.

»Achteraf heb ik me voor het gerecht moeten verantwoorden voor opzettelijke brandstichting. De rechter schrok wel eventjes toen hij mijn cv hoorde (lacht). Ik heb rustig verteld wat me is overkomen. Ook in die rechtszaak heb ik de waarheid gezocht en vertrouwd.

»Mensen die het goed met mij voorhebben, hebben samengezeten om me een nieuwe kans te geven. De KU Leuven heeft me een baan voorgesteld aan de faculteit sociale wetenschappen. Ik heb de job aanvaard op één voorwaarde: ‘Als je van plan bent me te ontslaan, zeg het me dan zes maanden van tevoren.’ Anders deed ik het niet: ik was een keertje te veel ontslagen.»

HUMO Heeft het u veranderd?

ETAMBALA «Jazeker.»

HUMO Misschien had u anders dit boek niet durven te schrijven?

ETAMBALA «Dat kan. Ik zeg altijd: er is een leven voor de depressie en een leven daarna. Voordien was ik diplomatisch, nu ben ik rechtuit.»

HUMO Was u vroeger te voorzichtig?

ETAMBALA (knikt) «En waarschijnlijk was ik me daar zelfs niet van bewust. Ik heb te veel over me heen laten gaan. Hoewel, je hoeft ook niet op alles te reageren. Allez, vannacht kreeg ik naar aanleiding van mijn optreden in ‘Terzake’ een boze mail van een voormalige rijkswachter uit Gent: ‘Ofwel bent u een pathologische leugenaar, ofwel kent u de realiteit niet.’ Hij noemde zichzelf nadrukkelijk geen racist: ‘Ik heb zelf een buitenlandse vrouw.’ (Zucht) Ik heb hem vriendelijk geantwoord dat hij zijn mail nog eens rustig moest nalezen. Als hij achter zijn woorden bleef staan, mocht hij ’m opnieuw sturen.»

HUMO Maakt u zich zorgen omdat het Vlaams Belang volgens de peilingen de grootste Vlaamse partij is?

ETAMBALA «Ik geloof niet meer in de politiek zoals die nu wordt bedreven. Aan de ene kant heb je de traditionele partijen die jaren nodig hebben om een regering te vormen, aan de andere kant een extremistische partij die de meeste stemmen krijgt. Dan heb je een probleem.

»Ik lees momenteel het boek van Herman Van Goethem, ‘1942’, over de Joden-deportatie in Antwerpen. Ik zeg het al jaren: ‘De gelukkigste Joden waren de Joden die tijdens het interbellum hun biezen hebben gepakt.’ Ik geloof niet dat zoiets zich nooit meer opnieuw kan voordoen. Als het Vlaams Belang en de N-VA aan de macht komen, gaan we moeilijke tijden tegemoet. Hardhandige politieoptredens zullen anders worden bekeken. Theo Francken zegt nu al: ‘George Floyd was ook geen brave jongen.’ Dat is duidelijk, hè. Dan weet je welke richting het zal uitgaan. Dan zullen de zwarten en bruinen niet meer op politieke of politionele -bescherming kunnen rekenen.

»Mijn vrouw en ik hebben een huis gekocht in Wallonië. Wij verhuizen. Tegen de kinderen hebben we gezegd: ‘Als het in Vlaanderen te gortig wordt, kunnen jullie nog altijd uitwijken.’»

HUMO Wat zeggen uw zonen?

ETAMBALA «Zij zijn jonger, zij zien het positiever in. Gelukkig. Zij staan er ook niet -alleen voor, hè. Ik heb het altijd alleen gedaan. (Stil) Het is stilaan mijn wereld niet meer: ik sta er al met één been uit. Hopelijk neemt de jonge generatie het nu van me over.»