Kun je meerdere keren besmet raken met het coronavirus?

Oef, gelukkig. U heeft de infectie met het coronavirus gehad. Dus bent u er voortaan tegen beschermd. Toch? Was het maar zo simpel. De laatste tijd vinden wetenschappers steeds meer aanwijzingen dat je misschien meerdere keren besmet kunt raken met het coronavirus – al weet niemand precies wat dat betekent.

Twee keer besmet raken, gebeurde dat al?

Het was een verontrustende mededeling die directeur-generaal Jeong Eun-kyeong van het Zuid-Koreaanse RIVM voor Pasen deed. Zo’n 51 Zuid-Koreanen die eerder virusvrij waren verklaard, bleken bij een nieuw onderzoek alsnog positief te testen voor het nieuwe coronavirus. Misschien, zei Jeong, is het virus “geheractiveerd bij deze mensen”. Inmiddels is hun aantal zelfs gestegen tot 116.

Het voorval staat niet op zich. In de Chinese stad Shenzhen bleken van 262 ‘genezen’ patiënten er na ontslag uit het ziekenhuis maar liefst 38 alsnog positief. In Wuhan documenteerden onderzoekers het geval van vier zorgmedewerkers die, nadat ze genezen waren verklaard, alsnog meerdere keren achter elkaar positief testten. En dan zijn er de losse gevallen: in Japan, Zuid-Korea en aan boord van het ‘coronacruiseschip’ de Diamond Princess doken er mensen op die besmet raakten met het coronavirus, herstelden, toch weer ziek werden – en opnieuw besmet bleken te zijn.

Dat is dus een uitgemaakte zaak?

Nee.

Zeker: in theorie kunnen zulke waarnemingen betekenen dat het coronavirus een trucje uithaalt dat virologen niet zagen aankomen. Virussen als hiv en herpes kunnen zich verstoppen in het lichaam, en hepatitis c kan chronisch infecteren, om maar wat te noemen.

Maar heel waarschijnlijk is zoiets niet, zegt onder meer immunoloog Cécile van Els (RIVM, Universiteit Utrecht). “We moeten dit soort rapporten in de gaten houden. Maar ‘herinfectie’ binnen een paar weken zou flauwekul moeten zijn. Je afweerrespons is dan nog in volle gang.”

In China namen wetenschappers de proef op de som: ze probeerden twee resusaapjes twee keer achter elkaar met het virus te besmetten. Dat ging niet. Een teken dat de afweer tegen het coronavirus echt even standhoudt.

Een mogelijkheid is dat de coronatest ernaast zit, denkt Van Els. Een herstelde patiënt heeft bijvoorbeeld nog wat erfelijk materiaal van het virus in de luchtwegen waarop de (zeer gevoelige) test aanslaat, misschien wel net op het moment dat de patiënt toevallig een ander luchtwegvirus heeft opgelopen. Of de test toonde het virus tussentijds niet aan, waardoor het leek alsof het virus weg was.

Maar zijn we dan voorgoed beschermd?

Niemand weet het zeker. Toch zijn er stevige aanwijzingen dat de bescherming tegen het coronavirus niet levenslang is. Gok er maar op dat u als ex-patiënt tot september veilig bent, zoals de Amerikaanse topviroloog Anthony Fauci onlangs zei aan artsenblad JAMA, en daarna is het afwachten wat er gebeurt.

Het punt is dat luchtwegvirussen doorgaans alleen de bekleding van de luchtwegen aanvallen. Dat is een nogal oppervlakkige aanval, schetst klinisch viroloog Mariet Feltkamp (LUMC). “En dan zie je een minder sterke afweerreactie dan bij een virus zoals de mazelen, dat in het bloed aantoonbaar is. Ik verwacht dan ook dat het bij dit coronavirus een beetje zal zijn als bij veel luchtwegpathogenen: geen levenslange bescherming als je het eenmaal hebt gehad.”

Daarvoor zijn meer aanwijzingen. Van de vier verkoudheids-coronavirussen die de mens al sinds jaar en dag besmetten, kunnen we er drie meerdere keren krijgen. En bij patiënten die herstelden van SARS, de voorganger van het huidige coronavirus, begonnen de immuunstoffen in het bloed na een jaar of drie te verdwijnen. “Blijf je een seizoen lang immuun? Of een paar jaar? Niemand die het weet”, zegt Feltkamp.

Niet iedereen lijkt even goed immuniteit op te bouwen tegen het nieuwe virus, zegt viroloog Bart Haagmans (Erasmus MC). “Het lijkt erop dat een milde infectie ook een heel milde afweerreactie geeft”, zegt hij. In China onderzocht men het bloed van 175 herstelde coronapatiënten: een op de drie had maar zeer weinig neutraliserende antilichamen in het bloed. Bij tien jeugdige patiënten kon men in het lab zelfs helemaal geen afweerstoffen aantonen. “Bij een ernstige Covid-19-infectie, met veel virus diep in je longen en weefselschade, is de kans op langere immuniteit waarschijnlijk het grootst”, denkt ook Feltkamp.

Maar pas op, waarschuwt Van Els: antistoffen zeggen niet alles. Uiteindelijk gaat het erom hoe goed geheugencellen van het immuunsysteem zich het virus herinneren. “Ik denk dat die mensen die SARS hebben gehad misschien nog altijd heel diep verstopt in hun systeem een beetje geheugen hebben voor stukjes van dat virus. Zodat hun cellen, als die mensen weer SARS zouden krijgen, denken: ‘hé, daar heb je die stukjes weer’.”

Wat betekent dat voor een vaccin?

Alweer: niemand die het weet. Enerzijds is het denkbaar dat een vaccin tegen het coronavirus, als het er eenmaal is, bij herhaling moet worden toegediend, als ‘geheugensteuntje’ voor het immuunsysteem. Dat zou dan zoiets zijn als de jaarlijkse griepprik.

Ook denkbaar is dat een vaccin vooral beschermt tegen de ernstigste infecties, zegt Feltkamp, wederom net als de griepprik. Luchtwegvirussen staan er immers om bekend dat ze zich razendsnel vermeerderen: een snotneus of keelpijn heb je dan al snel. “We zouden de milde variant van Covid-19, de variant die zich vooral uit in verkoudheidsverschijnselen, gewoon houden.”

Maar het is ook mogelijk dat een vaccin gedaan krijgt wat het virus zelf maar bij weinig mensen lukt: een sterke, langdurige immuunrespons opwekken. De strijd tegen het virus mag dan oppervlakkig zijn, een vaag gerommel in de marges van het lichaam; een ingespoten vaccin kan de afweer misschien wél op scherp zetten.

Feltkamp trekt de vergelijking met het humaan papillomavirus (HPV), het virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken: “Ook dat geeft een zeer slechte immuunrespons in het bloed. Maar als je gaat vaccineren, is de afweer ineens prima opspoorbaar en effectief.”

Het virus is er nog maar net, benadrukken alle experts; wie weet wat het nog voor verrassingen in petto heeft. Zelfs de verrassing dat een vaccin langdurig beschermt, is aan de orde.

(VK)