Le Scaphandre et le Papillon
Jean-Dominique Bauby was een glamoureuze man van 43 - hoofdredacteur van Elle, vader van drie knappe kinderen, het toonbeeld van de succesvolle Parisien - toen hij op 8 december 1995 werd getroffen door een beroerte. Twintig dagen later ontwaakte hij uit zijn coma.
Zijn geest functioneerde nog, maar hij was beroofd van zijn spraak en zat gevangen in een volledig verlamd lichaam (locked-in syndroom, noemen ze dat). Bauby kon alleen nog maar met de buitenwereld communiceren via zijn linkerooglid: één keer knipperen betekende ja, twee keer nee. Je zou het de man hebben kunnen vergeven als hij zich had laten wegzinken in cynisme en bitterheid, maar Bauby koos een ander pad. In plaats van te berusten in zijn afschuwelijke lot, dook hij, als een vlinder die in een bloemenveld duikt, in de twee uitvalswegen die hem nog restten: zijn verbeelding en zijn herinneringen. Een spraaktherapeute ontwikkelde een speciaal frequentie-alfabet: keer op keer dreunde ze alle letters op, tot Bauby met een knipoog aangaf welke letter hij wilde selecteren. Zo vormde hij woorden, zinnen, alinea's, en ten slotte ook een boek, 'Le Scaphandre et le Papillon' (vertaald als 'Vlinders in een Duikerspak'), waarin hij terugblikt op zijn leven en met veel gevoel voor ironie beschrijft hoe hij zich voelt. Dat 'Le Scaphandre et le Papillon' nu ook een zielsontroerende film is geworden - al enkele weken te zien in Brussel en onder de titel 'The Diving Bell and the Butterfly' nu ook in Vlaanderen - hebben we enigszins te danken aan Johnny Depp. Depp was bereid om de rol van Bauby te spelen, op voorwaarde dat de regie zou worden toevertrouwd aan zijn vriend Julian Schnabel: bewierookt schilder, zelfverklaarde bad boy van de New Yorkse art scene, en regisseur van twee volstrekt eigenzinnige films: 'Basquiat' en 'Before Night Falls'. Depp koos uiteindelijk voor 'Pirates of the Caribbean', maar Schnabel bleef aan boord, weerstond aan de door Dreamworks uitgeoefende druk om van Bauby's levensverhaal een melig gehandicaptendrama te maken, en ging de film opnemen in Frankrijk, omdat, zo meende hij terecht, Bauby's innerlijke monologen het mooist zouden klinken in diens moedertaal. De hoofdrol schonk hij aan Mathieu Amalric, die bijna de hele film met een scheefgetrokken lip en een straaltje kwijl op de kin in een rolstoel zit, maar zich - godzijdank - op geen enkel moment laat verleiden tot enig 'Waar blijft die oscar?'-geprots.
undefined
Reeds uit de eerste seconden van 'Le Scaphandre et le Papillon' blijkt meteen dat hier géén op plat sentiment mikkende Hollywood-regisseur aan het werk is, maar een schilder die met behulp van zorgvuldig gekozen kleuren en texturen de gevoelswereld van een gehandicapte man tracht op te roepen. De eerste vijfenveertig minuten zien we de omgeving - die aanvankelijk beperkt blijft tot een ziekenhuiskamer - alleen maar vanuit het gezichtspunt van de verlamde Bauby. Een stoutmoedige zet, maar het werkt: de wazige beeldstromen - het lijkt wel alsof cameraman Janusz Kaminski vergeefs probeert scherp te stellen en te focussen - geven perfect Bauby's delirische bewustzijnstoestand weer. Na een tijdje verlaten we Bauby's benepen perspectief - kon hij maar hetzelfde doen! - en gaan de beelden er enigszins normaal uitzien, maar de film wordt er - mede dankzij de raakgekozen songs van ondermeer Lou Reed, Tom Waits, U2 en Charles Trenet - alleen maar lyrischer op. Schnabel filmt Bauby's wereld - een dagje op het strand, een wandeling door Memory Lane - zoals de man het in zijn hoofd moet hebben ervaren: gonzend van poëzie. De film is enorm aangrijpend (hartverscheurend: de scène waarin Bauby's vader, vertolkt door een grootse Max Von Sydow, tijdens een telefoongesprek beseft dat zijn zoon niet in staat is om te antwoorden) maar straalt ook een wonderbaarlijke lichtheid uit. Zelf noemt Schnabel 'Le Scaphandre et le Papillon' een zelfhulphandboek, een troostmiddel dat je misschien kan helpen wanneer je wordt geconfronteerd met diep menselijk lijden, maar het is méér dan dat: de film laat je achter met de overweldigende aandrang om naar buiten te rennen, je blote voeten in het gras te planten, om zonsopgangen te zien, vuurpijlen af te steken, en om het leven met wijdopen longen naar binnen te zuigen.
