‘Leiders als Poetin belanden vaak in de cel of voor het vuurpeloton. Hij heeft dus maar één keuze: aan de macht blijven’

Poetin dreigt en charmeert tegelijkertijd. Terwijl zwaarbewapende soldaten aan de grens met Oekraïne marcheren, organiseert Moskou in samenwerking met Duitse touroperatoren vaccinvakanties naar Rusland. Duitse burgers tellen 2.300 euro neer en krijgen in ruil een all-in-coronatrip: twee retourvluchten met drie weken tussen voor de twee Sputnik-dosissen, hotelovernachtingen met ontbijt, de nodige transfers, een vertaler en de volledige visumafwikkeling.

HUMO Wanneer vertrekken jullie, heren?

STEFAN BLOMMAERT (lacht) «Ik krijg volgende week mijn eerste vaccin in België, dus het is niet meer nodig.»

JAN BALLIAUW «Ik heb mijn eerste dosis al gekregen. Maar dat van die Duitse firma die zulke pakketten aanbiedt, klopt wel. Ik ken iemand die zich in Rusland probleemloos heeft laten vaccineren. Van lange wachttijden is er geen sprake. Hij vierde zijn vaccinatie met een wijntje op restaurant, want de horeca is er gewoon open.»

HUMO Hoe kan dat? Loopt de productie van dat vaccin zo vlot?

BALLIAUW «Volgens de laatste cijfers van Rusland zitten er honderden miljoenen vaccins in de pijplijn, veel meer dan nodig is voor alleen de Russische bevolking. Ze worden geproduceerd in Rusland, India en Argentinië.

»Daar staat tegenover dat veel Russen niets te maken willen hebben met Sputnik. Moskou heeft dat vaccin enorm slecht in de markt gezet. Ze begonnen het toe te dienen nog voor er definitieve cijfers over de effectiviteit en veiligheid bekend waren. Dat ook Poetin het vaccin lang niet heeft gekregen, schiep bijkomende twijfels. En Russen zijn sowieso achterdochtiger voor vaccins dan de meeste Europeanen. Daardoor dreigt er nu een overaanbod aan vaccins en kan Moskou uitpakken met vaccintripjes uit Duitsland. Ter vergelijking: in België zijn nu 2,5 miljoen mensen gevaccineerd, in Rusland 5 miljoen. Dat is héél weinig op een bevolking van 140 miljoen.»

HUMO Zouden jullie zelf zo’n Sputnik in de arm willen?

BALLIAUW «Ik zou niet weten waarom niet. De cijfers zijn fantastisch. Een nieuwe studie wees uit dat het vaccin 97,6 procent effectief is. Dat is beter dan AstraZeneca en zelfs Pfizer of Moderna. En er zijn nog geen aangetoonde bijwerkingen zoals tromboses.»

HUMO Waar wacht Europa nog op?

BALLIAUW «Op het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA). De goedkeuringsprocedure is lopende, maar vraagt tijd. Begin mei zullen inspecteurs van het EMA de productiesites in Rusland controleren, een noodzakelijke stap in de procedure. Daar komt nog de vraag bij of je je volksgezondheid moet koppelen aan een land waarmee je in de clinch ligt.

»Rusland gebruikt de vaccins ook als diplomatiek wapen om z’n eigen positie te versterken. Het probeert de Europese lidstaten bilateraal vaccins te verkopen, buiten de EU om dus. Dat kan via een noodtoelating (waarmee een land het oordeel van het EMA niet hoeft af te wachten, red.). De premier van Slowakije, Igor Matovic, kocht zo op eigen houtje enkele honderdduizenden Sputnikvaccins aan. Omdat zijn coalitiepartners van niets wisten, is die regering bijna gevallen. Matovic moest aftreden.

»Vandaag dient enkel Hongarije het Sputnik-vaccin toe, een land dat niet terugschrikt voor een relletje. Dat is waar Moskou op hoopt: onrust en verdeeldheid in de EU. Dat is wellicht nog belangrijker dan geld verdienen met de vaccins. Want uiteraard voeren we op andere vlakken wél intensief handel met de Russen: we zijn erg afhankelijk van hen voor gas en olie.»

HUMO Wat als het EMA het vaccin in de komende weken alsnog goedkeurt?

BALLIAUW «Dan zie ik geen echte obstakels meer. Bondskanselier Merkel zei dat Duitsland het Sputnik-vaccin dan gewoon zal toedienen. Momenteel valt toch de beperkte Europese verdeeldheid op. Alleen Hongarije gebruikt het vaccin. In Slowakije liggen de 200.000 dosissen van Matovic nog ongebruikt in de vriezer. Iedereen wacht op het EMA. Maar goed: vandaag hebben veel Europese landen het geluk dat er geen echt vaccintekort meer is. Dat maakt het Sputnik-dilemma minder groot.»

HUMO Ik heb het gevoel dat veel mensen in ons land een Russisch vaccin zouden weigeren, gewoon omdat het uit Rusland komt. Terecht?

BLOMMAERT «We horen al ruim dertig jaar niets anders dan dat er in Rusland en de Sovjet-Unie niets serieus wordt geproduceerd, dat ze daar maar aanmodderen en knoeien. Dat idee blijft vooral leven bij oudere mensen: uit het Oosten komt er alleen goedkope rommel. Maar dat is al lang achterhaald.»

BALLIAUW «In de Sovjet-Unie hielden de leiders rekening met biologische aanvallen van hun tegenstrevers. Als je vandaag kijkt naar de impact van een simpel coronavirus op de samenleving, moet je je inbeelden wat een veel krachtiger virus kan aanrichten. De enige manier om je bevolking daartegen te beschermen, is vaccinatie. Daarom heeft Moskou enorm veel kennis over vaccins. Het denkwerk voor de ontwikkeling van Sputnik-V is niet toevallig gebeurd in een geheim defensielabo. En de eerste testen zijn gebeurd op militairen.

»Waar het vergelijkbare AstraZeneca-vaccin hetzelfde virusdeeltje gebruikt in de twee dosissen om een immuunreactie te triggeren, gebruikt het Sputnik-vaccin twee verschillende virusdeeltjes in de twee dosissen. Omdat de Russen liever onconventionele experimenten uitvoeren dan westerse wetenschappers, is hun vaccin nu merkbaar effectiever. Maar het Russische vaccin is daardoor wel iets complexer om te produceren.»

CHINESE TENTAKELS

HUMO Terwijl de Russen ons met hun vaccins sneller uit de coronanachtmerrie kunnen halen, marcheerden ze wel met zware wapens en tienduizenden nieuwe soldaten aan de grens met Oekraïne.

BALLIAUW «Volgens mij was dat spierballengerol. Veel heeft te maken met de ontwikkelingen in de VS: met Joe Biden is er een nieuwe president aan de macht, en dat is iemand helemaal anders dan Donald Trump. Toen Biden in een interview gevraagd werd of Poetin een moordenaar is, zei hij: ‘Ja.’ Dat is harde taal, en die kwam slecht aan in Moskou.

»Ook de Oekraïense politiek heeft Moskou wakker geschud. President Volodymyr Zelensky heeft eerst geprobeerd om in gesprek met Poetin een oplossing te vinden voor Oost-Oekraïne, maar dat lukt niet. Dus is hij de nationalistische weg opgegaan en heeft hij drie pro-Russische tv-kanalen gesloten. Er zijn ook berichten dat Zelensky extra troepen richting Oost-Oekraïne heeft gestuurd. Rusland wilde met de eigen machtsontplooiing aan de grens een signaal geven aan Biden, Oekraïne en het Westen: ‘Wij kunnen doen wat we willen, wij zijn geen quantité négligeable.’ Moskou heeft zelfs al meermaals tegen Zelensky gezegd dat ‘een aanval op de Oost-Oekraïense Volksrepubliek’ het einde betekent van Oekraïne. Dat is grootspraak, maar een militaire confrontatie op de Krim zou een drama zijn.»

HUMO Moeten we ons opmaken voor een gewapend conflict?

BALLIAUW «De troepen worden sinds vrijdag teruggetrokken, heeft Moskou vorige week beloofd. Het was nooit de bedoeling Oekraïne binnen te vallen. Een inval zou Rusland vooral problemen opleveren. Ten eerste is het Oekraïense leger veel sterker dan in 2014 (toen Rusland de Krim bezette, red.), en ten tweede kan het land een openlijk conflict met het Westen gewoonweg niet aan. Daarvoor kent Rusland te veel interne problemen. Er is ook nauwelijks steun voor zo’n offensief onder de bevolking, temeer omdat hen dat weer veel geld zal kosten.

»Het probleem was dat dergelijke troepenmachten een explosieve situatie vormen. Eén vonk of één misverstand, en iedereen verliest de controle over de zaak. Het is een potentiële ramp. Gelukkig beseft iedereen dat. Je merkte dat men bleef telefoneren. De stafchef van het Russische leger heeft met zijn Amerikaanse collega gebeld om klaarheid te scheppen.

»In het algemeen zijn de signalen vrij bemoedigend, vind ik. Poetin nam vorige week deel aan de virtuele klimaattop van Washington en er zijn plannen voor een ontmoeting tussen Biden en Poetin, deze zomer in Finland. De spanningen tussen Tsjechië en Rusland liepen de voorbije weken ook op (Praag beschuldigde Moskou van een aanval op een Tsjechisch munitiedepot, waarop de landen tientallen van elkaars diplomaten hebben weggestuurd, red.). Maar ook Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, heeft gezegd dat Europa Tsjechië niet zal volgen in verdere sancties. Je voelt dus dat iedereen er alles aan doet om de ontvlambare situatie af te koelen. Daarom worden de troepen ook teruggetrokken. De boodschap is aangekomen, het doel is bereikt: Rusland staat weer op de kaart.»

HUMO We gaan niet naar een nieuwe Koude Oorlog?

BALLIAUW «Ik kan me voorstellen dat mensen gerechtigheid willen als ze de verhalen horen over Aleksej Navalny (de gevangengenomen oppositieleider, red.) en de explosie van de MH17 (het burgervliegtuig dat in 2014 onderweg was van Nederland naar Maleisië en boven Oost-Oekraïne werd neergehaald, red.). Maar internationale politiek werkt niet zo: je kunt niet zomaar een strafexpeditie naar Rusland sturen, de verantwoordelijken arresteren en ze voor een rechtbank in Den Haag brengen. Europa wil de communicatie met Rusland levend houden, en ik vind dat geen slechte zaak. Wij hebben als Europeanen een fundamenteel andere relatie met Rusland dan de Amerikanen: we zijn buren. Een schok in Rusland is snel voelbaar in België of Duitsland. Het is steeds zoeken naar de balans tussen de ergste misstanden afkeuren of bestraffen, en blijven samenwerken waar de belangen gemeenschappelijk zijn. Door de Oekraïnecrisis zijn de communicatielijnen te lang dood gebleven.»

HUMO De VS waarschuwen intussen steeds voor het Chinees-Russische blok. Terecht?

BLOMMAERT «Ze hebben elkaar op economisch vlak nodig: Rusland heeft gas en olie en andere grondstoffen, China heeft alle mogelijke afgewerkte producten. De afgelopen jaren is de politieke band tussen de landen nog versterkt door de rol van Trump in de VS. Gezien de nieuwe en uitgediepte samenwerkingsverbanden kun je nu inderdaad spreken van een nieuwe geopolitieke as. Al hoeven we dat verhaal ook niet aan te dikken: China en Rusland hebben elk hun eigen belangen. Het is de komende jaren niet het Westen tegen het Oosten.»

BALLIAUW (knikt) «Moskou gaat prat op de as met Peking, maar opvallend is bijvoorbeeld dat China de annexatie van de Krim nooit erkend heeft. China weigert zich te mengen in de escalatie tussen Rusland en het Westen. Ik betwijfel of die as wel zo duurzaam is, als het erop aankomt.»

BLOMMAERT «Pas op, Jan: ze vinden elkaar wel in hun gezamenlijke vrees voor volksrevoluties en, in het algemeen, om hun macht te verliezen. De regimes zijn helemaal anders: Poetin is een individuele autocraat met een persoonlijk netwerk rond zich, terwijl de Communistische Partij in China tentakels heeft in alle hoeken van de maatschappij. Maar ze zullen elkaar altijd steunen wanneer er in één van de landen een politieke schok plaatsvindt.»

BALLIAUW «Weinig Russische analisten zullen het luidop zeggen, maar je hoort toch dat Moskou volgens hen een grote fout maakt door het Westen te demoniseren. Ik ga daarmee akkoord: de toekomst van Rusland ligt niet in China, maar in Europa. De culturele en economische banden met ons zijn veel nauwer. Op lange termijn denk ik dat China een grotere bedreiging wordt voor Moskou dan het Westen. Beeld je de wereldkaart in: er leven anderhalf miljard Chinezen onder een Russisch gebied bomvol grondstoffen waar amper 20 of 30 miljoen Russen wonen. China zal daar niet meteen binnenvallen, maar je ziet dat ze daar langzaam maar zeker hun voet neerzetten.»

NERVOSITEIT

Net voor dit interview sijpelt belangrijk nieuws binnen: oppositieleider Navalny is na een wekenlange hongerstaking in een Russisch strafkamp overgebracht naar een gevangenisziekenhuis. Maar of hij de komende weken zal overleven, is nog maar de vraag.

HUMO Heeft iemand van jullie Navalny ooit ontmoet?

BALLIAUW «Ik heb hem ooit geïnterviewd. Hij trof mij als een enorm gedreven man, iemand met een onuitputtelijke passie. Dat is ook gebleken uit zijn traject het afgelopen jaar. In augustus vorig jaar werd hij onwel op een vlucht, hij was vergiftigd met het dodelijke gif novitsjok. Bijna alles wijst erop dat Russische geheim agenten de schuldigen zijn. Na een verblijf in een Duits ziekenhuis leek hij langzaam te herstellen. Hij had in Europa kunnen blijven, zoals elke normale persoon misschien zou doen, maar om politiek actief te kunnen blijven, heeft hij ervoor gekozen om een vliegtuig naar Rusland te nemen en dus rechtstreeks de gevangenis in te wandelen. Zijn lot ligt nu volledig in de handen van dezelfde veiligheidsdiensten die hem vorig jaar naar alle waarschijnlijkheid probeerden te vermoorden. Ze kunnen met hem doen wat ze willen.

»Volgens Navalny’s entourage werd hij tot voor kort mishandeld door zijn bewakers, die hem bijvoorbeeld elk uur wekten om hem uit te putten. Dat heeft geleid tot gezondheidsproblemen, zegt Navalny. Hij heeft blijkbaar een hernia die uitstraalt, waardoor hij het gevoel in zijn benen en armen verliest. Hij wil dat zijn eigen dokters hem onderzoeken, maar dat staat Moskou niet toe. Daarom ging hij drie weken geleden in hongerstaking, terwijl zijn lichaam nog niet honderd procent hersteld is van die gifaanval. Nu is hij dus eindelijk overgebracht naar een ziekenhuis in een ander strafkamp. Volgens Rusland krijgt hij een vitaminekuur en is zijn toestand stabiel, maar we beschikken niet echt over objectieve informatie.»

HUMO Volgens Navalny’s eigen artsen kan hij door een alarmerend hoog kaliumgehalte elk moment een hartaanval krijgen. Zelf liet hij via zijn entourage weten ‘dat hij zo op een skelet lijkt dat hij kinderen bang zou maken’.

BALLIAUW «In het strafkamp waar hij tot voor kort verbleef, is bovendien tbc uitgebroken. De vrees bestaat dat Navalny besmet geraakt is.

»Tegelijk is het politieke protest vandaag zo immens en de aandacht voor Navalny’s toestand zo groot, dat Moskou twee keer zal nadenken voor het Navalny opnieuw iets ernstigs aandoet. De Russische ambassadeur in Groot-Brittannië heeft ook letterlijk gezegd dat hij niet zal overlijden in zijn cel. Als dat wél gebeurt, wordt Navalny een martelaar en is de reactie van het buitenland én in de Russische straten totaal onvoorspelbaar en potentieel explosief. Het evenwicht voor Poetin is bijzonder wankel: Navalny is absoluut een bedreiging en zijn woorden dringen steeds meer door in de Russische samenleving, maar in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van september kan Poetin zich geen grote volksexplosies veroorloven. Rusland kan de verkiezingsuitslag wel bijsturen, maar als dat te opvallend gebeurt, komt Poetins legitimiteit in het gedrang. Het Kremlin is daar héél nerveus over.»

HUMO Was de ontplooiing aan de Oekraïense grens ook een reactie op de binnenlandse onrust?

BALLIAUW «Absoluut. Rusland is na de ontmanteling van de Sovjet-Unie in de jaren 90 volledig naar de achtergrond verdwenen in de wereldorde. Voor de trotse Russen was dat een groot trauma. Toen Poetin in 2000 president werd, beloofde hij om ‘onze plaats in de wereld’ opnieuw op te eisen. In zijn eerste jaren zorgde hij vooral voor interne stabiliteit en economische groei. De Russische inkomens vervijfvoudigden in nog geen tien jaar, wat hem enorm populair maakte. Daarna is hij de nationalistische weg opgegaan, onder meer door de Krim te annexeren. Bijna 90 procent van de Russen stond toen achter de president. Maar de laatste jaren is de situatie aan het keren. In Rusland zegt men soms: ‘Wat wint er: de koelkast of de televisie?’ Je merkt dat de koelkast langzaamaan weer belangrijker aan het worden is. Sinds 2014 is het inkomen van de Russen gestaag afgenomen. Ze merken dat ze niet veel beter worden van al die propaganda op televisie.

»Ik denk dat de toenemende ontevredenheid onder de bevolking Rusland steeds meer in de problemen zal brengen. Dat heeft Poetin in januari en februari nog mogen ondervinden tijdens massale protesten. Ondanks de zware repressie, met meer dan tienduizend arrestaties, bleven de mensen op straat komen. Vooral een groot deel van de jongere generatie heeft er genoeg van. Zij beseffen dat de man die het land al leidde bij hun geboorte er nog altijd zit. Al mogen we niet vergeten dat meer dan de helft van de Russen nog steeds achter Poetin staat. Die cijfers zijn beter dan die van de meeste Europese leiders.»

HUMO Poetin tekende deze maand eigenhandig een wet die hem tot 2036 in het zadel houdt. Hij zal dan 83 zijn. Blijft hij echt zo lang zitten?

BLOMMAERT «Dat kunnen we niet voorspellen. Omdat hij er al zo lang zit, ben je geneigd te denken dat hij altijd aan de macht blijft, maar zelfs in de meest besloten systemen kan één vonk de situatie omkeren.»

BALLIAUW «Poetin heeft zichzelf klemgereden, denk ik. Onder zijn bewind is gebleken dat het juridische systeem ingezet kan worden tegen politieke tegenstanders. Dus is de vrees van Poetin dat hem hetzelfde lot als Navalny te wachten staat als hij aftreedt. Dat is het lot van autocraten: ze zitten in een gouden kooi. Na hun afscheid belanden ze vaak in een cel of voor een vuurpeloton. Voorlopig heeft Poetin maar één keuze: aan de macht blijven.»

BLOMMAERT (knikt) «Ik denk niet dat hij zelf zal beslissen tot wanneer hij aan de macht blijft.»

BALLIAUW «Poetin loopt op een slappe koord: hij moet het volk tevreden houden, maar ook de elite die hem aan de macht houdt. Die elite bestaat uit de oligarchen, de mensen die profiteren van het systeem, zoals Roman Abramovitsj (voorzitter van voetbalclub Chelsea, red.). Typisch is trouwens dat die mensen niet in Rusland verblijven, maar villa’s kopen aan de Côte d’Azur en hun kinderen naar dure Britse kostscholen sturen.

»Navalny en de zijnen vragen aan Europa om geen algemene economische sancties meer te nemen tegen Rusland, want die treffen de gewone bevolking, maar wel de elite rond Poetin persoonlijk te straffen, door bijvoorbeeld hun bankrekeningen te bevriezen. Begin dit jaar heeft de EU dat voor de eerste keer gedaan bij vier hooggeplaatste Russen. Zulke sancties zouden volgens de oppositie het fragiele evenwicht in het Kremlin echt op z’n kop zetten. Het verleden heeft al meermaals uitgewezen dat autocratische regimes plotsklaps kunnen instorten. Maar wie weet wat er dan gebeurt? Na Poetin kan evengoed een extreme nationalist met steun van het leger aan de macht komen. Iemand die mogelijk uit is op een confrontatie met het Westen. Het wordt niet per definitie beter.»

HUMO Volgens de Russische politicoloog Valeri Solovej lijdt Poetin aan een neuropsychologische aandoening en een ernstige vorm van kanker.

BALLIAUW «Solovej heeft degelijke contacten in het Kremlin, maar hij is de enige bron voor die informatie. Ik zou er voorzichtig mee zijn, des te meer omdat Poetin zich de afgelopen maanden erg heeft geïsoleerd uit vrees voor het virus. Iedereen die op bezoek komt, ook voor een kwartiertje, moet eerst twee à drie weken in quarantaine. Nu is hij gevaccineerd met Sputnik en na de zomer heeft hij een druk reisprogramma. Dan zal duidelijker worden in hoeverre de geruchten kloppen.»

HUMO Hebt u Poetin eigenlijk ooit ontmoet?

BALLIAUW «Enkele keren, ja. Vooral zijn hoffelijkheid viel me op. Mijn Russisch is verre van perfect, en bij onduidelijkheid vroeg hij me vriendelijk mijn zin nog eens te herhalen. Hij is helemaal geen nors persoon. Dat mag ook niet, gezien zijn positie. Hij is door de KGB (de belangrijkste geheime dienst van de Sovjet-Unie, red.) opgeleid om mensen te overtuigen om spion te worden. Hij heeft dus zeer sterke sociale kwaliteiten. Hij voelt perfect aan hoe hij iemand op zijn gemak kan stellen of net onder druk kan zetten. Het verhaal met Merkel is legendarisch. Zij is enorm bang van honden. Poetin wist dat, en tijdens hun gesprek in het bijzijn van de internationale pers liet hij daarom zijn hond door de zaal lopen. Zó is hij.»

JONGE HELDEN

HUMO We verslikten ons enkele weken geleden in onze wodka: media-expert Stefaan Walgrave (UAntwerpen) vergeleek de VRT- en VTM-journaals in coronatijden met nieuwsuitzendingen in Rusland.

BLOMMAERT «Straffer nog: hij zei dat het Vlaamse nieuws leek op dat van Rusland én China! (lacht) Dat is natuurlijk compleet van de pot gerukt. In China controleert de Communistische Partij de media voor de volle honderd procent. Eén van de kritieken in het onderzoek van professor Walgrave is dat VRT en VTM de virologen in het begin van de crisis te veel opvoerden. In China gebeurt dat ook, maar alléén als de experten precies zeggen wat de regering hun opdraagt. Dat was wel anders in ons land. Ik vond die vergelijking erg jammer.»

BALLIAUW (knikt) «Ik heb veel respect voor professor Walgrave, maar met die groteske vergelijking haalt hij de waarde van zijn onderzoek wat onderuit. Dat is jammer. Wij hebben niet alleen positief bericht over de overheid.»

HUMO Uit het onderzoek van Walgrave bleek dat de oppositie nauwelijks aan bod is gekomen.

BALLIAUW «Wel, in Rusland komt die niét aan bod. Navalny’s naam wordt nauwelijks vernoemd in de pers.»

BLOMMAERT «En in China bestaat er geen oppositie.»

HUMO Jullie leggen de lat wel erg laag. Vinden jullie niet dat de journaals te veel dienden als platform voor een tous ensemble-gevoel, als doorgeefluik voor regering en virologen? Waar waren de kritische vragen in het begin van de crisis?

BLOMMAERT «Vorig voorjaar wist níémand wat er aan het gebeuren was, ook de virologen niet. Het virus kwam plots op ons af. Het enige wat je op zo’n moment kunt doen, is te rade gaan bij de experts die misschien wat duidelijkheid kunnen scheppen. En als het gaat over de maatregelen, moet je nu eenmaal aan de regering vragen wat ze van plan is. Grote kritische onderzoeken voeren of de effecten van de maatregelen achterhalen nog vóór ze goed en wel genomen zijn? Dat kón gewoon niet.»

HUMO De existentiële crisis waarin onze maatschappij belandde door corona, was misschien wel groter dan die in Moskou of Peking. Plots was de stabiliteit verdwenen.

BALLIAUW (knikt) «Toen ik na drie jaar uit Rusland terugkeerde, verbaasde het me hoe zeker Belgen waren van de duurzaamheid van hun rustige, stabiele samenleving. Ze hadden allemaal het gevoel dat niets hen kon bedreigen en dat het huidige maatschappijmodel voor eeuwig zou bestaan. Oorlog? Alleen in verre gebieden. Ernstige besmettelijke ziekten? Die zijn al vijftig jaar uitgeroeid. Met corona is dat beeld in elkaar gestort. Mensen hebben begrepen dat onze zorgeloze levens niet zo evident zijn als ze leken.

»Ik hoop dat mensen nu echt waarderen hoe uitzonderlijk het is wat we hebben. Stefan en ik komen vaak in gebieden waar de levens die wij voor corona leidden, volstrekt onmogelijk zijn. In Rusland denken mensen volledig anders: volgende week kan het allemaal voorbij zijn. Ze geven grote sommen geld sneller uit, want wie weet wat er binnenkort gebeurt? Het Belgische perspectief is volledig anders: we denken aan vastgoed of aan onze pensioenen wanneer we amper 30 jaar oud zijn. Dat is helemaal niet de standaard in de huidige wereld.»

HUMO Het protest tegen de maatregelen groeit. Je hoort niet zelden dat we vandaag in een Sovjetstaat leven.

BLOMMAERT «Het is een klein deel van de bevolking dat zoiets zegt, maar ik vind dat erg spijtig. Omdat we er met veel strengere maatregelen net sneller doorheen zouden raken. In Taiwan, een democratisch land, is er nooit echt sprake geweest van een epidemie. Het is hier eigenlijk niet zó erg geweest, vind ik, maar toch is er een groep mensen die zich tegen elke vorm van restrictie verzet.»

BALLIAUW «Akkoord. We moeten thuisblijven en de cafés zijn dicht, en dat is vervelend, maar de echte factuur van dit alles hebben we doorgeschoven naar de toekomst. We geven miljoenen ongedekte euro’s uit en ons begrotingstekort was al enorm. Wat gaat dat ooit geven in de toekomst? Niemand die het weet.»

HUMO Verbaast het jullie niet hoe vanzelfsprekend de avondklok en de zware repressie tegen samenscholingen nu zijn?

BLOMMAERT «Het waren zeer uitzonderlijke omstandigheden en de maatregelen waren absoluut noodzakelijk. Het voordeel is dat wij in tegenstelling tot de Russen wél in een democratisch land leven. Ik kan alleen maar hopen dat onze partijen in de toekomst het hoofd koel houden.»

BALLIAUW «Een pandemie stelt een democratie op de proef, omdat je verplicht wordt om tijdelijk enkele vrijheidsbeperkende regels in te voeren. Ik vind de bezorgdheden dus enigszins terecht. Ik ben in 1990 verhuisd naar de Sovjet-Unie, toen een wereldwijde grootmacht. Eén jaar later bestond dat land niet meer. Don’t take it for granted, is de les: je moet strijden voor de rechtsstaat.»

BLOMMAERT «Misschien is het net een goede zaak dat er landen bestaan zoals Rusland en China. Zo kunnen we tenminste zíén wat we verliezen als onze democratie verdwijnt. We moeten ons vastklampen aan onze vrijheden en rechten.»

HUMO Voelen VRT-journalisten als jullie ook de toenemende vijandigheid op straat? In Nederland wordt in 2021 gemiddeld één journalist per dag bedreigd of aangevallen.

BALLIAUW «Ik hoor van collega’s dat het moeilijker werken is geworden. Zeker op betogingen tegen de coronamaatregelen worden we vaker lastiggevallen. Maar we zitten nog niet in Nederlandse situaties.»

BLOMMAERT «Mensen vergeten soms dat de VRT altíjd het voorwerp van kritiek is geweest. Toen ik in de jaren 80 met enkele andere jonge journalisten begon bij de openbare omroep, was de kop van ons Humo-interview ‘Jonge helden’, omdat we aan de slag gingen bij een bedrijf dat door een groot deel van de bevolking werd uitgespuwd en kop van Jut was bij veel politici.»

HUMO Tot slot: welke kop moet er boven dit interview?

BLOMMAERT (lacht) «Doe maar ‘Oude knarren’! Ik kan me geen ander bestaan voorstellen, na een carrière van 35 jaar. Het was nochtans niet mijn jongensdroom – ik was eerst leerkracht – maar door samen met Jan radio te maken in Antwerpen, en met een beetje geluk, ben ik bij de VRT terechtgekomen.»

BALLIAUW «Voor mij was het wel een jongensdroom. Ik heb nog altijd dezelfde energie als toen ik 25 was, dus ik voel het einde van mijn carrière niet in zicht komen.»

BLOMMAERT «Ik geef les aan de VUB en zeg elk jaar tegen de studenten: de belangrijkste eigenschap van een journalist is passie. Die heb ik nog altijd voor de volle 100 procent. Het is het mooiste beroep ter wereld, ook in deze tijden.»